Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Το 2021 ήταν ένα έτος δυναμικής ανάκαμψης για τις Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (Α.Ξ.Ε.). Χαρακτηριστικά, σε παγκόσμιο επίπεδο επέστρεψαν σε προ πανδημίας επίπεδα και στην Ελλάδα, μάλιστα, κινήθηκαν στα υψηλότερα επίπεδα από το 1990. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της UNCTAD, οι παγκόσμιες ροές Α.Ξ.Ε. το 2021 έκαναν άλμα 64% στα 1,58 τρισ. δολάρια, με τις αναπτυσσόμενες οικονομίες να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτή την ανάκαμψη, καθώς οι Α.Ξ.Ε. τους ήταν διπλάσιες από την προηγούμενη χρονιά. Παράλληλα, οι Α.Ξ.Ε. στη χώρα μας ήταν 5,732 δισ. δολάρια, από μόλις 3,213 δισ. δολάρια το 2020 (Ναυτεμπορική, 2022α). Τα ελληνικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης διαλαλούν το «τσουνάμι» των Α.Ξ.Ε. και την αισιοδοξία της οικονομίας και της κυβέρνησης πως φέτος η Ελλάδα οδεύει προς ένα νέο ιστορικό ρεκόρ Α.Ξ.Ε., πολύ μεγαλύτερο από το περσινό, υπογραμμίζοντας το επενδυτικό ενδιαφέρον μεγάλων κολοσσών, από τη Pfizer και τη Microsoft μέχρι τη Volkswagen και τη Deutsche Telekom (Παραπολιτικά, 2022), εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην παραγγελία και παράδοση ειδών σούπερ μάρκετ (online grocery delivery startups) (Καθημερινή, 2022α) και start ups γενικότερα (Καθημερινή, 2022β).
Οι περισσότερες μελέτες που ασχολούνται με τη σύνοψη των κυριότερων θεωριών για τις Α.Ξ.Ε., καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει μια ενοποιημένη θεωρητική εξήγηση (Denisia, 2010), αφού κάθε νέα θεωρία εισάγει κάποια νέα στοιχεία ασκώντας κριτική στις προηγούμενες (Marandu & Ditshweu, 2018), όμως, όλες, με τον ένα ή άλλο τρόπο, προωθούν τις Α.Ξ.Ε. ως πυλώνα της ανάπτυξης και της μεγέθυνσης. Οι εμπειρικές μελέτες, προσκολλημένες στα νεοκλασικά υποδείγματα και τον θετικισμό, δεν αφήνουν περιθώρια για κριτική ανάγνωση των Α.Ξ.Ε.
Βέβαια, παροδικά γίνεται αναφορά στον ουσιαστικό ρόλο του ξένου κεφαλαίου, ότι ενδιαφέρεται να επενδύσει μόνο σε στρατηγικής σημασίας κλάδους χωρίς αναπτυξιακές προοπτικές (Ναυτεμπορική 2022β). Η συστηματική μελέτη, όμως, του ρόλου του ξένου κεφαλαίου, αλλά και κάθε κριτική ανάλυση των Α.Ξ.Ε. σε χώρες υποδοχής έχει περιθωριοποιηθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Ιδιαίτερα για την περίπτωση της Ελλάδας, η μελέτη του ξένου κεφαλαίου είναι ακόμα πιο περιορισμένη. Στο υπόλοιπο του παρόντος άρθρου θα γίνει μια κριτική αναφορά στο ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα.
Μεταπολεμικά, η κυβερνητική πολιτική κατέστησε σαφές ότι εκείνη την περίοδο δινόταν προτεραιότητα στη βιομηχανική ανάπτυξη, με σκοπό την οικονομική μεγέθυνση. Ο Γρηγορογιάννης (1975) παρατηρεί την αλληλουχία ξένου κεφαλαίου, ελληνικής πολιτικής και την εξάρτηση της εθνικής οικονομίας από το ξένο κεφάλαιο. Η αρχή γίνεται με το Σύνταγμα του 1952, με το άρθρο 112, το οποίο όριζε ότι «νόμος εφ’ άπαξ εκδιδόμενος θέλει ρυθμίσει την προστασία των εκ της αλλοδαπής εισαγόμενων προς τοποθέτησιν στη χώρα κεφαλαίων». Δικαίως ο Λαζαρίδης (2018) αναρωτιέται τι παραπάνω θα χρειαζόταν ένας δυνητικός επενδυτής, όταν το κράτος παρείχε συνταγματική προστασία του ξένου κεφαλαίου.
