Της Νόρας Κούρτη,
Μια διαδεδομένη πρακτική που εφαρμόζεται στις κεφαλαιουχικές εταιρείες (Α.Ε, Ι.Κ.Ε, Ε.Π.Ε) στην προσπάθεια φυσικών προσώπων – επιχειρηματιών για την προστασία έναντι δανειστών (π.χ. προμηθευτών και εργαζομένων) της ατομικής τους περιουσίας, είναι να αναπτύσσουν την επιχειρηματική τους δραστηριοποίηση δια της σύστασης ενός εταιρικού σχήματος. Βασική αρχή του δικαίου των νομικών προσώπων, αλλά και κυρίως όσων έχουν σωματειακή οργάνωση, αποτελεί η περιουσιακή αυτοτέλεια του νομικού προσώπου από τα μέλη του (αρχή του χωρισμού). Ωστόσο, ο διαχωρισμός αυτός που διαμορφώνει αυτοτελή νομικά κέντρα βουλήσεων και συμφερόντων ενδέχεται κατά τις περιστάσεις να μην γίνεται ανεκτός από το δίκαιο, είτε ευθέως από ειδική διάταξη είτε κατά την καλή πίστη (άρθρα 281, 288, 200 ΑΚ), με αποτέλεσμα την ταύτιση νομικού προσώπου και μελών.
Πρέπει να τονισθεί πως δε λογίζεται ως καταχρηστική συμπεριφορά η οργάνωση των περισσότερων ή και όλων των μετοχών ανώνυμης εταιρείας ή των μεριδίων ΕΠΕ σε ένα μόνο πρόσωπο, ακόμη και αν αυτό είναι ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος ή ο διαχειριστής της εταιρείας και την εξετάζει έτσι τυπικά και ουσιαστικά, αφού αναγνωρίζεται από το δίκαιο η μονοπρόσωπη κεφαλαιουχική εταιρεία, η οποία διατηρεί κατ’ αρχήν την οικονομική αυτοτέλεια του νομικού προσώπου της έναντι του φυσικού προσώπου, στο οποίο ανήκουν οι μετοχές ή τα μερίδιά της.
Δεν συνιστά ακόμα καταχρηστική συμπεριφορά η επιλογή μιας κεφαλαιουχικής εταιρείας για την άσκηση μέσω αυτής επιχειρηματικής δραστηριότητας από έναν ή περισσότερους επιχειρηματίες, με απώτερο σκοπό η εταιρεία να δράσει ως μηχανισμός απορροφήσεως των τυχόν δυσμενών συνεπειών της επιχειρηματικής δραστηριότητάς τους, αφού τον σκοπό αυτόν προορίσθηκε να εξυπηρετεί η κεφαλαιουχική εταιρεία. Επιπροσθέτως, η θέση κατά μέρος της νομικής προσωπικότητας νομίμως συσταθείσης και λειτουργούσας ανωνύμου εταιρείας δε δικαιολογείται μονάχα από την ταύτιση των συμφερόντων της εταιρείας προς αυτά του κυρίου μετόχου ή από τη συστηματική παροχή εγγυήσεων του προσώπου αυτού για την εταιρεία ή, τέλος, από την εμφάνιση τούτου ως του ουσιαστικού φορέα της επιχείρησης με ουσιαστική συμβολή στη λήψη των εταιρικών αποφάσεων.
Επομένως, ενεργούν θεμιτά οι επιχειρηματίες που επιλέγουν κάποιον από τους προσφερόμενους τύπους της κεφαλαιουχικής εταιρείας, για να προστατεύσουν με τα πλεονεκτήματα που αυτός προσφέρει την επιχειρηματική δραστηριότητά τους, γι’ αυτό και δε μπορεί να δικαιολογηθεί η ταύτισή τους με την εταιρεία και η μεταφορά στους ίδιους της ευθύνης που βαρύνει το νομικό πρόσωπο της εταιρείας. Η αρχή της οικονομικής αυτοτέλειας και ευθύνης του νομικού προσώπου της εταιρείας έναντι των μετόχων, των εταίρων ή των τρίτων υποχωρεί, ωστόσο, όταν η επίκληση της διαφορετικής προσωπικότητας πραγματοποιείται για να νομιμοποιηθεί αποτέλεσμα αντίθετο στους κανόνες της καλής πίστεως και, πιο συγκεκριμένα, όταν υπάρχει κατάχρηση της νομικής προσωπικότητας της εταιρείας, με την έννοια ότι οι πράξεις της εταιρείας είναι στην πραγματικότητα πράξεις του κυρίαρχου μετόχου ή εταίρου της και αντιστρόφως οι πράξεις του φυσικού προσώπου συνέχονται με την εταιρεία, από την οποία αθέμιτα επιχειρείται να αποκοπούν.
