Του Νίκου Σαρρή,
Στις 12 Ιουλίου του 2022, η ακριβέστερη φωτογραφία του σύμπαντος ήταν γεγονός. Χιλιάδες γαλαξίες με διαφορετικά χρώματα, μεγέθη και σχήματα μέσα σε μια μόνο φωτογραφία. Όπως είναι αναμενόμενο, στην ελληνική μυθολογία η αντίληψη για το σύμπαν είναι εντελώς διαφορετική. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως το σύμπαν αποτελούταν από το τετράπτυχο των «βασιλείων»: Ουρανός-Γη-Κάτω Κόσμος-Τάρταρα. Η απόσταση μεταξύ δύο διαδοχικών βασιλείων περιγράφεται από τον Ησίοδο. Ο ποιητής αναφέρει πως αν ένα χάλκινο αμόνι έπεφτε από τον Ουρανό, θα συνέχιζε την πτώση του για εννέα μέρες, μέχρι να προσγειωθεί στη Γη τη δέκατη μέρα. Σύμφωνα με τον ίδιο, άλλες τόσες μέρες θα χρειαζόταν για να φτάσει από τη Γη στον Κάτω Κόσμο.
Ο Ουρανός αποτελούσε το θολωτό σκέπαστρο της –κατά τους αρχαίους– κυκλικής, επίπεδης γης. Αποτελούσε την κατοικία των θεών του Ολύμπου, γεγονός που μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως, για τους αρχαίους, ο Ουρανός άρχιζε στην υψηλότερη κορυφή του Ολύμπου. Εκτός από τους Ολύμπιους, στον Ουρανό κατοικούσαν ο Ήλιος, η Σελήνη, η Ηώς και οι αστερισμοί. Τον Ουρανό κρατούσε ο Άτλαντας, ο οποίος είχε τιμωρηθεί από τον Δία μετά από την ήττα των Τιτάνων στην Τιτανομαχία.
Η Γη βρισκόταν μεταξύ του Ουρανού και του Κάτω Κόσμου. Παρατηρούμε πως οι αρχαίοι είχαν δημιουργήσει ένα ανθρωποκεντρικό μοντέλο για το σύμπαν, με τον κόσμο των θνητών να βρίσκεται μεταξύ του φωτεινού κόσμου των αθανάτων και του σκοτεινού κόσμου των νεκρών. Η Γη στη μυθολογία, όπως προαναφέρθηκε, ήταν κυκλική και επίπεδη. Η ακριβέστερη εικόνα που έχουμε για τη Γη, όπως την αντιλαμβάνονταν οι αρχαίοι, είναι ο χάρτης του Αναξίμανδρου (6ος αιώνας π.Χ.).
Όπως φαίνεται στον χάρτη, υπάρχουν τρεις διακριτές ήπειροι: η Ευρώπη, η Ασία και η Λιβύη, την οποία οι Ρωμαίοι αργότερα ονόμασαν Αφρική. Κάθε μία από τις ηπείρους χωρίζεται με φυσικά σύνορα από τις άλλες δύο. Ο Εύξεινος Πόντος (σημερινή Μαύρη Θάλασσα) διαχωρίζει την Ευρώπη από την Ασία, ο Νείλος διαχωρίζει τη Λιβύη από την Ασία, ενώ οι Ηράκλειες Στήλες (σημερινό Στενό του Γιβραλτάρ) διαχωρίζουν την Ευρώπη από τη Λιβύη. Γύρω από τις τρεις ηπείρους βρίσκεται ένα γιγαντιαίο κυκλικό ποτάμι, ο Ωκεανός, που έθετε τα όρια του μέχρι τότε γνωστού κόσμου. Σύμφωνα με τον Όμηρο, όλα τα ποτάμια, οι λίμνες και οι θάλασσες ανήκαν σε ένα ενιαίο σύστημα και τροφοδοτούνταν όλα από τον Ωκεανό.
Ως κέντρο της Γης θεωρούταν το Μαντείο των Δελφών. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Δίας άφησε έναν αετό να ξεκινήσει από το ανατολικότερο άκρο της Γης και έναν από το δυτικότερο. Οι δύο αετοί συναντήθηκαν στο Μαντείο των Δελφών και έτσι ορίστηκε ως το κέντρο της Γης. Βλέπουμε, λοιπόν, πως η μυθολογία των Ελλήνων δεν ήταν μόνο ανθρωποκεντρική, αλλά και ελληνοκεντρική. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, το γεγονός ότι οι περισσότεροι μύθοι πραγματοποιούνται στον ελλαδικό χώρο. Στη μυθολογική Γη δεν κατοικούσαν μόνο Έλληνες. Στα ανατολικά του ελλαδικού χώρου, στην περιοχή της Σκυθίας, κατοικούν οι Αμαζόνες, μια ομάδα ισχυρών γυναικών πολεμιστών. Στο βορειότερο άκρο του μυθολογικού κόσμου κατοικούν οι Υπερβόρειοι, οι οποίοι χαίρουν την εύνοια των θεών και φημίζονταν για τις γιορτές τους.