Η πρώτη αξιοσημείωτη μεταπολεμική επένδυση έλαβε χώρα το 1954 από μία γερμανική επιχείρηση όπου υπέγραψε συμβόλαιο, ώστε να εκμεταλλεύεται τα μεταλλεία νικελίου κοντά στη Λαμία, ενώ, παράλληλα, μία γαλλική επιχείρηση συμφώνησε με τη Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (ΔΕΗ) την κατασκευή ενός ακόμα υδροηλεκτρικού φράγματος (McNeil, 2017). Επί κυβερνήσεως Καραμανλή, πολλές ξένες επιχειρήσεις προχώρησαν στην πραγματοποίηση επενδύσεων στη χώρα τη δεκαετία του ’60. Συγκεκριμένα, από τις 37 Α.Ξ.Ε. που έλαβαν χώρα τη δεκαετία του 50’, την τριετία 1960-1963 έλαβαν χώρα σχεδόν 60 Α.Ξ.Ε. (Γρηγορογιάννης, 1975). Γίνεται εμφανές ότι η κυβέρνηση Καραμανλή προσπαθούσε να καταστήσει ένα όσο το δυνατόν πιο δελεαστικό έδαφος, ώστε να προσελκύσει τους ξένους επενδυτές και να εγγυηθεί την ασφάλεια του κεφαλαίου τους.
Αξίζει να αναφερθούμε και σε μια από τις πιο σημαντικές επενδύσεις εκείνης της περιόδου, η σύμβαση ESSO- Pappas του Τομ Πάππας, ενός Έλληνα ομογενή των Η.Π.Α., όπου ξεκίνησε να θεμελιώνει τις επαφές του με την Αθήνα ήδη από το τις αρχές του 1950 και προσπάθησε, μετά από διαπραγματεύσεις με τα κυβερνητικά στελέχη και μετά από μεγαλεπήβολες δημόσιες ομιλίες, να δημιουργήσει ένα μεγάλο βιομηχανικό συγκρότημα, το οποίο να περιλάμβανε διυλιστήρια πετρελαίου, σιδηρουργία, μεταλλευτικές ύλες και εργοστάσια υγρής αμμωνίας (Γρηγορογιάννης, 1975). Ο Έλληνας ομογενής δε δίσταζε να δηλώσει τη στήριξή του του στο δικτατορικό καθεστώς, όχι μόνο στις Η.Π.Α., αλλά και στην Ελλάδα, διατηρώντας άψογες σχέσεις με τις δικτατορικές κυβερνήσεις. Έτσι, επί Χούντας θα επεκτείνει περαιτέρω και σημαντικά τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες, παίρνοντας άδεια εμφιαλώσεως της εταιρείας Coca-Cola στην Ελλάδα, στην οποία ήταν αντιπρόσωπος, αλλά και το μονοπώλιο διανομής ντομάτας στη Βόρειο Ελλάδα (Λαζαρίδης, 2018).
Σε ό,τι αφορά την περίπτωση του Νιάρχου, η στενή του σχέση με τα Ανάκτορα, αλλά και με τον Καραμανλή, κατέστησε δυνατές τις επενδύσεις του στα διυλιστήρια στον Ασπρόπυργο, καθώς και στα ναυπηγεία στον Σκαραμαγκά. Δύο από τις μεγαλύτερες επενδύσεις του Νιάρχου που ήταν αντικείμενο κριτικής, καθώς αμφισβητήθηκε το πραγματικό κέρδος που θα είχε το ελληνικό δημόσιο με το ευνοϊκό καθεστώς που του προσέφερε.
Τέλος, οι Α.Ξ.Ε., προερχόμενες από Αμερικανικά και Ευρωπαϊκά κεφάλαια, είδαν την Ελλάδα ως μια εύκολη μελλοντική πρόσβαση για τις ευρωπαϊκές αγορές και κατάφεραν να εισχωρήσουν και να μονοπωλήσουν σε τομείς-κλειδιά της ελληνικής οικονομίας. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα ξένα κεφάλαια πρώτα άνοιγαν εμπορική δραστηριότητα και σε δεύτερο χρόνο, εφόσον παρατηρούσαν αυξημένη ζήτηση, πραγματοποιούσαν επενδύσεις στη βιομηχανία (μεταποίηση). Παράλληλα, από τις κυβερνήσεις διατηρούνταν ο μισθός χαμηλά με εγγυημένη προστασία κεφαλαίου, δύο ιδεώδεις προϋποθέσεις για επαυξημένη απόδοση, ως αποτέλεσμα οι ξένες επενδύσεις έσπευσαν (Γρηγορογιάννης, 1975).
