Του Δημήτρη Καψή,
Στις αρχές του 19ου αιώνα ο Βρετανός Πρέσβης Λόρδος Έλγιν, με την άδεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αφαίρεσε τις 17 φιγούρες και μέρος της ζωφόρου που διακοσμούσε τον 2.500 ετών ναό του Παρθενώνα στην Ακρόπολη. Τα μάρμαρα αυτά βρίσκονται ακόμη και σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο. Η περίφημη συλλογή αυτών των αμφιλεγόμενων γλυπτών περιλαμβάνει μερικά από τα γλυπτά των ζωφόρων και των μετόπων, που αντιπροσωπεύουν μάχες μεταξύ των Λαπιθών και των Κενταύρων, καθώς και κάποια από τη ζωφόρο του Παρθενώνα, που διακοσμούσε το πάνω μέρος των τοίχων του σηκού του ναού κατά μήκος. Οι ελληνικές κυβερνήσεις προσπαθούν επί δεκαετίες να τα πάρουν πίσω. Η υπόθεση των Γλυπτών του Παρθενώνα βρίσκεται στην ατζέντα της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για την Προώθηση της Επιστροφής της Πολιτιστικής Περιουσίας στις Χώρες Προέλευσής της (ICPRCP) εδώ και σχεδόν σαράντα χρόνια. Ήταν η Μελίνα Μερκούρη, η τότε Ελληνίδα Υπουργός Πολιτισμού, που έθεσε πρώτη το θέμα της επιστροφής τους στην Παγκόσμια Διάσκεψη της UNESCO για την Πολιτιστική Πολιτική, που έγινε στο Μεξικό τον Αύγουστο του 1982.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα πιο πολλά ντιμπέιτ που έχουν διενεργηθεί επί τούτου περιστρέφονται γύρω από το ζήτημα της νομιμότητας της απόκτησης των μαρμάρων από τον Λόρδο Έλγιν. Είναι σημαντικό, βέβαια, να τονιστεί ότι το φιρμάνι που απέσπασε ο Έλγιν από τον καϊμακάμη Σεγούτ Αβδουλάχ, του επέτρεπε εν πάση περιπτώσει να συλλέξει θραύσματα που ήταν διεσπαρμένα γύρω από τον Παρθενώνα, όχι να ακρωτηριάσει και να καταστρέψει τη δομή του Παρθενώνα καθαυτή, για να αφαιρέσει τις ζωφόρους και τις μετόπες. Ακόμα και να παραθέσει κανείς το επιχείρημα ότι δεν ήταν παράνομη η κλοπή των Μαρμάρων, πρέπει να λάβει κανείς υπόψη ότι η απόφαση δεν πάρθηκε δημοκρατικά, αφού διενεργήθηκε πριν την επαναστατική αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού.
Οι ελληνικές κυβερνήσεις διεκδικούν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, γνωστά και ως Ελγίνεια Μάρμαρα, με το επιχείρημα ότι είναι κομμάτια του Παρθενώνα, και ο Παρθενώνας, ως σύμβολο πολιτισμικής κληρονομιάς ολόκληρου του κόσμου, πρέπει να είναι όσο πιο ολοκληρωμένο γίνεται. Είναι ένα αρκούντως πειστικό επιχείρημα, καθώς εξισορροπεί τον πολιτισμικό εθνικισμό και τον πολιτισμικό διεθνισμό. Δεν πρέπει, επίσης, να λησμονηθεί το γεγονός ότι έχουν τεθεί προηγούμενα επιστροφής τεμαχίων γλυπτών από τη Σουηδία, το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, το Μουσείο Getty και το Βατικανό.
Συν τοις άλλοις, υπάρχει μια γενικότερη αλλαγή στον αέρα, καθώς η πολιτική της ταυτότητας αναζωπυρώνεται, οι κληρονομιές της αποικιοκρατίας εξετάζονται εξονυχιστικά, τα μπρούντζινα του Μπενίν που κρατούνταν στο Αμπερντίν και το Κέιμπριτζ έχουν σταλεί πίσω στη Νιγηρία, αυτά στη Γλασκώβη αποτελούν αντικείμενο επίσημου αιτήματος και αυτά στη Γερμανία, επίσης, θα επιστραφούν. Έκτος αυτού, σε μια πρόσφατη δημοσκόπηση του Βρετανικού YouGov, το 59% των Βρετανών ανέφεραν ότι τα Μάρμαρα του Παρθενώνα ανήκουν στην Ελλάδα και πρέπει να επιστραφούν στους δικαιούχους. Και, φυσικά, υπάρχει και γενικότερη υποστήριξη για την αποκατάσταση των γλυπτών, με αποτέλεσμα να έχει συσσωρευτεί πίεση στη Βρετανία για τα Μάρμαρα του Παρθενώνα. Ο καθηγητής Σύγχρονης Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης επισημαίνει, προς επίρρωση των προαναφερθέντων, ότι «αυτό που συμβαίνει, νομίζω, είναι μια θεμελιώδης αλλαγή στη θέση του κοινού, των ενδιαφερομένων και των κοινοτήτων που λειτουργούν ως μουσεία. Αυτή η ιδέα ενός καλοπροαίρετου πολιτιστικού ιδρύματος που μοιράζεται είναι εντελώς αβάσιμη τώρα, εάν δεν υποστηριχθεί από την επιστροφή κλεμμένων αγαθών. Υπάρχει μια μεγάλη αλλαγή στην κοινή γνώμη διεθνώς».
