Της Φένιας Γιαννακοπούλου,
Στις 30 Ιουνίου, ο Πρόεδρος της Τυνησίας, Kais Saied, δημοσίευσε το τελικό σχέδιο του νέου συνταγματικού κειμένου, που θα τεθεί προς έγκριση σε δημοψήφισμα, προγραμματισμένο για τις 25 του τρέχοντος μήνα, ακριβώς έναν χρόνο μετά το πραξικόπημα του 2021. Η εν λόγω συνταγματική αναθεώρηση παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τόσο αυτή καθαυτή ως γεγονός όσο και από άποψης περιεχομένου και συνεπειών. Οι ενδοιασμοί αναφορικά με τις προτεινόμενες από τον Πρόεδρο τροποποιήσεις είναι πολλές και προερχόμενες από χείλη έμπειρων νομικών και πολιτικών. Ο γνωστός καθηγητής Δημοσίου Δικαίου, Sadok Belaid, που συμμετείχε στη συγγραφή του αρχικού σχεδίου, προειδοποιεί ότι το τελικό κείμενο που δημοσιεύθηκε από τον Πρόεδρο διαφέρει ριζικά από το προταθέν από την ειδικώς συσταθείσα επιστημονική επιτροπή και μέλλει να οδηγήσει στην εγκαθίδρυση ενός άκρατου δικτατορικού καθεστώτος.
Το Σύνταγμα του Saied καταργεί το σύστημα του προεδρευόμενου κοινοβουλευτισμού, βασικό χαρακτηριστικό του οποίου είναι ότι ο Πρόεδρος ασκεί την εξουσία από κοινού με Πρωθυπουργό, εκλεγμένο από το Κοινοβούλιο, αναδεικνύοντας τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ως ύψιστη αρχή. Ο Πρόεδρος θα διορίζει ο ίδιος τον Πρωθυπουργό και ο τελευταίος δε θα απαιτείται να χαίρει της εμπιστοσύνης της Βουλής, θα είναι επικεφαλής του στρατού, θα καθορίζει την πολιτική του κράτους, θα κυρώνει τους νόμους και θα δύναται ακόμη και να συντάξει και να υποβάλει προς συζήτηση νομοσχέδια στο Κοινοβούλιο. Πέραν της εμπέδωσης ενός προεδρικού συστήματος διακυβέρνησης, το συνταγματικό κείμενο καταλήγει να αποκλείει κάθε είδους δικαστικό και κοινοβουλευτικό έλεγχο των προεδρικών αποφάσεων και πράξεων.
Αρχικά, ο ρόλος του Κοινοβουλίου αποδυναμώνεται δραστικότατα. Πιο συγκεκριμένα, η Βουλή διατηρεί μεν την εξουσία να ωθεί σε παραίτηση τον Πρωθυπουργό με πλειοψηφία των 2/3 των ψήφων των παρόντων βουλευτών και ο Πρόεδρος μπορεί να διαλύσει τη Βουλή άπαξ κατά τη διάρκεια της θητείας του, ωστόσο, η κατάργηση του άρθρου 88 του Συντάγματος του 2014, συνεπάγεται απώλεια για την πρώτη της εξουσίας παύσης του ΠτΔ. Αν το πρόβλημα του Συντάγματος του 2014 ήταν ότι δημιουργούσε μία διχοτομημένη εκτελεστική εξουσία, η αδυναμία του νέου έγκειται στο ότι διασπά τη νομοθετική. Ο Saied εγκιβωτίζει στο συνταγματικό κείμενο το όραμά του περί αποκεντρωμένης διοίκησης, βάσει του οποίου τα κοινοβουλευτικά όργανα θα είναι δύο: η κλασική Συνέλευση των Αντιπροσώπων του Λαού και ένα νέο μόρφωμα, το «Εθνικό Συμβούλιο Περιφερειών». Αμφότερα τα σώματα θα είναι υπεύθυνα για την κύρωση του προϋπολογισμού και την άσκηση κοινοβουλευτικού ελέγχου. Στην καλύτερη των περιπτώσεων, οι θεσμοί θα συμβιώσουν αρμονικά και το έργο του ενός θα συμπληρώνεται από αυτό του άλλου, ενώ στη χειρότερη, τα δύο Κοινοβούλια θα διαδραματίσουν έναν βοηθητικό απλώς του κυρίαρχου Προέδρου ρόλο.
