Του Νικόλαου Τσελέντη,
Η Σιέρα Λεόνε, όπως και όλα τα κράτη της Μαύρης Ηπείρου, βρέθηκε υπό αποικιοκρατικό καθεστώς. Η πρωτεύουσά της, Φρίταουν, ήταν η πρώτη πόλη που προσαρτήθηκε από το Βρετανικό Στέμμα το 1808 και το 1896 ολόκληρη η χώρα μετατράπηκε σε βρετανικό προτεκτοράτο. Από τη δεκαετία του 1950 ξεκίνησε σταδιακά το φαινόμενο της αποαποικιοποίησης στην Αφρική και το 1961 η Σιέρα Λεόνε ανεξαρτητοποιήθηκε. Βέβαια, η εξέλιξη αυτή δεν σήμανε και την παγίωση του θεσμού της δημοκρατίας, αλλά βγήκαν ευθύς αμέσως στην επιφάνεια οι αυταρχικές τάσεις των επίδοξων πολιτικών της.
Το κόμμα Παλλαϊκό Κογκρέσο (All People’s Congress – ΠΚ) επικράτησε στις γενικές εκλογές του 1697, χωρίς, ωστόσο, να κατορθώνει να φέρει υπό τον έλεγχό του όλη την εδαφική επικράτεια της χώρας, ελέω ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος. Έναν χρόνο μετά, μέσω ενός ακόμη πραξικοπήματος, το ΠΚ ανέκτησε την εξουσία και επεδίωξε να κατευνάσει τις αντίρροπες δυνάμεις του εσωτερικού, μέχρι τις επόμενες εκλογές. Πράγματι, ο στόχος επετεύχθη και το 1971, με τη θέσπιση ενός νέου Συντάγματος, άνοιξε ο δρόμος για τη Δημοκρατία της Σιέρα Λεόνε.
Το Παλλαϊκό Κογκρέσο επιβεβαίωσε την κυριαρχία του για δεύτερη φορά, με τον ηγέτη του, Siaka Stevens, να ορκίζεται πρώτος εκτελεστικός Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Σιέρα Λεόνε. Ο Stevens καρπώθηκε τα οφέλη της ηγεσίας και παρέμεινε στο πηδάλιο της χώρας για 14 συναπτά έτη, μέχρι το 1985, χάρη και στο αμφιλεγόμενο Σύνταγμα του 1978, που προέβλεπε ένα μονοκομματικό σύστημα διακυβέρνησης. Αναπόφευκτα, καθ’ όλη τη διάρκεια της κυβέρνησης του ΠΚ, εντάθηκαν οι εθνοτικές και ταξικές διαφορές λόγω των μεγάλων κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων, του οικονομικού συγκεντρωτισμού και της αυθαίρετης θεσμικής διαφθοράς. Με τη δυσαρέσκεια να φουντώνει, το 1985, ο διάδοχος του Stevens, ονόματι Joseph Saidu Momoh, δεσμεύθηκε να επιστρέψει την πατρίδα του σε ένα πολυκομματικό σύστημα· το 1991 επήλθε η πολυκομματική δημοκρατία με την αναθεώρηση του Συντάγματος.
Η έναρξη του εμφυλίου πολέμου
Παρά ταύτα, στις 23 Μαρτίου 1991, μία ένοπλη ομάδα, αποτελούμενη από κατοίκους της Σιέρα Λεόνε και των όμορων αφρικανικών κρατών (Εθνικό Πατριωτικό Μέτωπο της Λιβερίας – National Patriotic Front of Liberia του Charles Taylor), επιτέθηκε σε ένα χωριό στο ανατολικό τμήμα της χώρας και κατέκτησε σταδιακά πλούσιες περιοχές σε διαμάντια, πυροδοτώντας έναν εμφύλιο πόλεμο (τα διαμάντια χρησιμοποιήθηκαν ως μέσο επιρροής από επίδοξες προσωπικότητες, βυθίζοντας αμέτρητους πληθυσμούς στο αίμα). Το Ηνωμένο Επαναστατικό Μέτωπο (Revolutionary United Front – ΗΕΜ), όπως ονομάστηκε η παραπάνω ομάδα, υπό την καθοδήγηση του Foday Sankoh, εξέφρασε την επιθυμία του να καθαιρέσει το ΠΚ, το οποίο, επειδή αδυνατούσε να το αντιμετωπίσει, απομακρύνθηκε από τον στρατό και την εξουσία ανέλαβε το Εθνικό Κυβερνών Προσωρινό Συμβούλιο (National Provisional Ruling Council). Η έκβαση αυτή δεν ικανοποίησε το ανυποχώρητο μαρξιστικό ΗΕΜ και, σε συνεργασία με μέλη των τακτικών ενόπλων δυνάμεων, πίεσε για μετάβαση σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα. Όπερ και εγένετο.
