Της Ευστρατίας Γούδα,
Η Φαίδρα ήταν κόρη του Μίνωα, βασιλιά της αρχαίας Κρήτης, και της Πασιφάης, γνωστής για τον παράταιρο έρωτά της με έναν ταύρο, που είχε στείλει ο Ποσειδώνας στον Μίνωα για θυσία. Καρπός αυτής της ερωτικής σχέσης υπήρξε το μυθολογικό τέρας Μινώταυρος. Όταν βασίλευε ο αδελφός της Δευκαλίων, διάδοχος του Μίνωα στον θρόνο, μυθολογείται ότι έκλεισε ειρήνη με τους Αθηναίους, έγινε φίλος με τον βασιλιά Θησέα και του έδωσε για γυναίκα την αδελφή του, Φαίδρα. Από τον γάμο αυτόν η Φαίδρα απέκτησε δύο γιούς, τον Ακάμαντα και τον Δημοφώντα. Θα περίμενε κανείς ότι ως βασίλισσα επρόκειτο για μια υποδειγματική γυναίκα, έμπιστη σύζυγο και στοργική μητέρα, όπως πρόσταζαν τα κοινωνικά πρότυπα της εποχής (15ος- 14ος αιώνας π.Χ.). Ωστόσο, μια τέτοια γυναίκα μοιάζει συμβατική, επ’ ουδενί εκπρόσωπος του ερωτικού πάθους και του παράνομου έρωτα. Η Φαίδρα, όμως, δεν εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο της συμβατικότητας, καθώς γύρω από το πρόσωπό της πλανάται ο μύθος του έρωτα για τον θετό της γιο, τον Ιππόλυτο, τον οποίο απέκτησε ο Θησέας με τη βασίλισσα των Αμαζόνων, Ιππολύτη.
Η Φαίδρα, σύμφωνα με τον μύθο, τον συνάντησε για πρώτη φορά στην Τροιζήνα, σε ταξίδι που έκανε μαζί με τον Θησέα, στο παλάτι του παππού του, Πιτθέα. Εκεί τον είχε στείλει ο πατέρας του πριν από τον γάμο του με τη Φαίδρα, ώστε ο μεν Ιππόλυτος να διαδεχόταν τον Πιτθέα στην εξουσία της Τροιζήνας, ενώ τα παιδιά του με την καινούρια γυναίκα, τη Φαίδρα, να τον διαδεχτούν στην Αθήνα. Μυθολογείται ότι εκεί, στην Τροιζήνα, στο ιερό της θεάς του έρωτα, Αφροδίτης, υπήρχε μια μυρτιά πίσω από την οποία στεκόταν η Φαίδρα και έβλεπε τον Ιππόλυτο να γυμνάζεται στο παρακείμενο στάδιο. Η Φαίδρα βλέπει ξανά τον Ιπόλλυτο στην Αθήνα, όταν ο νέος έρχεται για να πάρει μέρος στα Παναθήναια. Αυτές οι δύο συναντήσεις αρκούσαν να κάνουν τη Φαίδρα να ερωτευτεί τον γιο του Θησέα. Αν ο Ιππόλυτος είχε ενδώσει σε αυτόν τον έρωτα, η Φαίδρα δεν θα αποκτούσε αυτή την τραγικότητα που απέκτησε στη συνέχεια του μύθου.
Η Φαίδρα έχει πλήρη συνείδηση για αυτό που της συμβαίνει. Είναι μια γυναίκα ερωτευμένη με τον γιο του άνδρα της. Γνωρίζει εκ των προτέρων ότι ο υπέρμετρος έρωτάς της καταλύει κάθε όριο ηθικής και ότι θα φέρει την καταστροφή. Το πάθος της συνοδεύεται εξ αρχής με μια συνειδησιακή διαύγεια, που δεν προσφέρει άλλοθι, αλλά αντιθέτως πολλαπλασιάζει την οδύνη της. Διστάζει να ξεστομίσει την αμαρτία της, ενώ αρνείται να το παραδεχτεί ακόμη και στον ίδιο της τον εαυτό. Η ίδια αμφιταλαντεύεται συνεχώς ανάμεσα στα συναισθήματά της και τη λογική, η οποία της επιβάλλει να συγκρατηθεί και να μην χάσει την αξιοπρέπειά της, ατιμάζοντας τον σύζυγο και τα παιδιά της. Προσπαθεί πολλές φορές να βρει ανταπόκριση από τον Ιππόλυτο, αλλά μάταια. Ο Ιππόλυτος μπορεί να είναι ένας νέος, καλογυμνασμένος άνδρας, όμως, ο ίδιος, θεοσεβούμενος πάντα και εγκρατής, έχει αρνηθεί τον έρωτα, τα νεανικά πάθη και τις χαρές που αυτά προσφέρουν. Μην αντέχοντας, η Φαίδρα του στέλνει ένα γράμμα, όπου του εξομολογείται τα αισθήματά της. Ο Ιππόλυτος την αποκρούει, όπως και κάθε άλλη γυναίκα, πόσο μάλλον αυτή, που ήταν και η σύζυγος του πατέρα του.