Την αλληλεγγύη του στην Ελλάδα για το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα εξέφρασε και ο Κινέζος Πρόεδρος, Xi Jinping, κατά την επίσκεψή του στο Μουσείο της Ακρόπολης το 2019. «Όχι μόνο συμφωνώ με την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα, αλλά θα έχετε και την υποστήριξή μας, καθώς κι εμείς έχουμε τα δικά μας [τεχνήματα] του κινεζικού πολιτισμού εκτός της χώρας και προσπαθούμε να τα φέρουμε στο σπίτι», είπε σε δηλώσεις που έκανε πριν τις κάμερες. Το θέμα έθεσε ο τότε Έλληνας Πρόεδρος, Προκόπης Παυλόπουλος, στο τέλος της μονόωρης ξενάγησής του στο μουσείο, ο οποίος ζήτησε τη στήριξη του Xi για το θέμα. «Η θέση αυτών των Μαρμάρων είναι εδώ και όχι στο Βρετανικό Μουσείο. Τα κρατούν εκεί παράνομα. Ζητάμε την υποστήριξή σας», είπε στον Xi. Παρά ταύτα, πολλοί αναρωτιούνται γιατί ο υποτιθέμενος φιλέλληνας Boris Johnson δεν έδωσε ποτέ τα Μάρμαρα πίσω. Μάλιστα, ο ίδιος είχε γράψει με πάθος ως μαθητής υπέρ της αποκατάστασης. Ο λόγος είναι ότι ακόμα και αν ήθελε να πάρει αυτήν την απόφαση, η πραγματικότητα είναι ότι τα εθνικά μουσεία στη Βρετανία δεν είναι προέκταση της κυβέρνησης.
Επιπρόσθετα, ο αναπληρωτής διευθυντής στο Βρετανικό Μουσείο, Jonathan Williams, σε μια συνέντευξη στο περιοδικό Sunday Times Culture, έχοντας την πρόθεση να «αλλάξει τη θερμοκρασία της συζήτησης» γύρω από τα μάρμαρα, ανέφερε: «Αυτό που ζητάμε είναι μια ενεργή “σύμπραξη του Παρθενώνα” με τους φίλους και τους συναδέλφους μας στην Ελλάδα. Πιστεύω ακράδαντα ότι υπάρχει χώρος για μια πραγματική δυναμική και θετική συζήτηση μέσα στην οποία μπορούν να βρεθούν νέοι τρόποι συνεργασίας». Ο Έλληνας Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, έχει ζητήσει επανειλημμένα να επιστραφούν τα μάρμαρα του Παρθενώνα στην Ελλάδα, προσφέροντας, μάλιστα, ως αντάλλαγμα να δανείσει μερικούς από τους άλλους θησαυρούς της χώρας του στο Βρετανικό Μουσείο, χωρίς, βέβαια, να έχει τελεσφορήσει κάποια από τις προσπάθειές του. Ο Μητσοτάκης έχει αναφέρει ότι η Ελλάδα είναι ανοιχτή σε διαπραγματεύσεις, αλλά επεσήμανε: «Δεν αρκούν τα μικρά βήματα, θέλουμε μεγάλα βήματα».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Wrapping up Athens visit, Xi says China will support Greece for return of Parthenon Marbles, ekathimerini.com, διαθέσιμο εδώ
- The Parthenon marbles belong in Greece – so why is restitution so hard to swallow?, theguardian.com, διαθέσιμο εδώ
- A new era for the Restitution of the Parthenon Marbles, greeknewsagenda.gr, διαθέσιμο εδώ
- Guardian: Αλλάζει η στάση του Βρετανικού Μουσείου για τα μάρμαρα του Παρθενώνα;, in.gr, διαθέσιμο εδώ
- Γλυπτά του Παρθενώνα: Σε «σύμπραξη» καλεί την Αθήνα το Βρετανικό Μουσείο, newmoney.gr, διαθέσιμο εδώ