Με άλλα λόγια, το ξένο κεφάλαιο και το κοσμοπολίτικο κεφάλαιο (δηλαδή οι φορείς με ελληνική καταγωγή, αλλά χωρίς ελλαδικό κοινωνικό υπόβαθρο, που συμπεριφέρονται με τα κίνητρα του ξένου κεφαλαίου και όχι με το αίσθημα της «αγάπης για τη πατρίδα», όπως συνήθως παρουσιάζονται – με χαρακτηριστικά ονόματα Ανδρεάδης, Πάππας, Νιάρχος, Βαρδινογιάννης, Λάτσης, Ωνάσης – έχουν χαρακτηριστικά Νεοαποικισμού και Ληστροκρατίας.
Κλείνοντας, για να είμαστε σε θέση να αξιολογούμε κριτικά τις τυμπανοκρουσίες της κυβέρνησης, όταν αυξάνονται οι ροές Α.Ξ.Ε. στη χώρα μας, αλλά και για να έχουμε μια πιο σφαιρική εικόνα για τη σύγχρονη πολιτική και οικονομική μας ιστορία, οφείλουμε να ξαναρχίσουμε αυτή τη συζήτηση που ξεκίνησε τη δεκαετία του ’70, που είχε γίνει φανερό ότι οι Α.Ξ.Ε. που είχαν ξεκινήσει από τη δεκαετία ’50, δεν φαινόταν να επιλύουν το πρόβλημα της σπανιότητας του κεφαλαίου. Τότε, όπως και τώρα, οι Α.Ξ.Ε. παρουσιάζονταν ότι θα χρηματοδοτούσαν την εκβιομηχάνιση της χώρας, χωρίς την προσφυγή σε εθνικούς πόρους και, συνεπώς, δε θα συμπιεζόταν η κατανάλωση. Παράλληλα, θα μεταφερόταν τεχνολογία, η οποία σπανίζει στην ελληνική οικονομία, χωρίς να καταβληθεί αυξημένο κόστος παραγωγής εγχώριας τεχνολογίας. Τέλος, θα συνέβαλε στην κατανομή των επενδύσεων, σύμφωνα με τα διεθνή συγκριτικά πλεονεκτήματα της ελληνικής οικονομίας. Όμως, οι Α.Ξ.Ε. στοχεύουν στα υπερκέρδη και το όποιο βελτιωμένο επίτευγμα της παραγωγής δεν παραμένει στην εθνική οικονομία. Μόνο αν η χώρα αναδειχθεί σε ρωμαλαία εξαγωγική χώρα, η εισροή του ξένου κεφαλαίου θα αποτελέσει καμπή στην οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα, Γρηγορογιάννης, Α. (1975), Αθήνα, Ιδιωτική Έκδοση
- Foreign direct investment theories: An overview of the main FDI theories, Denisia, V. (2010), European journal of interdisciplinary studies, (3)
- Επενδύσεις από ξένα κεφάλαια στην delivery startup Ferto, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το «οικονομικό θαύμα» της Ελλάδας την περίοδο 1952-1974 και η σύνδεση του με το ξένο κεφάλαιο, Λαζαρίδης, Δ. (2018), ΕΚΠΑ, πτυχιακή εργασία διαθέσιμη εδώ
- Στο ραντάρ εξήντα ξένων funds δεκαπέντε ελληνικές startups, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- An overview of the key theories of foreign direct investment: The way forward, Μarandu, E. E., & Ditshweu, T. (2018), The way forward. Advances in Social Sciences Research Journal, 5(12)
- Η μεταμόρφωση της Ελλάδας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ΜcNeil W. H. (2017 – Greek edition), Αθήνα Εκδόσεις Παπαδόπουλος
- Σε επίπεδα ρεκόρ οι ξένες άμεσες επενδύσεις στην Ελλάδα το 2021, naftemporiki.gr, διαθέσιμο εδώ
- Έρχεται «τσουνάμι» ξένων επενδύσεων στην Ελλάδα – Τα 2,5 δισ. ευρώ πλησίασαν οι ΞΑΕ το πρώτο τρίμηνο του 2022 (Πίνακας), parapolitika.gr, διαθέσιμο εδώ
