Της Κωνσταντίνας Φυτάκη,
«3 γυναικοκτονίες μέσα σε 48 ώρες». Αυτός είναι ο τίτλος που επικρατεί στα περισσότερα μέσα ενημέρωσης αυτές τις μέρες. 3 γυναικοκτονίες μέσα σε 48 ώρες. Και ακόμα περισσότερες τα τελευταία χρόνια. Η αλήθεια είναι πως όταν διάβαζα τις πηγές μου και ξεκίνησα να γράφω το άρθρο, κόλλησα. Βλέποντας τα όλο και αυξανόμενα ποσοστά δολοφονιών γυναικών, από τους συζύγους τους (είτε πρώην είτε νυν), τους συντρόφους ή από οικεία πρόσωπα, οδηγείσαι στο συμπέρασμα πως ακόμα κι αν έχουμε φτάσει στο 2022 και θα περίμενε κανείς τέτοιου είδους γεγονότα να έχουν εξαλειφθεί, στην πραγματικότητα αυτά όλο και αυξάνονται. Βασικά κατοχυρωμένα δικαιώματα έχουν πλέον καταπατηθεί και το θέμα είναι πως σε μεγάλο βαθμό, για αυτή την εξέλιξη ευθύνεται και το ίδιο το κράτος με τις παγιωμένες πολιτικές που υιοθετεί, αλλά και τους νόμους που τείνουν να ευνοούν τις πατριαρχικές αντιλήψεις. Σε αυτό το άρθρο θα γίνει μια απόπειρα προσέγγισης αυτού του ζητήματος, με αναφορές σε στατιστικά στοιχεία των τελευταίων 4 ετών, τα οποία αποτελούν μια ετήσια καταγραφή και ανάλυση (από το 2019) των κοινωνικών χαρακτηριστικών των γυναικοκτονιών.
Αρχικά, πρέπει να σημειωθεί πως οι γυναικοκτονίες χρονολογούνται, προφανώς, από πολύ παλιότερα, όμως, η πλήρης καταγραφή των στοιχείων ξεκίνησε να γίνεται τα τελευταία χρόνια, λόγω της παγκόσμιας έκτασης που έλαβε το ζήτημα. Σημαντικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση του κόσμου είχε και το κίνημα #metoo, το οποίο φαίνεται να διαδόθηκε μαζικά τον Οκτώβρη του 2017, αντιπροσωπεύοντας, αρχικά, τις καταγγελίες κατά του παραγωγού Χάρβεϊ Γουαϊνστάιν, ο οποίος ασκούσε ψυχολογική και σεξουαλική βία, εκμεταλλευόμενος τη θέση του. Σκοπός αυτού του hashtag ήταν να ενθαρρύνει κι άλλα άτομα που είχαν βρεθεί σε παρόμοια κατάσταση και να μιλήσουν (είτε πρόκειται για την προσωπική τους ζωή, είτε για τον εργασιακό χώρο). Η πρώτη «επώνυμη» γυναίκα που διέδωσε σε μεγάλο βαθμό το #metoo στο twitter ήταν η ηθοποιός Αλίσα Μιλάνο. Πρέπει, βέβαια, να αναφέρουμε πως αυτές οι λέξεις (me too) είχαν χρησιμοποιηθεί ήδη από το 2006, για τον ίδιο σκοπό, από την Ταράνα Μπερκ. Αυτό το κίνημα άσκησε μεγάλη πίεση και στο θεσμικό σύστημα, καθώς ψηφίστηκαν νόμοι που έκαναν πιο εύκολη τη διαδικασία της καταγγελίας για σεξουαλική παρενόχληση (στις Η.Π.Α.), αλλά και τη δημιουργία προγραμμάτων ενημέρωσης σε χώρους εργασίας και εκπαίδευσης.