Ανησυχία προξενούν και άλλες μεταβολές στο σώμα του Συντάγματος του 2014, όπως η εξάλειψη των άρθρων 18-19, τα οποία θεσμοθετούσαν την αυτονομία και αμεροληψία του στρατού και των δυνάμεων ασφαλείας, η κατάργηση πολλών ανεξάρτητων αρχών (Αρχή για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς, Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Επιτροπή Οπτικοακουστικών Μέσων Επικοινωνίας) και η στέρηση του δικαιώματος απεργίας από τα μέλη του δικαστικού σώματος. Όσον αφορά την επίσημη θρησκεία του κράτους, το άρθρο 5 του νέου Συντάγματος προβλέπει ότι η Τυνησία αποτελεί μέλος της ισλαμικής κοινότητας και, ως εκ τούτου, το κράτος οφείλει να μεριμνά για την επίτευξη των στόχων του Ισλάμ, οι οποίοι σχετίζονται με τη ζωή, την τιμή, την οικονομική κατάσταση, τη θρησκεία και την ελευθερία. Αυτή η εξαιρετικά τολμηρή διατύπωση κατέστησε εμφανή τον κίνδυνο αφόρητων διακρίσεων μεταξύ των ετερόκλητων θρησκευτικών ομάδων, φανέρωσε την πρόθεση πολιτικού εναγκαλισμού με ένα σαφώς συντηρητικότερο κοινό και προξένησε τη διεθνή κατακραυγή. Υπό τον φόβο κατάρρευσης του συνταγματικού οικοδομήματος και αποτυχίας του επικείμενου δημοψηφίσματος, ο Saied υπέβαλε στις 8 Ιουλίου υπόμνημα, προσθέτοντας μία σημαντική φράση στο ανωτέρω άρθρο: «το κράτος οφείλει να μεριμνά για την επίτευξη των στόχων του Ισλάμ, στο πλαίσιο ενός δημοκρατικού συστήματος».
Άξια προσοχής είναι η τροποποίηση του, σχετικού με τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις ελευθερίες, άρθρου 55, το οποίο ορίζει τα εξής: «Κανένας περιορισμός δε δύναται να επιβληθεί στα δικαιώματα και τις ελευθερίες που κατοχυρώνονται στο παρόν Σύνταγμα, παρά μόνο δυνάμει διάταξης νόμου και προς ικανοποίηση υπέρτερου δημόσιου συμφέροντος». Σε κάθε περίπτωση, προβλέπεται ότι οι περιορισμοί επιβάλλονται μόνο για λόγους προστασίας των κοινωνικών δικαιωμάτων ή για τις ανάγκες της δημόσιας ασφάλειας, της εθνικής άμυνας και της δημόσιας υγείας. Εκ πρώτης όψεως, η εν λόγω διάταξη παρέχει ικανοποιητικές δικλίδες ασφαλείας, δεδομένου, όμως, του σκοτεινού παρελθόντος του νυν Προέδρου, ο οποίος ανήλθε με τη βία στην εξουσία, κανείς δεν μπορεί να είναι βέβαιος ότι δε θα σημειωθούν κατάφωρες παραβιάσεις ατομικών δικαιωμάτων υπό το πρόσχημα υπέρτερων κρατικών αναγκών.
Παρότι σύσσωμη η αντιπολίτευση έχει δηλώσει την πρόθεσή της να απόσχει της ψηφοφορίας, οι φόβοι ότι το δημοψήφισμα δε θα διεξαχθεί με όρους ελευθερίας και διαφάνειας εντείνονται και είναι απολύτως δικαιολογημένοι, καθώς ο Saied έχει ήδη τροποποιήσει τον εκλογικό νόμο, αλλάξει τη σύνθεση της εκλογικής επιτροπής και απαγορεύσει την κάλυψη της διαδικασίας από τα ξένα μέσα ενημέρωσης. Παρά την αντίθεση της πλειοψηφίας, το πιθανότερο είναι ότι το νέο Σύνταγμα θα κυρωθεί. Η νίκη αυτή θα είναι, όμως, πύρρειος, διότι κανείς δεν μπορεί να παραμείνει επί μακρόν στην εξουσία, στηριζόμενος σε ένα Σύνταγμα το οποίο, όχι μόνο δεν επιλύει τις πολιτικές έριδες, αλλά εντείνει τα χάσματα και δεν παρέχει εχέγγυα νομιμότητας στην πολιτική δράση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Tunisian constitution committee head condemns president’s draft, AlJazeera, Διαθέσιμο εδώ
- Tunisia’s draft constitution – what’s new, and why now?, AlJazeera, Διαθέσιμο εδώ
- Le président tunisien amende légèrement son projet de nouvelle Constitution, Le Monde, Διαθέσιμο εδώ
- Tunisia’s draft constitution solidifies one-man rule, The Washington Post, Διαθέσιμο εδώ
