Της Ιωάννας Μπινιάρη,
Μία έννοια πολύ γνωστή στον νομικό κόσμο, και ειδικά σε όσους ασχολούνται ακαδημαϊκά και επαγγελματικά με το δημόσιο δίκαιο, και ειδικότερα το διοικητικό δίκαιο, είναι και αυτή της διοικητικής πράξης. Πρόκειται για τη δήλωση βούλησης του διοικητικού οργάνου, που γίνεται, σύμφωνα με ορισμένη διαδικασία, με την οποία θεσπίζεται μονομερώς κανόνας δικαίου, δηλαδή θεσπίζεται μια νομική ρύθμιση με τη βούληση του διοικητικού οργάνου.
Έτσι όπως εκδίδεται μια ατομική διοικητική πράξη, έτσι και μπορεί να ανακληθεί, δηλαδή να εξαφανιστεί, σύμφωνα με το άρθρο 21 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, όπου συγκεκριμένα αναφέρεται ότι: «Αρμόδιο για την ανάκληση ατομικής διοικητικής πράξης όργανο είναι εκείνο που την εξέδωσε ή που είναι αρμόδιο για την έκδοσή της», ενώ για την ανάκληση δεν είναι απαραίτητο να τηρείται η διαδικασία που προβλέπεται για την έκδοση της πράξης, εκτός αν ανακαλείται πράξη νόμιμη ή πράξη παράνομη, ύστερα από εκτίμηση πραγματικών περιστατικών.
Ανάκληση λοιπόν είναι η μερική ή ολική άρση της ισχύος διοικητικής πράξης, για το μέλλον ή αναδρομικώς, με την έκδοση άλλης νεότερης. Η πράξη που ανακαλείται είναι η ανακαλούμενη και η πράξη που ανακαλεί την προηγούμενη ονομάζεται ανακλητική. Ανάκληση υπάρχει στην περίπτωση που η ανακλητική πράξη αναφέρεται άμεσα ή έμμεσα στα δεδομένα της ανακαλούμενης. Με άλλα λόγια, η ανάκληση επέρχεται για λόγους που ανάγονται στην ανακαλούμενη πράξη. Πράξη εντελώς αυτοτελής που ανατρέπει ή περατώνει μια νομική κατάσταση η οποία δημιουργήθηκε με προηγούμενη διοικητική πράξη δεν είναι ανάκληση παλαιάς, αλλά νέα πράξη. Χαρακτηριστική περίπτωση η προβλεπόμενη στο άρθρο 13 παρ. 6 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας πράξη περί παύσης μέλους συλλογικού οργάνου πριν από τη λήξη της θητείας του, για λόγους αναγόμενους στην άσκηση των καθηκόντων του, η οποία δεν αποτελεί ανάκληση του διορισμού του.
Στο σημείο αυτό, χρήζει διευκρίνησης ότι σε ανάκληση υπόκεινται μόνο οι ατομικές διοικητικές πράξεις και όχι οι κανονιστικές, οι οποίες καταργούνται ή τροποποιούνται όπως οι νόμοι. Η ανάκληση είναι επιτρεπτή υπό τις ακόλουθες αρνητικές προϋποθέσεις: α) εφόσον ο νόμος ρητά δεν την απαγορεύει ή εφόσον ο νόμος εμμέσως, αλλά σαφώς δεν την απαγορεύει, β) εφόσον δεν παρήλθε εύλογος χρόνος από την έκδοση της πράξης, και γ) εφόσον δεν δημιουργήθηκε κατάσταση που κωλύει την ανάκληση ή δεν ιδρύθηκαν δικαιώματα του διοικητικού ή και του ιδιωτικού δικαίου ένεκα της πράξης. Επίσης, το νομικά, πραγματικά ή και ηθικά ανέφικτο κωλύουν την ανάκληση, εκτός εάν λόγοι δημοσίου συμφέροντος επιβάλλουν το αντίθετο.
Η ανάκληση διενεργείται είτε οίκοθεν από το διοικητικό όργανο που έχει εκδώσει την πράξη είτε από τον προϊστάμενό του είτε κατόπιν αίτησης του διοικουμένου ενώπιον του οργάνου που έχει εκδώσει την πράξη. Αξίζει να σημειωθεί ότι υποχρέωση για την ανάκληση διοικητικής πράξης, καταρχήν, δεν επιβάλλεται. Εναπόκειται λοιπόν στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης να προβεί ή όχι στην ανάκληση, ενόψει προστασίας του δημοσίου συμφέροντος και τήρησης της αρχής της χρηστής διοίκησης. Πάντως, όταν ζητηθεί η ανάκληση εγγράφως από τον διοικούμενο, η διοίκηση οφείλει να αιτιολογήσει επαρκώς την άρνησή της. Μάλιστα, στην περίπτωση που το Σύνταγμα ή ο νόμος επιβάλλει ρητά την υποχρέωση ανάκλησης μιας διοικητικής πράξης, η παράλειψη ανάκλησης μπορεί να θεωρηθεί ότι συνιστά παρανομία, δηλαδή παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας, και να θεμελιώνει αστική ευθύνη του κράτους, διότι η παράνομη πράξη αντίκειται στην αρχή της νομιμότητας.
Κατά κανόνα, οι νόμιμες διοικητικές πράξεις δεν ανακαλούνται, εκτός αν συντρέχουν λόγοι δημοσίου συμφέροντος, μεταβολή των πραγματικών συνθηκών επί των οποίων βασίσθηκε η έκδοση της πράξης, μεταβολή των νομικών συνθηκών, μη εκπλήρωση των διοικητικών υποχρεώσεων από τον διοικούμενο υπό την προϋπόθεση των οποίων τελούσε η πράξη και επιφύλαξη ανάκλησης. Αντίθετα, οι παράνομες διοικητικές πράξεις ανακαλούνται ελεύθερα εντός ευλόγου χρόνο από την έκδοσή τους, ο οποίος προσδιορίζεται κατά περίπτωση αλλά συνήθως θεωρείται η πενταετία από την έκδοση μιας πράξης.
Ανακεφαλαιώνοντας, λοιπόν, αντιλαμβανόμαστε ότι ο θεσμός της ανάκλησης διοικητικών πράξεων είναι ιδιαίτερα σημαντικός στον τομέα του διοικητικού δικαίου, καθώς παράγει πρακτικές έννομες συνέπειες. Με λίγα λόγια, η ανακληθείσα πράξη παύει να ισχύει, ανάλογα εάν είναι νόμιμη ή παράνομη, μόνο για το μέλλον ή και εξ υπαρχής αντίστοιχα, ενώ στο πλαίσιο μιας ακυρωτικής δίκης ενώπιον των δικαστηρίων η δίκη καταργείται, αφού η ανακληθείσα πράξη καθιστά τη δίκη χωρίς αντικείμενο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