Τον Μάρτιο του 1996, ο Ahmad Kabbah ορκίστηκε Πρόεδρος της Σιέρα Λεόνε και έβαλε μπρος το σχέδιο διαπραγμάτευσης με το ΗΕΜ, ούτως ώστε να τερματιστεί ο αιμοσταγής εμφύλιος. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, υπογράφηκε η Συμφωνία του Αμπιτζάν, η οποία, μεταξύ άλλων, έκανε έκκληση για τη λήξη των εχθροπραξιών, ακολουθούμενη από αμνηστία για τους μαχητές. Η συμφωνία κατέρρευσε αμέσως μετά τη σύναψή της και η κυβέρνηση του Kabbah διώχθηκε βίαια από τον στρατό, τον Μάιο του 1997. Έκτοτε, άρχισε ένας ακόμη κύκλος βίας και αναταραχών.
Οι ιθύνοντες αξιωματικοί του πραξικοπήματος ίδρυσαν το Επαναστατικό Συμβούλιο Ενόπλων Δυνάμεων (Armed Forces Revolutionary Council – ΕΣΕΔ), το οποίο αυτοανακηρύχθηκε ως η νέα νόμιμη κυβέρνηση της Σιέρα Λεόνε και ένωσε τις δυνάμεις του με το ΗΕΜ. Με επικεφαλής τον Johnny Paul Koroma, το ΕΣΕΔ και το ΗΕΜ κατέλαβαν την πρωτεύουσα Φρίταουν, υπερνικώντας τη Δύναμη Πολιτικής Άμυνας (Civil Defence Forces – ΔΠΑ), ένα σώμα από τοπικές ένοπλες ομάδες φιλικά προσκείμενες στην έκπτωτη κυβέρνηση Kabbah. Ορώμενη την εκτράχυνση της κατάστασης, η Οικονομική Κοινότητα Κρατών της Δυτικής Αφρικής (ΟΚΚΔΑ) επενέβη και απώθησε τα εχθρικά στρατεύματα, επαναφέροντας στην εξουσία τον Kabbah, το 1998.
Για πολλοστή φορά, ωστόσο, οι αντάρτες ανασυντάχθηκαν και εξαπέλυσαν σκαιές επιθέσεις στην πρωτεύουσα, τον Ιανουάριο του 1999, ανακτώντας τον έλεγχο των αδαμαντωρυχείων, σκοτώνοντας και τραυματίζοντας χιλιάδες αμάχους στο διάβα τους, προτού αποκρουστούν εκ νέου από την ΟΚΚΔΑ. Ούσα θορυβημένη, η διεθνής κοινότητα κάλεσε τα αντιμαχόμενα μέρη να κάτσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, καταλήγοντας στη Συμφωνία της Λομέ, που υπογράφηκε στις 7 Ιουλίου. Η Συμφωνία προέβλεπε το άμεσο και μόνιμο τέλος του πολέμου, τη μετατροπή του ΗΕΜ από επαναστατική ομάδα σε πολιτικό κόμμα, την ανάπτυξη μιας ειρηνευτικής αποστολής των Ηνωμένων Εθνών, τον διορισμό του Sankoh στην αντιπροεδρία και τον αφοπλισμό των μαχητών.
Η εκεχειρία δε μακροημέρευσε και οι συγκρούσεις κορυφώθηκαν το 2000, καθώς το ΗΕΜ έθεσε στο στόχαστρό του αμάχους και μέλη των κυανοκράνων. Με την αποστολή του ΟΗΕ να δέχεται αλλεπάλληλα χτυπήματα, το Ηνωμένο Βασίλειο, υπό το πέπλο της ηγέτιδας δύναμης της Κοινοπολιτείας, εξουσιοδοτήθηκε να επέμβει στο πλευρό της νόμιμης κυβέρνησης του Kabbah, έχοντας την πολύτιμη αεροπορική συνδρομή της Γουινέας. Τον Ιανουάριο του 2002, ανακοινώθηκε επισήμως η λήξη του πολέμου, με την παράδοση 45.000 πολεμιστών. Οι εικόνες ήταν φρικιαστικές: 50-75.000 άνθρωποι δολοφονήθηκαν και ακρωτηριάστηκαν, παιδιά στρατολογήθηκαν, κορίτσια βιάστηκαν και περίπου 2 εκατομμύρια πολίτες εκτοπίστηκαν. Αξίζει δε να επισημανθεί ότι παραβιάσεις του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου σημειώθηκαν εκατέρωθεν.
Η σύσταση του Ειδικού Δικαστηρίου για τη Σιέρα Λεόνε (ΕΔΣΛ)
Η απόφαση για τη σύσταση ενός δικαστηρίου στη Σιέρα Λεόνε πάρθηκε από τον Πρόεδρό της, Kabbah. Τον Ιούνιο του 2000, ο ίδιος απευθύνθηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας και ζήτησε την αρωγή του «για τη δημιουργία ενός ισχυρού και αξιόπιστου δικαστηρίου για την επίτευξη των στόχων της ασκήσεως της δικαιοσύνης και της διασφάλισης της διαρκούς ειρήνης». Μάλιστα, στήριξε το επιχείρημά του στην έλλειψη πόρων και τεχνογνωσίας του αφρικανικού κράτους για τη διεξαγωγή δικών που αφορούσαν τεραστίου βεληνεκούς εγκλήματα. Η επιστολή του Kabbah περιελάμβανε κι ένα προσχέδιο του νομικού πλαισίου του προτεινόμενου δικαιοδοτικού οργάνου, το οποίο ναι μεν θα ανταποκρινόταν στις διεθνείς υποδείξεις για την εκδίκαση ποινικών υποθέσεων, αλλά και θα διαχειριζόταν αρμονικά τόσο τις προβλέψεις του διεθνούς όσο και του εσωτερικού δικαίου της Σιέρα Λεόνε.
