Της Ζαφειρίας Πολυχρονιάδου,
Αυτήν την περίοδο διεξάγεται μια αρκετά πρωτότυπη έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο, με τον τίτλο “Feminine Power: The divine to the demonic”. Πρόκειται για ένα εγχείρημα που προβάλλει τη γυναικεία μορφή σε θεία ή δαιμόνια υπόσταση, μέσα από ποικίλα εκθέματα διαφόρων μουσείων, παρμένα από έξι ηπείρους και πώς αυτή γινόταν αντιληπτή στο πέρασμα των αιώνων. Μια διαπολιτισμική ματιά στο στίγμα και στο αποτύπωμα που άφησαν μάγισσες, θεότητες και γυναικεία πνεύματα στην ανθρώπινη συνείδηση, για πάνω από 5.000 χρόνια, σε συνάρτηση με το θρησκευτικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο διαμορφώθηκαν. Η έκθεση εγκαινιάστηκε στις 19 Μαΐου και θα διαρκέσει μέχρι τις 25 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου.
Την παρούσα έκθεση επάνδρωσαν πολλοί συντελεστές, χάρη στους οποίους η ιδέα μετουσιώθηκε σε πράξη. Συγκεκριμένα, οι Lucy Dahlsen και Belinda Crerar, φροντιστές της Εθνικής Πινακοθήκης Πορτρέτων του Λονδίνου και του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων του Βρετανικού Μουσείου αντίστοιχα, αποτελούν τις ηγετικές μορφές της παρούσας έκθεσης. Ακόμα, κλήθηκαν καταξιωμένες επαγγελματίες από διάφορους κλάδους, για να αναλάβουν τον ρόλο των σχολιαστών της έκθεσης, παρουσιάζοντας έκαστη από μια θεματική κατηγορία. Ειδικότερα, η θεατρική συγγραφέας και μυθιστοριογράφος Bonnie Greer, η Mary Beard, μελετήτρια της Αρχαίας Ρώμης και καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών και αρχαίας λογοτεχνίας των Πανεπιστημίων Campbridge και Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών αντίστοιχα, η συγγραφέας και δημοσιογράφος Elizabeth Day, η δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων Rabia Siddique και η κωμική ηθοποιός και σεναριογράφος Debora Frances-White. Επίσης, η έκθεση στηρίζεται και χρηματοδοτείται από την πολυεθνική τράπεζα Citibank.
Η έκθεση διακρίνεται σε ορισμένες θεματικές ενότητες, οι οποίες απαρτίζονται από παλαιά ή και σύγχρονα καλλιτεχνήματα, που αντικατοπτρίζουν γυναικείες μορφές της παγκόσμιας μυθολογίας.
Όσον αφορά την πρώτη θεματική κατηγορία της έκθεσης, «Δημιουργία και Φύση», αξίζει να αναφερθεί ο πίνακας της πρωτοποριακής καλλιτέχνιδας Judy Chicago, με την ονομασία «Η Δημιουργία», στον οποίο αναπαρίσταται η δημιουργία του κόσμου με μια εντελώς διαφορετική οπτική. Εικονίζεται μια γυναίκα από τη μήτρα της οποίας γεννάται όλη η ζωή, ενώ από το στήθος της εκρήγνυται ένα ηφαίστειο. Ο πίνακας αυτός δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1980 και αποτελεί κομμάτι μιας ευρύτερης θεματικής, του “The Birth Project”, με το οποίο η Judy Chicago επιδίωξε να προβάλει την αναπαράσταση της διαδικασίας της γέννησης και την αμφισβήτηση της αρσενικής ταυτότητας του Δημιουργού.
Στην ίδια θεματική εντάσσεται και το ξύλινο ομοίωμα της Χαβανέζικης θεότητας Πέλε (Pele). Αρκετά παρόμοια με την ελληνική Γαία, η συγκεκριμένη θεότητα πρεσβεύει τον κύκλο τη ζωής, τη φύση, τη λάβα, καθώς και τα ακραία φυσικά φαινόμενα, προσωποποιώντας τόσο τη δημιουργία, όσο και την καταστροφή. Η συγκεκριμένη φιγούρα αποτελεί δημιούργημα του Tom Pico το 2001, ο οποίος χρησιμοποίησε ένα ιθαγενές είδος ξύλου από τη Χαβάη, το “Ohia”, λόγω της κοκκινωπής απόχρωσής του.
