Το έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων κατά το άρθρο 323Α παρ. 1 και 2 ΠΚ

Της Μαρίας Σπαράκη,

Αντικείμενο του άρθρου 323Α ΠΚ αποτελεί η εμπορία ανθρώπων. Το άρθρο 323Α προστέθηκε στο 18ο κεφάλαιο του Ποινικού Κώδικα με το Ν. 3064/2002 και έλαβε τη σημερινή του μορφή μετά τις τροποποιήσεις που υπέστη με τους Ν. 3625/2007 και Ν.3875/2010. Αξίζει να σημειωθεί ότι η εμπορία ανθρώπων έχει απασχολήσει σε μεγάλο βαθμό το διεθνές νομοθετικό πλαίσιο.

Πιο συγκεκριμένα, η εμπορία ανθρώπων απασχόλησε για πρώτη φορά τη διεθνή κοινότητα το 1904, με την υιοθέτηση από την Κοινωνία των Εθνών της Διεθνούς Σύμβασης για την Καταπολέμηση του εμπορίου της Λευκής Σαρκός. Ωστόσο, η συγκεκριμένη σύμβαση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως άκαρπη, αφού δεν αναφερόταν στην τιμωρία των δραστών και θα λέγαμε ότι έμεινε ανεφάρμοστη στην πράξη. Από το σημείο αυτό, όμως,  έγιναν αξιόλογες προσπάθειες να προστατευτεί το συγκεκριμένο έννομο αγαθό με κείμενα διεθνούς ισχύος. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η Συνθήκη του 1949 του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών για την Καταστολή της Διακίνησης Προσώπων και την Εκμετάλλευση Πορνείας Άλλων, καθώς και η Σύμβαση της Γενεύης για τη δουλεία των Ηνωμένων Εθνών, η οποία υιοθετήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 1926. Πρέπει επιπροσθέτως να λάβουμε υπόψιν μας και το Πρόσθετο Πρωτόκολλο στη Σύμβαση κατά του Διασυνοριακού Οργανωμένου Εγκλήματος για την Πρόληψη, Καταστολή και Τιμωρία της Εμπορίας Ανθρώπων, ιδιαίτερα γυναικών και ανηλίκων, ή αλλιώς «Πρωτόκολλο του Παλέρμο».

Παράλληλη προστασία παρέχει και το ενωσιακό πλαίσιο για την εμπορία ανθρώπων, μέσω της θέσπισης μιας σειράς οδηγιών και αποφάσεων για το έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων. Επίσης, η εμπορία ανθρώπων προβλέπεται ως ποινικό αδίκημα που εντάσσεται στην κατηγορία της ιδιαίτερα σοβαρής εγκληματικότητας με διασυνοριακή διάσταση, όπως προκύπτει από τα άρθρα 76 και 83 ΣΛΕΕ. Αλλά και στο άρθρο 5 παρ. 3 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ31 η εμπορία ανθρώπων αναφέρεται ως σοβαρή παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου που απαγορεύεται ρητά. Τέλος, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσε ένα σημαντικό αριθμό ψηφισμάτων, με τα οποία προέτρεπε τα όργανα της Ένωσης και τα Κράτη μέλη να λάβουν μέτρα για την καταπολέμηση του φαινομένου.

Πιο συγκεκριμένα, όμως, ας αναφερθούμε στο άρθρο 323 ^Α ΠΚ σύμφωνα με τον Ποινικό Κώδικα:

1. Όποιος με τη χρήση βίας, απειλής βίας ή άλλων εξαναγκαστικών μέσων ή με επιβολή ή κατάχρηση εξουσίας, στρατολογεί, απάγει, μεταφέρει, κατακρατεί παράνομα, υποθάλπει, παραδίδει ή παραλαμβάνει άλλον με σκοπό την εκμετάλλευσή του, τιμωρείται με κάθειρξη και χρηματική ποινή.
2. Με την ίδια ποινή τιμωρείται ο υπαίτιος και αν, για να επιτύχει τον ίδιο σκοπό, τελεί τις πράξεις της προηγούμενης παραγράφου αποσπώντας τη συναίνεση άλλου με τη χρήση απατηλών μέσων ή παρασύροντάς τον εκμεταλλευόμενος την ευάλωτη θέση στην οποία βρίσκεται.

Όπως αντιλαμβανόμαστε από τις διατάξεις του Ποινικού Κώδικα πρόκειται για ένα υπαλλακτικώς μικτό, άλλως γνήσιο πολύτροπο, έγκλημα με την έννοια ότι όσοι από τους τρόπους τέλεσης που προβλέπονται κι αν πραγματωθούν στοιχειοθετείται ένα και μόνον έγκλημα και υπό την προϋπόθεση ότι το παθόν πρόσωπο είναι ένα, μία ποινή επιβάλλεται, οι δε τυχόν λοιπές μορφές τέλεσής του επιφέρουν επίταση του αξιοποίνου και λαμβάνονται υπόψιν κατά την επιμέτρηση της ποινής.

