Της Περσεφόνης Βλαχούτσικου,
«Το σπίτι σχεδιάστηκε για να είναι ένα γαλήνιο νησί, ένα μέρος ήσυχου προβληματισμού».
Ludwig Mies van der Rohe, 1951
Το θέμα αυτού του άρθρου πραγματεύεται την ιστορία του σχεδιασμού και της κατασκευής μιας δομής από τον αρχιτέκτονα Ludwig Mies van der Rohe, που αναγνωρίζεται ευρέως ως υπόδειγμα διεθνούς στυλ αρχιτεκτονικής. Η δομή αποτελεί μια εξοχική κατοικία, ένα καταφύγιο για το Σαββατοκύριακο που σχεδιάστηκε αποκλειστικά για το ζευγάρι Farnsworth σε ένα αγροτικό περιβάλλον στο Plano, Illinois, το 1945. Η επιθυμία τους ήταν να χτιστεί ένα πολύ ιδιαίτερο έργο που θα εφαρμόζει τη θεωρία του κινήματος της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Βρίσκεται απομονωμένο σε μια πεδιάδα στην οποία εκβάλλει ο ποταμός Fox, καθιερώνοντας την ιδέα που είχε ο αρχιτέκτονας σχετικά με την απλή ζωή.
Η ουσιαστική ιδέα για τον σχεδιασμό της κατοικίας ήταν η ανάγκη για την άμεση επαφή της με τη φύση, το εξωτερικό περιβάλλον. Για αυτό χρησιμοποιήθηκαν υλικά, όπως γυαλί στο μεγαλύτερο κομμάτι της, αλλά και χάλυβας για τα υποστυλώματά της. Συγκεκριμένα, το μονώροφο σπίτι αποτελείται από οκτώ χαλύβδινες κολώνες σχήματος Ι που στηρίζουν τα πλαίσια της οροφής του δαπέδου, και ως εκ τούτου είναι τόσο δομικά όσο και εκφραστικά.
Ανάμεσα σε αυτές τις κολώνες εκτείνονται παράθυρα από το δάπεδο μέχρι την οροφή γύρω από ολόκληρο το σπίτι, αφήνοντας έτσι το φως και τον αέρα να διαπεράσει όλο το εσωτερικό. Τα παράθυρα, εξάλλου, είναι εκείνα που αναδεικνύουν την ομορφιά της ιδέας του Mies, δηλαδή, το «δέσιμο» της κατοικίας με το εξωτερικό περιβάλλον της. Η σκίαση και η ιδιωτικότητα επιτυγχανόταν μόνο μέσα από τα δέντρα που βρίσκονταν στον γύρω ιδιωτικό χώρο. Ο Mies εξήγησε αυτήν την ιδέα σχετικά με το γυάλινο περίπτερο σε μια συνέντευξη λέγοντας: «Η φύση πρέπει να ζήσει επίσης τη δική της ζωή. Πρέπει να προσέχουμε και να μην τη διαταράσσουμε με το χρώμα των σπιτιών μας και των εσωτερικών μας εξαρτημάτων. Ωστόσο, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να φέρουμε φύση, σπίτια και τα ανθρώπινα όντα μαζί σε μια ανώτερη ενότητα».
Για να διαταραχτεί, λοιπόν, όσο γίνεται λιγότερο η φύση και τα χρώματά της, ο Mies επέλεξε να τοποθετήσει την κατοικία με έναν ελαφρύ τρόπο πάνω στη γη. Έτσι, «σήκωσε» τη δομή περίπου μισό μέτρο πάνω από το έδαφος επιτρέποντας μόνο τα χαλύβδινα υποστυλώματα να συναντήσουν το γρασίδι. Για να επιτευχθεί αυτό, η πλάκα του δαπέδου χρειαζόταν μία παραπάνω δομική στήριξη, οπότε οι επιφάνειες των παραθύρων τής χαρίζουν αυτήν την ικανότητα.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί πως κοντά στην ολοκλήρωση της κατασκευής της κατοικίας, το 1998, υπήρξε σύγκρουση μεταξύ του αρχιτέκτονα και του Farnsworth. Ο ίδιος υπέβαλε αγωγή για επιστροφή των χρημάτων του λόγω εικαζόμενης κακής πρακτικής. Με τον όρο κακή πρακτική, αιτιολόγησε πως το σπίτι παρόλο που αρχιτεκτονικά ήταν άρτιο και αποτελούσε παράδειγμα του μοντερνισμού, δεν μπορούσε να καλύψει, εν τέλει, μερικές από τις πιο βασικές ανάγκες του ζευγαριού. Για παράδειγμα, η ιδιωτικότητα αποτελούσε πολυτέλεια. Αυτό συνέβη, καθώς τα δέντρα δεν ήταν εφικτό πάντα να κρύβουν το εσωτερικό του σπιτιού όλες τις εποχές του χρόνου. Επίσης, καθώς περνούσε ο καιρός, η κατοικία αυτή γινόταν όλο και πιο γνωστή ως το νέο αρχιτεκτονικό εγχείρημα του Mies van der Rohe. Άρχισε να προσελκύει όλο και περισσότερους τουρίστες, αλλά και ειδικούς της τέχνης και αρχιτεκτονικής. Βέβαια, η Edith Farnsworth για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα συνέχισε να επισκέπτεται το σπίτι τα Σαββατοκύριακα φιλοξενώντας συχνά αξιόλογους καλλιτέχνες που ενδιαφέρονταν να δουν το έργο του παγκοσμίου φήμης αρχιτέκτονα.
Ένα βασικό ερώτημα που προκύπτει, έπειτα από την παραπάνω ιστορία, είναι το εξής: Μας ενδιαφέρει, άραγε, περισσότερο μια αισθητικά όμορφη κατοίκηση ή μια απλή και λειτουργική; Σε κάθε μία από τις δύο περιπτώσεις το αποτέλεσμα της δομής που θα προκύψει θα είναι εντελώς διαφορετικό. Άρθρα που συντάχθηκαν την εποχή της σύγκρουσης, το 1998, υποστήριξαν πως η Edith Farnsworth ήταν ξεκάθαρη σχετικά με την ιδέα της για το πώς θα ήθελε να κατασκευαστεί η εξοχική της κατοικία. Περίμενε πως ο αρχιτέκτονας στον οποίο ανέθεσε το έργο θα σεβόταν τις απόψεις της. Σύντομα ανακάλυψε πως αυτό που ήθελε ο Mies ήταν να αφήσει στην άκρη τον προϋπολογισμό και τις ανάγκες της υπέρ των δικών του στόχων και ονείρων ως αρχιτέκτονας.
Το «γυάλινο σπίτι» λειτουργεί πλέον ως οικιακό μουσείο, είναι ανοιχτό στο κοινό και έχει χαρακτηριστεί ως Εθνικό Ιστορικό Ορόσημο από το Υπουργείο Εσωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών.
«Αν δεις τη φύση μέσα από γυάλινους τοίχους, αποκτά πιο βαθιά σημασία από ό,τι αν τη δεις από έξω. Με αυτόν τον τρόπο λέγονται περισσότερα για τη φύση. Γίνεται μέρος ενός μεγαλύτερου ολόκληρου».
Mies van der Rohe
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- AD Classics: The Farnsworth House / Mies van der Rohe, archdaily.com, διαθέσιμο εδώ.
- Edith Farnsworth House, savingplaces.org, διαθέσιμο εδώ.
