Του Σπύρου Βαλαβάνη,
Το ναυάγιο της Κερύνειας αποτελεί μία από τις σπουδαιότερες ανακαλύψεις της ενάλιας αρχαιολογίας. Η τυχαία ανακάλυψή του έφερε στο φως πολύτιμες πληροφορίες για το εμπόριο και τη ναυπηγική της ελληνιστικής περιόδου στην Ανατολική Μεσόγειο. Παράλληλα, οι προσεκτικές εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης των καταλοίπων του αρχαίου αυτού σκάφους το καθιστούν ως ένα από τα αρχαιότερα καλύτερα διατηρημένα πλοία στον χώρο της Μεσογείου. Στο παρόν άρθρο θα γίνει μία αναδρομή στο χρονικό της εύρεσης του ναυαγίου και θα αναλυθούν τα συμπεράσματα της έρευνας γύρω από αυτό και κυρίως μέσα από την κατασκευή του ομοιώματός του «Κερύνεια ΙΙ», που αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της πειραματικής αρχαιολογίας στην Ελλάδα.
Το αρχαίο πλοίο της «Κερύνειας» ανακαλύφθηκε τυχαία στα ανοιχτά της ομώνυμης πόλης στην Κύπρο, το 1965, από έναν δύτη ονόματι Ανδρέα Καριόλου. To 1967, το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου εξέδωσε άδεια για ανάσυρση του αρχαίου σκάφους, την οποία ανέλαβαν το ζεύγος Michael και Susan Katzev, ως επικεφαλής μιας διεθνούς αρχαιολογικής αποστολής που συστάθηκε για αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Η διαδικασία ανάσυρσης και συντήρησης του πλοίου ολοκληρώθηκε το 1972 και κατόπιν εκτέθηκε στο Μουσείο του Κάστρου της Κερύνειας, όπου βρίσκεται ως και σήμερα (το οποίο, όπως και ολόκληρη η πόλη, από το 1974 βρίσκεται εντός της κατεχόμενης επικράτειας του νησιού).
Τα υπολείμματα του πλοίου βρέθηκαν σε βάθος περίπου 30 μέτρων κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Από το ίδιο το πλοίο διατηρήθηκε σχεδόν το 75% του ξύλου του και, με βάση το φορτίο του, αποδείχθηκε πως ήταν εμπορικό. Η περίοδος της βύθισης τοποθετείται γύρω στη δεκαετία 295-285 π.Χ., την περίοδο, δηλαδή, των πολέμων των Διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ενώ η κατασκευή του γύρω στο 320-310 π.Χ. Από αυτές τις χρονολογήσεις προκύπτει πως το πλοίο ταξίδευε για σχεδόν 15-25 χρόνια στην Ανατολική Μεσόγειο. Στο τελευταίο του ταξίδι, το εμπόρευμά του απαρτίζονταν από 348 ροδιακούς αμφορείς γεμάτους κρασί, καθώς και 28 αγγεία από τη Σάμο γεμάτα με αμύγδαλα, κρεμμύδια και σκόρδα. Συνεπώς, είναι αρκετά πιθανό τα δύο αυτά νησιά να ήταν οι τελευταίες στάσεις που έκανε το πλοίο, πριν βυθιστεί.
Επίσης, είχε μήκος περσικού 14 μ. και πλάτος περίπου 4 μ. Μελετητές του πλοίου υποθέτουν πως το πλήρωμά του αποτελούνταν από τέσσερις άνδρες: τον καπετάνιο του πλοίου και τρεις ναύτες. Οι ναύτες πιθανότατα να κοιμόντουσαν πάνω στο κατάστρωμα, όπου και εργάζονταν, ενώ ο καπετάνιος διέμενε στην καμπίνα του κάτω από το κατάστρωμα, όπου βρέθηκαν διάφορα προσωπικά αντικείμενα.
Όσον αφορά τους λόγους βύθισης του πλοίου, υπάρχουν διάφορες υποθέσεις. Αρχικά, γνωρίζουμε πως το πλοίο βυθίστηκε κάνοντας κλίση προς την αριστερή πλευρά του. Από εκεί και πέρα, οι διάφοροι λόγοι υπολογίζονται με βάση τα αντικείμενα που βρέθηκαν στο εσωτερικό του. Επομένως, πολλοί θεωρούν ως αιτία βύθισης την υπερφόρτωση του πλοίου από τον τεράστιο όγκο των εμπορευμάτων του, σε συνδυασμό με την παλαιότητα της κατασκευής του. Δεν είναι απίθανο να συνέβη και κάποια κακοκαιρία τη στιγμή της βύθισης. Δεν βρέθηκαν ανθρώπινα οστά, οπότε πιθανόν ο καπετάνιος και το πλήρωμά του να το εγκατέλειψαν.