Η μορφή αυτή κατάχρησης του θεσμού της εταιρείας κάνει την εμφάνισή της στις περιπτώσεις που ο κυρίαρχος μέτοχος ή εταίρος χρησιμοποιεί τη νομική προσωπικότητα της εταιρείας για να καταπατήσει τον νόμο. Κριτήρια μιας τέτοιας κατάχρησης είναι η ανεπαρκής χρηματοδότηση της εταιρείας και η σύγχυση της εταιρικής με την ατομική περιουσία, αφού, εξαιτίας της ελλιπούς χρηματοδότησης, ο επιχειρηματίας μεταφέρει αθέμιτα στους δανειστές της εταιρείας τους κινδύνους από τη δική του επιχειρηματική δραστηριότητα, ενώ αθέμιτα και στην περίπτωση της σύγχυσης των περιουσιών χρησιμοποιεί την εταιρική περιουσία για δικές του δραστηριότητες ή αντιστρόφως επωφελείται η εταιρεία σε βάρος των ατομικών του δανειστών.
Σαφώς, καταχρηστική είναι και η συμπεριφορά του βασικού μετόχου ή εταίρου που θα επιχειρήσει συναλλαγές με παρένθετο πρόσωπο την εταιρεία, όταν η εταιρεία δεν έχει εταιρική οργάνωση ή δεν έχει αναπτύξει ακόμη επιχειρηματική δράση και είναι αυτός που συναλλάσσεται υπό την εταιρική επωνυμία, αλλά προς δικό του όφελος. Σε κάθε περίσταση, η άρση της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου είναι παροδική και περιορισμένη, επεξηγηματικώς δεν καταλύεται η ίδια η νομική προσωπικότητα της εταιρείας, αλλά παραγκωνίζεται μόνο για τη συγκεκριμένη συναλλαγή η περιουσιακή αυτοτέλειά της. Περαιτέρω, η εταιρεία ή αναλόγως ο βασικός μέτοχος ή εταίρος της παραμένουν οφειλέτες που ευθύνονται πλέον από κοινού και εις ολόκληρο (άρθρ. 481 ΑΚ) για τις ζημιογόνες συνέπειες (άρθρ. 926 ΑΚ) της συναλλαγής τους. Δημιουργείται, δηλαδή, ένας πρόσθετος οφειλέτης, στον οποίο επεκτείνονται (διαχέονται) οι συνέπειες αυτές με κατεύθυνση είτε από την εταιρεία προς το βασικό μέτοχο ή εταίρο είτε με αντίστροφη κατεύθυνση.
Με βάση μια διαφορετική εκδοχή, δηλαδή με την απόκλιση ευθύνης της εταιρείας ή του βασικού μετόχου ή εταίρου της και την αναγνώριση ως δεκτής τη ευθύνης του ενός μόνον από τους ανωτέρω, θα υπάρχει το εξής νομικό παράδοξο: η διατήρηση για την εταιρεία ή τον βασικό μέτοχο ή εταίρο του ενοχικού δεσμού από τη συναλλαγή τους, αλλά, παράλληλα, τη μη εμφάνιση γι` αυτούς των έννομων συνεπειών. Μάλιστα, στην περίπτωση αυτή, θα μπορούν να επικαλεσθούν τη μεταφορά (μετακύλιση) των συνεπειών από την εταιρεία στον βασικό μέτοχο ή εταίρο της ή αντιστρόφως από τον μέτοχο αυτόν ή εταίρο στην εταιρεία και τον αποκλεισμό με αυτόν τον τρόπο της ευθύνης του άλλου, όχι μόνον οι αντισυμβαλλόμενοι, αλλά και τρίτα πρόσωπα ως προς τη συναλλαγή, παρόλο που η κάμψη της νομικής προσωπικότητας δεν απαιτεί διαπλαστική δήλωση του ενδιαφερομένου, αλλά ως έννομη κατάσταση, που συνεπάγεται αντίστοιχες έννομες συνέπειες, προκύπτει αυτοδικαίως, εφόσον υπάρξει κατάχρηση της νομικής προσωπικότητας της εταιρείας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Κατάχρηση νομικής προσωπικότητας εταιρείας – άρση/κάμψη της νομικής αυτοτέλειας, διαθέσιμο εδώ