Όμως, όπως φαίνεται, ούτε αυτές οι ενέργειες ήταν αρκετές για να οδηγήσουν στην εξάλειψη της γυναικοκτονίας, τουλάχιστον για τα δεδομένα της Ελλάδας (καθώς σε αυτό το άρθρο θα αναφερθούμε κυρίως στα ελληνικά δεδομένα). Σύμφωνα με τα ποσοτικά στοιχεία της ελληνικής ομάδας του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη γυναικοκτονία (European Observatory on Femicide, E.O.F), το έτος 2019 καταγράφηκαν 17 γυναικοκτονίες (σύμφωνα με τις αναφορές των Μ.Μ.Ε.), από τις οποίες οι 15 είναι ενδοοικογενειακές/συντροφικές. Πιο αναλυτικά, οι 6 διαπράχθηκαν από σύζυγο, οι 2 από σύντροφο, οι 4 από πρώην σύζυγο/σύντροφο, οι 3 από άλλο μέλος της οικογένειας και οι 2 από άντρα με τον οποίο η γυναίκα δεν είχε κάποια προηγούμενη σχέση. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφέρουμε πως τα στοιχεία αυτά προηγούνται της πανδημίας Covid-19 και παρακάτω θα τονίσουμε τη σημασία αυτής της αναφοράς. Το 2020, με βάση πάλι τα δεδομένα της ελληνικής ομάδας του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη γυναικοκτονία (European Observatory on Femicide, E.O.F), σημειώθηκαν 19 γυναικοκτονίες, από τις οποίες οι 15 έγιναν σε ενδο-οικογενειακό/συντροφικό πλαίσιο. Πιο συγκεκριμένα, 6 γυναικοκτονίες έγιναν από συζύγους, 2 από πρώην συζύγους/συντρόφους, 2 από συντρόφους, 4 από γιους, 1 από σύντροφο κόρης, 3 από άντρες που τις λήστεψαν, ενώ ένας ήτανε άγνωστος. Το 2021, τα ποσοτικά δεδομένα, δείχνουν πως καταγράφηκαν 30 γυναικοκτονίες, εκ των οποίων οι 27 διαπράχθηκαν σε ενδο-οικογενειακό/συντροφικό πλαίσιο. Αναλυτικότερα, οι 9 διαπράχθηκαν από συντρόφους, οι 12 από άλλο μέλος της οικογένειας, οι 6 από πρώην συζύγους/συντρόφους, ενώ σε 2 γυναικοκτονίες το θύμα είχε άγνωστη σχέση με τον δράστη.
Όσον αφορά τώρα τα δεδομένα του 2022, τα στοιχεία μας είναι κυρίως ποιοτικά, διότι δεν έχει ολοκληρωθεί το έτος, έτσι ώστε να γίνει μια πλήρης καταγραφή με ποσοτικά στοιχεία. Από τα ποιοτικά στοιχεία που έχουμε μέχρι σήμερα για το έτος 2022, βλέπουμε πως έχουν καταγραφεί 11 γυναικοκτονίες μέχρι και τις 6 Ιουλίου του 2022. Οι 5 διαπράχθηκαν από γιο και η μία από μέλος της οικογένειας, οι 3 από σύζυγο και οι 2 από πρώην ή εν διαστάσει σύζυγο. Επιπλέον, σε αυτά τα δεδομένα δεν αναφέρονται τα τελευταία 3 περιστατικά αυτής της εβδομάδας, με τις γυναικοκτονίες στη Ζάκυνθο, στο Ρέθυμνο και στο Περιστέρι, οι οποίες ανεβάζουν τον αριθμό των γυναικοκτονιών για το 2022, στις 14. Σε πολλές από αυτές τις γυναικοκτονίες είχαν προηγηθεί βίαια περιστατικά μεταξύ του θύματος και του δράστη, ενώ σε πολλές περιπτώσεις το θύμα είχε προσφύγει στις αστυνομικές αρχές για να καταγγείλει τον δράστη για πράξεις που απειλούσαν τη ζωή του. Βέβαια, υπάρχουν πολλές καταγγελίες για τη δράση της αστυνομίας και για την αντιμετώπιση τέτοιου είδους καταγγελιών. Δεν ήταν λίγες οι φορές που, ενώ η αστυνομία γνώριζε ότι ο θύτης ενοχλούσε και απειλούσε τη ζωή του θύματος, δεν έδρασε έγκαιρα, αλλά, γενικότερα, δεν έκανε κάτι για να την προστατεύσει, παρά το γεγονός ότι υπήρχαν επαρκή στοιχεία.