Το Συμβούλιο Ασφαλείας, με τη σειρά του, στο ψήφισμα 1315 ζήτησε από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, Kofi Annan, να διαπραγματευθεί με την κυβέρνηση της Σιέρα Λεόνε τη δημιουργία ενός ειδικού δικαστηρίου βάσει του ψηφίσματος αυτού και, στη συνέχεια, να υποβάλει μία σχετική έκθεση, εντός 30 ημερών. Ακολούθησαν ποικίλες συστάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας σχετικά με το αντικείμενο και τη δικαιοδοσία του προς σχεδιασμού δικαστηρίου, ενώ ο Γενικός Γραμματέας διευθέτησε τις υπόλοιπες συστάσεις ως προς τη διαδικασία προσφυγής, τη χρονική δικαιοδοσία, την τοποθεσία του δικαστηρίου και τη χρηματοδότηση. Ο Γ.Γ. επέμεινε ιδιαιτέρως στο ζήτημα των πόρων και έθεσε ως προϋπόθεση τις διαβεβαιώσεις των κρατών για την εύρεση των κεφαλαίων για την έναρξη του δικαστηρίου και τη μετέπειτα απρόσκοπτη λειτουργία του. Τούτων λεχθέντων, στις 19 Μαρτίου 2002, το Συμβούλιο Ασφαλείας ενέκρινε τη δημιουργία του Ειδικού Δικαστηρίου για τη Σιέρα Λεόνε.
Επιμύθιο
Το ΕΔΣΛ δικαίως θεωρείται ως ένα “success story” της διεθνούς δικαιοσύνης, χάρη στην αμερόληπτη στάση των δικαστών του και των ιστορικών αποφάσεών του. Για πρώτη φορά, εξάλλου, ένας ηγέτης κράτους (Charles Taylor) μπόρεσε να κατηγορηθεί για εγκλήματα πολέμου κατά τη διάρκεια της θητείας του, ενώ, στη συνέχεια, καταδικάστηκε σε ποινή 50 ετών. Ακόμη, η στρατολόγηση ανήλικων παιδιών, ο καταναγκαστικός γάμος και οι επιθέσεις ενάντια στους κυανοκράνους συμπεριλήφθηκαν στις κολάσιμες πράξεις, απόφαση καθοριστική για τον ρου της ποινικής δικαιοσύνης.
Παρόλα αυτά, πολλοί έσπευσαν να ασκήσουν δριμεία κριτική στο Ειδικό Δικαστήριο, εξαιτίας της αργής εκδίκασης των υποθέσεων, αλλά και της υψηλής χρηματοδότησης που απαιτείται ανά άτομο, σε κράτη που είναι κατά γενική ομολογία φτωχά. Και φυσικά, η απονομή δικαιοσύνης για εγκλήματα από το 1996 και μετά, ενώ ο εμφύλιος μαινόταν ήδη για μια πενταετία, εγείρει ερωτήματα σχετικά με τον καθολικό χαρακτήρα του ύψιστου αγαθού που ακούει στο όνομα «Δικαιοσύνη». Σε κάθε περίπτωση, όμως, η εφαρμογή της διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης κατά το υβριδικό πρότυπο επιδεικνύει μια άνευ προηγουμένη ευελιξία, που έλειπε από τα «κλασικά» δικαιοδοτικά όργανα.
* Στο επόμενο άρθρο, θα αναλυθεί η τρέχουσα κατάσταση στη Σιέρα Λεόνε, προκειμένου να διαλευκανθεί εάν κατόρθωσε ποτέ να ορθοποδήσει πλήρως, είκοσι χρόνια μετά τον τερματισμό του εμφυλίου της ή εάν η βία καθιερώθηκε στην κουλτούρα του «ματωμένου» αυτού κράτους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Stephanie H. Bald, Searching for a Lost Childhood: Will the Special Court of Sierra Leonne Find Justice for Its Children?, American University International Law Review, διαθέσιμο εδώ
- Diane Marie Amann, Calling Children to Account: The Proposal for a Juvenile Chamber in the Special Court for Sierra Leone, Pepperdine University
- The Special Court and International Law: The Decision Concerning the Lome Agreement Amnesty (2004) 2 Journal of International Criminal Justice 1130, διαθέσιμο εδώ
- The Question of Charles Taylor’s Immunity: Still in Search of a Balanced Application of Personal Immunities (2004) 2 Journal of International Criminal Justice 1118
- Περράκης Στ. – Μαρούδα Μ.-Ντ., «Διεθνής Δικαιοσύνη – Θεσμοί, Διαδικασίες, Εφαρμογές Διεθνούς Δικαίου», Αθήνα, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2018