Στη δεύτερη κατηγορία του «Πάθους και της Επιθυμίας» εντοπίζονται δύο φιγούρες που αντλούνται από τη βιβλική, αλλά και προγενέστερη παράδοση. Η πρώτη έχει να κάνει με μια Βαβυλωνιακή πέτρινη μορφή της «Βασίλισσας της Νύχτας», που μάλλον σχετίζεται με τη θεά της Μεσοποταμίας, (Ishtar), μιας θεότητας του πολέμου και συνάμα της σεξουαλικής επιθυμίας, με ρίζες Ακκαδικές. Στη φιγούρα που μας απασχολεί, η θεά εμφανίζεται όρθια και ολόγυμνη, πατώντας πάνω σε δύο λιοντάρια, φορώντας την κορώνα της και έχοντας τα χέρια της σηκωμένα στο ύψος των ώμων της. Η χρονολογία δημιουργίας του ανάγεται, κατά πάσα πιθανότητα, τον 19ο ή 18ο προχριστιανικό αιώνα.
Το δεύτερο έκθεμα της κατηγορίας αφορά το σύγχρονο άγαλμα του θηλυκού δαίμονα Λίλιθ από την καλλιτέχνιδα Kiki Smith, που το σμίλευσε το 1994. Η Λίλιθ αποτελεί ένα μυθικό δαίμονα της Μεσοποταμίας, που κατακρεουργεί μικρά παιδιά και μάλλον προέρχεται από μια Σουμεριανή θεότητα. Η ταύτισή της με την πρωτόπλαστη γυναίκα οφείλεται σε απόκρυφα καθολικά κείμενα, κατά τα οποία η Λίλιθ πλάστηκε από χώμα, όπως ο Αδάμ, «επαναστάτησε» έναντι της αντρικής εξουσίας του και, εν τέλει, εκδιώχθηκε από τον Κήπο της Εδέμ. Η Kiki Smith αποδίδει τη Λίλιθ καμπουριασμένη, ώστε δεν φαίνεται τελείως το γυμνό της σώμα και με έντονα και διαπεραστικά μπλε μάτια.
Η τρίτη κατηγορία της έκθεσης, «Μαγεία και Μοχθηρία», εμμένει στο μυθολογικό πλαίσιο, στο οποίο και εντάσσονται τα εκθέματά του. Αρχικά, ένας αξιοθαύμαστος πίνακας, που δεσπόζει στην έκθεση του Βρετανικού Μουσείου, είναι του Βρετανού ζωγράφου Τζον Γουίλιαμ Γουότερχαουζ, για τη μάγισσα Κίρκη. Συγκεκριμένα, πρόκειται για μια ελαιογραφία του 1891, στην οποία αναπαρίσταται η «ευπλόκαμη», αλλά και δολερή μάγισσα Κίρκη να βρίσκεται καθήμενη στον θρόνο της και να προσφέρει τον μαγικό της ζωμό στον Οδυσσέα, για να τον αφυπνίσει. Επίσης, ξεχωρίζει η χαραγμένη σε πέτρα φιγούρα ενός δαίμονα Cihuateotl.
Σύμφωνα με τη μυθολογία των Αζτέκων, η διαδικασία μιας γέννησης θεωρούταν «ισάξια» μιας μάχης, καθώς όπως ο πολεμιστής καταλάμβανε τον αντίπαλό του, έτσι και η εγκυμονούσα τη στιγμή της γέννας «καταλάμβανε» το πνεύμα του νεογέννητου μωρού της. Σε περίπτωση, όμως, που πέθαινε κατά τη διάρκεια της γέννας, τότε η ψυχή της αποθανούσας μεταμορφωνόταν σε δαιμόνιο με την ονομασία “Cihuateotl” και απολάμβανε τόσο τον σεβασμό που απολάμβαναν οι πεσόντες στο πεδίο της μάχης, όσο και τον φόβο των ανθρώπων, καθώς λεγόταν πως κατέβαιναν τα πνεύματα αυτά συγκεκριμένες μέρες μέσα στον χρόνο, για να κλέψουν παιδιά και να προκαλέσουν παράνοια σε όποιον τα αντικρίσει.
Ακόμα, τα βλέμματα των επισκεπτών σίγουρα θα κερδίσει η Ινδουιστική μάσκα του θηλυκού ανθρωποφάγου ορκ, με την ονομασία Taraka, το οποίο διέμενε σε ένα δάσος και τρομοκρατούσε τους περαστικούς. Η μάσκα αυτή κατασκευάστηκε από τον Ινδό καλλιτέχνη Sri Kajal Datta, το 1994. Τα γιγάντια και κατακόκκινα μάτια της και το ορθάνοιχτο στόμα της με τα κοφτερά δόντια δεν πρόκειται να μείνουν αξέχαστα από όσους θα τα αντικρίσουν!