Κεντρικής σημασίας στοιχείο της εμπορίας ανθρώπων ορίζεται σε κάθε περίπτωση ο πορισμός παράνομου περιουσιακού οφέλους από την εκμετάλλευση του σώματος ενός άλλου ανθρώπου. Αλλαγές και τροποποιήσεις σε σύγκριση με τον παλιό Ποινικό Κώδικα έχουν υιοθετηθεί και σε ό,τι αφορά την περιγραφή της αξιόποινης συμπεριφοράς. Περιγράφονται με μεγαλύτερη σαφήνεια τα μέσα τέλεσης του εγκλήματος που δεν περικλείουν βίαιο εξαναγκασμό. Οι περιγραφόμενοι τρόποι πραγμάτωσης της εμπορίας ανθρώπων, που μπορούν να εναλλαχθούν πάνω στο ίδιο υλικό αντικείμενο, παρατίθενται κατά τρόπο εξαντλητικό, και όχι ενδεικτικό.

Επομένως, όσον αφορά την αντικειμενική υπόσταση του άρθρου 323Α ΠΚ, οι τρόποι τέλεσης της βασικής μορφής της εμπορίας ανθρώπων όπως τυποποιούνται στην παράγραφο 1 του 323Α ΠΚ είναι: α) η στρατολόγηση, β) η απαγωγή, γ) η μεταφορά, δ) η παράνομη κατακράτηση, ε) η υπόθαλψη, στ) η παράδοση ή ζ) η παραλαβή άλλου.

Όπως παραπάνω εκτέθηκε, για την πλήρωση της αντικειμενικής υπόστασης της παραγράφου 1 του άρθρου 323Α ΠΚ δεν αρκεί μόνη η διαπίστωση τέλεσης ορισμένης εκ των προαναφερθέντων πράξεων διακίνησης, αλλά επιπρόσθετα απαιτείται ο δράστης να μετέρχεται κάποιο από τα τυποποιημένα στη διάταξη εξαναγκαστικά μέσα για την πραγμάτωσή τους, ήτοι η χρήση βίας, απειλής βίας, άλλων εξαναγκαστικών μέσων, επιβολή ή κατάχρηση εξουσίας.

Στη δεύτερη παράγραφο του υπό ανάλυση άρθρου ο δράστης τιμωρείται με την ίδια ποινή, καθώς όλα τα στοιχεία της πρώτης παραγράφου, όπως οι πράξεις διακίνησης, ισχύουν mutatis mutandis και στην υπό κρίση παράγραφο. Η μόνη διαφορά ανάμεσα στις δύο παραγράφους του ίδιου άρθρου έγκειται στο γεγονός ότι στη δεύτερη ο δράστης χρησιμοποιεί απατηλά μέσα αντί των εξαναγκαστικών, με σκοπό να αποσπάσει τη συναίνεση του θύματος.

Όσον αφορά την υποκειμενική υπόσταση του άρθρου 323Α ΠΚ παράγραφος 1 και 2, για την πλήρωσή της δεν απαιτείται συγκεκριμένη μορφή δόλου ως προς την αντικειμενική υπόσταση, επομένως αρκεί και ο ενδεχόμενος δόλος, δηλαδή αρκεί η πρόθεση του δράστη που περιλαμβάνει τη γνώση και τη βούληση. Πρόκειται για τη στενή ερμηνεία την υποκειμενικής υπόστασης κατά τη γραμματική ερμηνεία του νόμου, καθώς έχουν διατυπωθεί και άλλες απόψεις όσον αφορά την παράγραφο 2 του άρθρου 323Α ΠΚ. Πιο συγκεκριμένα, ορισμένοι νομικοί υποστηρίζουν ότι απαιτείται άμεσος δόλος δηλαδή δόλος πρώτου βαθμού. Παρόλα αυτά, η κρατούσα άποψη υποστηρίζει ότι αρκεί ο ενδεχόμενος δόλος.

Συμπερασματικά, πρόκειται για ένα φαινόμενο το οποίο διαμορφώνεται και επηρεάζεται από τους σύγχρονους όρους εμφάνισης της παγκοσμιοποίησης και την ύπαρξη κοινωνικών, φυλετικών διακρίσεων και ανισοτήτων. Ταυτόχρονα, το σύνθετο πρόβλημα της μετανάστευσης, με εκατομμύρια ανθρώπους να αλλάζουν χώρα διαμονής με σκοπό την εύρεση εργασίας και την αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης, αλλά και η αύξηση και εξάπλωση του οργανωμένου εγκλήματος σε παγκόσμια κλίμακα επηρεάζουν με τη σειρά τους την εμπορία ανθρώπων. Για αυτούς τους λόγους χρήζει προστασίας τόσο σε διεθνή και ευρωπαϊκή κλίμακα όσο και σε κρατική, καθώς η έννοια της εμπορίας έχει διερευνηθεί ώστε να περιλαμβάνει και να προστατεύει ένα πλήθος περιπτώσεων.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• «Το φαινόμενο της εμπορίας ανθρώπων και η αντιμετώπισή του», Διπλωματική Εργασία της Δανιήλ Ειρήνης, διαθέσιμη εδώ

• «Η εμπορία ανθρώπων στα διεθνή συμβατικά κείμενα και στο ελληνικό δίκαιο. Ζητήματα ουσιαστικού δικαίου», Διπλωματική Εργασία της Ευαγγελίας Ν. Λουλέ, διαθέσιμη εδώ