Αναφορικά με τα παραπάνω δεδομένα που καταγράφηκαν από την έναρξη της πανδημίας Covid-19, παρατηρείται μια σημαντική αύξηση στον αριθμό των γυναικοκτονιών, καθώς από τις 17 που ήτανε το 2019 έφτασε τις 30, το 2021. Σαφής εξήγηση για αυτή την αύξηση δεν υπάρχει, πέραν της υπόθεσης πως λόγω του εγκλεισμού (lockdown) και της συνεχούς τριβής, μία ήδη τεταμένη κατάσταση ανάμεσα στον θύτη και το θύμα είχε ως αποτέλεσμα ο πρώτος να δολοφονήσει τη δεύτερη. Σύμφωνα με τη Shalva Weil, υπάρχουν ορισμένα στοιχεία, τα οποία δείχνουν (σε παγκόσμιο επίπεδο) πως η βία κατά των γυναικών φάνηκε να έχει αυξηθεί σημαντικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας, με βάση κιόλας τις καταγγελίες στις τηλεφωνικές γραμμές, δίχως αυτό να μπορεί να ορίσει την τελική έκβαση της ενδοοικογενειακής βίας, που είναι η γυναικοκτονία. Υπάρχουν, βέβαια, αναφορές πως στην Ισπανία από την αρχή του 2020 μέχρι και τα μέσα Μαρτίου, υπήρξαν 18 γυναικοκτονίες, ενώ αρκετές από αυτές τελέστηκαν κατά τη διάρκεια του κορωνοϊού. Επίσης, στην Αργεντινή (όπου επικρατεί ήδη υψηλό ποσοστό γυναικοκτονιών υπό κανονικές συνθήκες – μη κορωνοϊού) διαπράχθησαν 86 γυναικοκτονίες από τις αρχές του 2020, όπου οι 24 έγιναν κατά τη διάρκεια του Covid-19. Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός πως το Παρατηρητήριο Γυναικοκτονιών της Αργεντινής (“Now that they See Us”) ανέφερε ότι μία γυναίκα δολοφονείται κάθε 29 ώρες κατά τη διάρκεια του Μαρτίου 2020. Ακόμη, στην Τουρκία, 18 γυναίκες έχουν δολοφονηθεί από τότε που θεσπίστηκε το lockdown, ενώ στο Ισραήλ, υπήρξαν 6 περιπτώσεις γυναικοκτονίας από τον Ιανουάριο του 2020, όπου οι μισές από αυτές (3) τελέστηκαν κατά τη διάρκεια του κορωνοϊού.
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να διευκρινίσω κάτι. Η γυναικοκτονία δεν αποτελεί μία αυθόρμητη πράξη που έκανε ο θύτης, δίχως να έχει κανένα παρελθόν βίας με το θύμα. Στις περισσότερες από αυτές τις δολοφονίες, όπου υπήρχε σχέση μεταξύ θύτη και θύματος, η γυναικοκτονία αποτέλεσε το τελευταίο σκαλί σε έναν κύκλο βίας, είτε αυτή ήταν ψυχολογική είτε σωματική. Πολλές από αυτές τις γυναίκες τους κατήγγειλαν, η αστυνομία αδιαφόρησε ή η δουλειά της ήταν ανεπαρκής και το αποτέλεσμα ήταν στο επόμενο ξέσπασμα του θύτη να έχουμε μία ακόμα γυναικοκτονία. Όμως, γιατί πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι το κράτος δεν θα τις βοηθήσει; Πότε θα αναγνωριστεί πλέον ο όρος της γυναικοκτονίας και θα αλλάξει το νομικό πλαίσιο; Πόσες ακόμα πρέπει να θρηνήσουμε, έως ότου το κράτος καταφέρει να προστατεύσει τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας; Και γενικότερα, μέχρι πότε θα συνεχιστεί αυτή η κατάσταση;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ποσοτικά δεδομένα 2019 , femicide.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ποσοτικά δεδομένα 2020, femicide.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ποσοτικά δεδομένα 2021, femicide.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ποιοτικά δεδομένα, femicide.gr. διαθέσιμο εδώ
- Από το εμείς στο #Μetoo: Γκρεμίζοντας την πατριαρχία ένα hashtag τη φορά;, infowar, διαθέσιμο εδώ
- Pandemic (Im)Possibilities, European Sociological Association, διαθέσιμο εδώ