«Δικαιοσύνη και Άμυνα». Οι δύο έννοιες που δεσπόζουν στην τέταρτη θεματική ενότητα της έκθεσης και θα πραγματωθούν εν προκειμένω με δύο, επίσης, μυθολογικές αναφορές· η μία εξ ανατολής και η άλλη από τη χώρα του Νείλου. Όσον αφορά την πρώτη, θα παραστεί ως έκθεμα ένα πολύ σύγχρονο έργο του Βεγγαλικής καταγωγής Kaushik Ghosh και αφορά την πρώτη 3D αναπαράσταση της Ινδικής θεότητας Kali, η οποία συμβολίζει τον χρόνο, τον θάνατο, την «Ημέρα της Κρίσης», καθώς επίσης τιμάται και ως η «Μεγάλη Μητέρα». Αυτή η αμφισημία αποτυπώνεται πλήρως από τον καλλιτέχνη στη μορφή της θεότητας, αφού από τη μία τα χέρια της δηλώνουν τη γενναιοδωρία και, από την άλλη, φαίνεται να καταπατά έναν από τους πιστούς ακολούθους της, κίνηση, όμως, επίσης συμπονετική προς αυτόν, καθώς με αυτόν τον τρόπο τον απαλλάσσει από το κάρμα, αλλά και από αρνητικά συναισθήματα/ χαρακτηριστικά, που παρεμποδίζουν την πνευματική εξέλιξη.
Περνώντας στη δεύτερη μυθολογική αναφορά της τέταρτης κατηγορίας, θα ασχοληθούμε με μια Αιγυπτιακή θεότητα, τη θεότητα Sekhmet, την οποία διαθέτει η έκθεση του Βρετανικού Μουσείου με τη μορφή ενός αγάλματος από γρανοδιορίτη, που χρονολογείται τον 14ο αιώνα π.Χ. Η αρχαία Αιγυπτιακή θεότητα Sekhmet ήταν μια δυναμική γυναικεία παρουσία στα πεδία της μάχης, για αυτό και την αναπαριστούσαν με το κεφάλι μιας λιονταρίνας, ως ένδειξη της σφοδρής και καταστροφικής της δύναμης. Πέρα από τη δεινή πολεμίστρια ήταν και σύμβολο της ίασης και θεραπευτικών δυνάμεων και το άγαλμα της κατασκευάστηκε, ώστε να συμβολίζει τόσο στη στρατιωτική υπεροχή όσο και τη μακροζωία.
Η πέμπτη και τελευταία κατηγορία τιτλοφορείται «Συμπόνοια και Σωτηρία» και παρουσιάζεται μέσα από την παράδοση της Κίνας και του Θιβέτ. Η Κινέζικη Θεά του Ελέους Guanyin, ένα πεφωτισμένο ον, ικανό να καθοδηγήσει τους άλλους προς τη «νιρβάνα» και η προσωποποίηση της συμπόνιας και του οίκτου. Στην έκθεση παρίσταται ένα πορσελάνινο ομοίωμά της, του 18ου αιώνα, με πολλά χέρια, ως ένδειξη της βοήθειας που προσφέρει σε όσους την χρειάζονται. Αντίστοιχη θεότητά της, στη Θιβετική μυθολογία, αποτελεί ο θεός Avalokiteshvara, ο οποίος λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην ευσπλαχνία και στους άρρενες θεούς και αναπαρίσταται πάντα με τη θεότητα Tara, η οποία και πρωταγωνιστεί στη ζωγραφική αναπαράσταση του Βρετανικού Μουσείου.
Την άνωθεν θεματική διάκριση την αντλούμε από τη χαρτόδετη έκδοση του βιβλίου/καταλόγου, που εκδόθηκε με αφορμή την παρούσα έκθεση. Αργότερα μέσα στη χρονιά, η έκθεση θα ταξιδέψει προς την Ωκεανία και, συγκεκριμένα, στο Εθνικό Μουσείο της Αυστραλίας στην Καμπέρα και ύστερα στην Ισπανία, σε συνεργασία με το μη κερδοσκοπικό τραπεζικό ίδρυμα La Caixa.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γυναικεία δύναμη: Μαγεία, σοφία, οργή και πάθος σε μια έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Feminine power the divine to the demonic, britishmuseum.org, διαθέσιμο εδώ.
- An introduction to Feminine power, blog.britishmuseum.org, διαθέσιμο εδώ.
- (P/B) FEMININE POWER THE DIVINE TO THE DEMONIC, politeianet.gr, διαθέσιμο εδώ.
- British Museum announces first-ever exhibition on female spiritual beings through the ages, static1.squarespace.com, διαθέσιμο εδώ.
- Feminine power: the divine to the demonic, britishmuseum.org, διαθέσιμο εδώ.
- Feminine Power: Belinda Crerar in conversation with Sarah Pickstone and Claudia Tobin, youtube.com, διαθέσιμο εδώ.