Επιπλέον, μία άλλη θεωρία είναι η κατάληψή του από πειρατές. Η περίοδος της βύθισης ήταν γενικά μία ταραγμένη περίοδος για την Ανατολική Μεσόγειο, γεμάτη με πολεμικές συγκρούσεις ανάμεσα στους στρατηγούς τους Μ. Αλεξάνδρου. Σε μία τέτοια περίοδο η πειρατεία άκμαζε, καθώς πολλοί κουρσάροι μισθώνονταν από τους αντίπαλους ηγεμόνες, για να παρεμποδίζουν το εμπόριο των εχθρικών προς αυτούς πόλεων. Ως στοιχεία που τεκμηριώνουν την παραπάνω τοποθέτηση θεωρούνται αποτυπώματα από αιχμές δοράτων πάνω στο πλοίο, ενώ διάφορα προσωπικά αντικείμενα του πληρώματος, που οι ανασκαφές περίμεναν να βρουν, έλειπαν, ίσως επειδή κλάπηκαν από τους επιδρομείς.
Θεωρείται πιθανό οι πειρατές να απήγαγαν το πλήρωμα και ίσως να το πούλησαν σε κάποιο σκλαβοπάζαρο ή να το επέστρεψαν στις οικογένειές τους, ύστερα από καταβολή λύτρων. Επιπροσθέτως, ένας κατάδεσμος (πλακίδιο με αναγραφόμενη κατάρα πάνω του) βρέθηκε μέσα στο πλοίο. Πιθανόν να το τοποθέτησε εκεί ο αρχηγός των πειρατών, ζητώντας από τις υποθαλάσσιες θεότητες να πάρουν το πλοίο βαθιά στον πάτο της θάλασσας και να το κρατήσουν εκεί για πάντα, αποκρύπτοντας, έτσι, το έγκλημά του.
Η ανακάλυψη του αρχαίου πλοίου της Κερύνειας αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον της έρευνας για τη μελέτη της αρχαίας ναυσιπλοΐας και ναυπηγικής, ώστε να επιχειρηθεί η κατασκευή ενός αντιγράφου του αρχικού πλοίου, το οποίο και θα δοκιμαζόταν στη θάλασσα. Η ιδέα για αυτό το εγχείρημα προτάθηκε το 1981 από τον Χάρη Τζάλα, πρόεδρο του νεοϊδρυθέντος τότε Ελληνικού Ινστιτούτου Προστασίας Ναυτικής Παράδοσης. Η κατασκευή του ξεκίνησε στον Πειραιά τον Νοέμβριο του 1982 και ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 1985, ενώ το πλοίο έλαβε το όνομα «Κερύνεια II».
Αμέσως μετά την καθέλκυσή του, ξεκίνησε η συζήτηση για μία αναβίωση της διαδρομής του πλοίου από τον Πειραιά έως την Κύπρο. Παρά τις αρχικές ενστάσεις, τελικά, το πειραματικό αυτό ταξίδι ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 1986 από το Μικρολίμανο και, ύστερα από πολλές στάσεις στα νησιά του Αιγαίου, κατάφερε και έφτασε στο λιμάνι της Πάφου στις 2 Οκτωβρίου, με πλήθος κόσμου να το υποδέχεται, καθώς και ο τότε Προέδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Σπύρος Κυπριανού. Τελικά, τον Απρίλιο του 1987 πήρε τον δρόμο της επιστροφής και έφθασε πίσω στον Πειραιά. Σήμερα, το Κερύνεια II εκτίθεται στο Μουσείο «Θάλασσα», στην Αγία Νάπα Αμμοχώστου στην Κύπρο. Τέλος, ένα δεύτερο αντίγραφο κατασκευάστηκε στην Κύπρο το 2003–2004 με το όνομα «Κερύνεια–Ελευθερία», πλέοντας και αυτό προς Ελλάδα, αυτή τη φορά με ομοιώματα του εμπορεύματος του αρχικού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Polignosi.com, Το ναυάγιο της Κερύνειας. Διαθέσιμο εδώ
- Συλλογικό έργο (2015), Μεγάλες Στιγμές της ελληνικής αρχαιολογίας, Αθήνα: Εκδ. Καπόν