Κάποια στιγμή, ωστόσο, το συναίσθημά της την ξεπερνάει, γίνεται αρρώστια που της τρώει τα σωθικά και θέλει να ανακουφιστεί από αυτή, σκεπτόμενη να δώσει τέλος στη ζωή της. Η Φαίδρα ενδιαφέρεται περισσότερο να μην χάσει την υπόληψη, παρά τη ζωή της. Η ίδια θα τιμωρήσει τον εαυτό της, όμως δεν θα αρκεστεί σε αυτό. Για να σώσει την αξιοπρέπειά της, θα συμπεριλάβει και τον «αγαπημένο» της Ιππόλυτο στην τιμωρία της. Στο σημείο αυτό, υπάρχουν δύο διαφορετικές εκδοχές στη μυθολογία. Η πρώτη αναφέρει ότι σε μια συνάντηση η Φαίδρα δεν δίστασε να πέσει στα πόδια του και να τον παρακαλέσει με δάκρυα στα μάτια να ανταποκριθεί στον παράφορο έρωτά της. Ο Ιππόλυτος την απέπεμψε και η Φαίδρα, μέσα στην οργή της και φοβισμένη μήπως ο Ιππόλυτος φανερώσει το μυστικό της στον πατέρα του, έσκισε τα ενδύματά της και τρέχοντας παρουσιάσθηκε ημίγυμνη στον Θησέα, διαβάλλοντας τον Ιππόλυτο ότι προσπάθησε να τη βιάσει. Ο Θησέας την πίστεψε και ζήτησε από τον Ποσειδώνα τον θάνατο του Ιππολύτου. Όταν η Φαίδρα έμαθε για τον θάνατο του Ιππολύτου, κυριευμένη από ενοχές και απελπισία, κρεμάστηκε.
Στη δεύτερη εκδοχή, η Φαίδρα προδίδεται από μια γυναίκα. Αφού εξομολογείται τον έρωτά της στην Τροφό, εκείνη, με τη σειρά της, το μαρτυρεί στον Ιππόλυτο, ο οποίος μόλις το μαθαίνει εξαπολύει βρισιές τόσο για την ίδια τη Φαίδρα όσο και για ολόκληρο το γυναικείο φύλο, κατηγορώντας το ως πανούργο και δόλιο. Η Φαίδρα, φοβισμένη μήπως ο νέος μιλήσει στον πατέρα του, κρεμιέται. Αφήνει, όμως, στον Θησέα ένα γράμμα, με το οποίο ενοχοποιεί τον Ιππόλυτο για ανήθικες προτάσεις απέναντί της. Ο Θησέας, γυρνώντας από ταξίδι, βρίσκει το γράμμα και τη γυναίκα του νεκρή. Καταριέται τον γιο του, ζητώντας από τον θεϊκό πατέρα του, Ποσειδώνα, να εκπληρώσει μία από τις τρεις ευχές που του είχε υποσχεθεί και εξορίζει τον γιο του. Στον δρόμο του προς την Πελοπόννησο, ένας ταύρος βγαίνει από τη θάλασσα, τα άλογα τρομάζουν, αφηνιάζουν, κόβουν τα λουριά που τα συνέδεαν με το άρμα, ο Ιππόλυτος τυλίγεται με αυτά και σκοτώνεται πάνω στις πέτρες, όπου τον σέρνουν τα άλογα. Σε άλλες εκδοχές πάλι, η Φαίδρα πεθαίνει προτού καν αποκαλύψει τον έρωτά της.
Aυτοκτονώντας, λοιπόν, η Φαίδρα και στις δύο περιπτώσεις, είτε πριν είτε μετά τον θάνατο του Ιππόλυτου, απαλλάσσεται από το βάρος της. Ωστόσο, όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα, κανένα μυστικό δεν μένει εσαεί κρυφό. Η αγαπημένη, προστάτιδα θεά του Ιππόλυτου, η Άρτεμις, μετά τον τραγικό του θάνατο, θα αποκαλύψει στον αφελή, παρασυρόμενο από τα λόγια της Φαίδρας, πατέρα του, τον Θησέα, την πλάνη στην οποία έπεσε ο ίδιος, καθώς και τον άδικο θάνατο του γιου του. Ο Θησέας προτίμησε να πιστέψει τη γυναίκα του παρά τον γιο του και το πλήρωσε. Δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά αν η Φαίδρα ήταν τόσο πανούργα, ώστε μετά την απόρριψή της να είχε θέσει ως μοναδικό στόχο την εκδίκηση του αγαπημένου της ή αν η ανάγκη της για διαφύλαξη της αξιοπρέπειας υπερτέρησε της ανάγκης της τόσο για έρωτα όσο και για εκδίκηση.
Σε δύο τραγωδίες πραγματεύεται το θέμα αυτό ο Ευριπίδης, από τις οποίες σώζεται μόνο ο Ιππόλυτος. Με τον άνομο έρωτα της Φαίδρας ασχολήθηκαν και πολλοί άλλοι αρχαίοι ποιητές και καλλιτέχνες, όπως ο Σενέκας, ο Ρακίνας και ο Ρίτσος. Η ιστορία τελειώνει κάπου εδώ και το μόνο σίγουρο είναι ότι αφήνει πληγές σε αυτόν που μένει πίσω, τον Θησέα. Ο αστεροειδής 174 Φαίδρα, που ανακαλύφθηκε το 1877, πήρε το όνομά του από την τραγική αυτή σύζυγο. Η Φαίδρα ίσως μετά θάνατον να συνεχίσει να είναι ερωτευμένη με τον Ιππόλυτο και ίσως αυτή τη φορά ο έρωτάς της να μην είναι μονόπλευρος. Ποιος ξέρει;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Anthony S. Mercatante, James R. Dow (2008), Encyclopedia of World Mythology and Legend, 3rd. ed., New York: The Facts on File, Inc.
- Leeming, David (2005), World Mythology, New York: Oxford University Press
- Ράιος, Δημήτρης (2011), Σενέκα: Φαίδρα, Ιωάννινα: Εκδόσεις Carpe diem
- Greek-language.gr, Φαίδρα. Διαθέσιμο εδώ
