Της Βάλιας Σέρφα,
Mικρασία 1922: ο Ελληνισμός ξεριζώνεται, εξανδραποδίζεται. 2022: εκατό ολόκληρα χρόνια μετά, η Σμύρνη ζει στις αναμνήσεις όλων των Ελλήνων και νομίζω πως πια δεν πονάμε, αλλά η μνήμη μας έχει γίνει πηγή σοφίας και δύναμης. Έχουμε την ηθική υποχρέωση να μην ξεχάσουμε τις ρίζες μας και την Ιστορία που μας συνοδεύει.
Μέχρι την καταστροφή της Σμύρνης, στην πόλη διέμεναν 270.000 άνθρωποι, εκ των οποίων οι 140.000 ήταν Έλληνες, άλλοι 80.000 μουσουλμάνοι Τούρκοι, 20.000 Εβραίοι και 12.000 Αρμένιοι. Η Γκιαούρ Ιζμίρ, η «άπιστη» Σμύρνη, όπως την αποκαλούσαν οι Τούρκοι, χάθηκε στις φλόγες. Ο απολογισμός της καταστροφής είναι πραγματικά απειράριθμος. Λεηλασίες σπιτιών και περιουσιών, γεωργικές και κτηνοτροφικές καταστροφές, γκρέμισμα σχολείων, ναών, ευαγών ιδρυμάτων, καταστροφές επιχειρήσεων, βασανισμοί αιχμαλώτων, η ψυχική οδύνη υπό το κλίμα του τρόμου και της απειλής του θανάτου, οι ατέλειωτες πορείες στα περιώνυμα «τάγματα εργασίας» και οι εκτελέσεις με αποφάσεις των τουρκικών δικαστηρίων της Ανεξαρτησίας, αποτελούν μόνο ένα μικρό μέρος της τραγωδίας που εκτυλίχθηκε.
Η ταινία Σμύρνη, Η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης 1900-1922 είναι ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ σε σκηνοθεσία της Μαρίας Ηλίου. Προβλήθηκε για πρώτη φορά το 2012 στην Αθήνα στο Μουσείο Μπενάκη, όπου οι προβολές διήρκεσαν τρεις μήνες. Εκατό χρόνια μετά την καταστροφή, η σκηνοθέτης και ο ιστορικός Αλέξανδρος Κιτροέφ θέλουν να τιμήσουν τον κόσμο που χάθηκε το 1922 και εξίσου την επιστήμη της Ιστορίας, ενώ ιστορικοί και ειδήμονες από την Ευρώπη και την Αμερική αναλύουν τα γεγονότα της καταστροφής και κάτοικοι της Σμύρνης εξιστορούν τα τεκταινόμενα από την ελληνική, την αρμένικη και την τουρκική πλευρά. Πρόκειται για ένα πλούσιο υλικό προσωπικών και συλλογικών αφηγήσεων για τα γεγονότα του ξεριζωμού και την πραγματικότητα της Σμύρνης πριν από τους διωγμούς.
Στην ταινία παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο κυλούσε η ζωή και η καθημερινότητα στην περιοχή της Σμύρνης πριν από την καταστροφή, η λεηλασία της πόλης και η βεβήλωσή της, η συνύπαρξη των Ελλήνων με τις άλλες κοινότητες, δημιουργώντας ένα πολυεθνικό κράμα, καθώς και το μοναδικό λιμάνι της Μεσογείου, που μέχρι και σήμερα, έναν αιώνα μετά, αποτελεί πόλο έλξης. Η ταινία σταχυολογεί τα γεγονότα της καταστροφής με σαφή τρόπο, δίχως να φλυαρεί και να κουράζει, ενώ καταφέρνει να συγκινήσει το κοινό ιδιαίτερα εάν η οικογένειά του συνδέεται με την πόλη της Σμύρνης. Ακόμη κι αν όχι, η τραγωδία που έλαβε χώρα στην αντίπερα όχθη, έχει αγγίξει τη συνείδηση όλου του ελληνισμού, όσο κι αν η μετέπειτα της καταστροφής αφομοίωση των προσφύγων στον ελλαδικό χώρο δεν ήταν ομαλή.
Μάλιστα, έχουν έρθει στο φως άγνωστες εικόνες της Σμύρνης από τα αρχεία της Library of Congress, του Πανεπιστημίου του Princeton και του Harvard, του Near East Relief, της Albert Kahn Fondation, του Imperial War Museum, της Pathé, αλλά και από ιδιωτικές συλλογές.
Η Σμύρνη ζει μέσα μας, στην καρδιά, στο μυαλό και στη μνήμη μας. Τη συναντάμε στις χειρονομίες, στο φαγητό, στις μυρωδιές, στη μουσική μας… δεν μπορούμε να απεμπολήσουμε τις ρίζες μας και μια ολόκληρη ζωή. Δεν έχουμε ξεχάσει και ούτε και πρόκειται να το κάνουμε ποτέ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το Μουσείο Σιτηρών και Αλεύρων παρουσιάζει το ντοκιμαντέρ “Σμύρνη, η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης, 1900-1922”, ertnews.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Σμύρνη Η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης 1900, youtube.com, διαθέσιμο εδώ.
- «Σμύρνη, η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης, 1900-1922» της Μαρίας Ηλιού το Σάββατο στη Σάμο, cnn.gr, διαθέσιμο εδώ.