Οι Αιθίοπες ήταν ένας λαός μαύρου χρώματος, που είχε αναφερθεί μέχρι και στα Ομηρικά έπη. Το όνομά τους σημαίνει «ηλιοκαμένο πρόσωπο». Οι ανατολικοί Αιθίοπες κατοικούσαν στη σημερινή περιοχή της αραβικής χερσονήσου και οι δυτικοί στην περιοχή της Λιβύης. Ήταν και εκείνοι αγαπητοί από τους θεούς, οι οποίοι τους επισκέπτονταν συχνά. Κοντά στις όχθες του Νείλου είχαν εγκατασταθεί οι Πυγμαίοι, οι οποίοι ήταν μαύρου χρώματος νάνοι. Βρίσκονταν συνεχώς σε πόλεμο με τους γερανούς, πτηνά που μετανάστευαν τον χειμώνα στην περιοχή τους.
Στο δυτικότερο άκρο της Γης βρισκόταν ο Έρεβος, δηλαδή ο Κάτω Κόσμος. Ο Κάτω Κόσμος ήταν το βασίλειο των νεκρών και ο τελευταίος προορισμός ενός θνητού. Οι αρχαίοι έπλασαν τον Κάτω Κόσμο της θρησκείας τους «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» του πραγματικού κόσμου. Στην είσοδο του Άδη θα έβρισκε κανείς λιβάδια με ασφόδελους, ενώ ο Κάτω Κόσμος είχε και τα δικά του ποτάμια. Από τον ποταμό Αχέροντα περνούσε τους νεκρούς ο Χάροντας, ενώ πίνοντας το νερό της Λήθης, οι νεκροί ξεχνούσαν τα πάντα για τη ζωή τους στη Γη. Εξίσου σημαντικά ποτάμια αποτελούσαν ο Κωκυτός, ο Πυριφλεγέθων και η Στύγα. Εκεί πλήρη εξουσία είχε ο θεός Άδης, ενώ ένας αριθμός από χθόνιες θεότητες αποφάσιζαν για την επιβράβευση ή την τιμωρία της ψυχής του θνητού. Οι δύο βασικές τοποθεσίες στις οποίες οι ψυχές κατέληγαν ήταν τα Ηλύσια Πεδία –όπου αναπαύονταν οι ενάρετες ψυχές– και τα Τάρταρα.
Τα Τάρταρα, σε αντίθεση με τα Ηλύσια Πεδία, ήταν ένας τόπος τιμωρίας για όσες ψυχές διετέλεσαν τρομερά εγκλήματα στη θνητή ζωή τους. Ήταν το μέρος όπου οι θεοί σκαρφίζονταν σαδιστικές τιμωρίες για τους ανήθικους και κακούς ανθρώπους. Μερικά από τα πλάσματα που τιμωρούνταν αιώνια στα Τάρταρα ήταν οι Εκατόγχειρες και οι Τιτάνες, καθώς επίσης και ορισμένοι θνητοί που είχαν διαπράξει ειδεχθή εγκλήματα, όπως ο Σίσυφος και ο Τάνταλος. Τα Τάρταρα βρίσκονταν τόσο βαθιά, που, αν κάποιος εισερχόταν εκεί, θα έπρεπε να πέφτει για έναν χρόνο, προτού φτάσει στον πυθμένα. Στα Τάρταρα εντοπίζονται οι ρίζες της Γης και οι πηγές του Ωκεανού. Ο θεός Ποσειδώνας τοποθέτησε μια χάλκινη πόρτα στα Τάρταρα, ώστε να μην μπορούν να δραπετεύσουν τα πλάσματα που κρατούνταν, ενώ η είσοδος περιβαλλόταν από ψηλά τείχη που είχαν χτίσει οι Κύκλωπες. Τα Τάρταρα ήταν τόσο φρικτό μέρος, που ο ίδιος ο Δίας απειλούσε όποιον θεό διαφωνούσε μαζί του πως θα τον στείλει σε αυτόν τον τόπο βασανιστηρίων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Hansen, W. (2004), Handbook of Classical Mythology, Santa Barbara: ABC-CLIO Publications
- Pierre Grimal (1990), A Concise Dictionary of Classical Mythology, Oxford: Εκδόσεις Blackwell
