Του Γεράσιμου Αυγερινού,
Στις αρχές του προηγούμενου μήνα, θρίλερ δημιουργήθηκε από την εξαφάνιση των Dom Phillips και Bruno Pereira στη Δυτική Βραζιλία, με τους δύο άντρες να εντοπίζονται ύστερα από 10 ημέρες δολοφονημένοι στον Αμαζόνιο. Παρά το γεγονός ότι η συγκεκριμένη χώρα αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα εγκληματικότητας, οι ιθαγενείς του συγκεκριμένου κρατιδίου της Βραζιλίας δήλωσαν από την πρώτη στιγμή ότι επρόκειτο για μια πολιτική δολοφονία σε μια πολύ κρίσιμη συγκυρία για την προστασία της ζούγκλας του Αμαζονίου, ανασύροντας μνήμες από το παρελθόν και τη δολοφονία της εμβληματικής φυσιογνωμίας του Chico Mendes.
Αρχικά, για την κατανόηση των πολιτικών διακυβευμάτων που σχετίζονται με τη διπλή δολοφονία, είναι απαραίτητο να εξεταστεί, αφενός, η ταυτότητα των θυμάτων και, αφετέρου, η ιδιαιτερότητα της περιοχής Vale do Javari, όπου έλαβε χώρα το εν λόγω έγκλημα. Ο Dom Phillips ήταν Βρετανός δημοσιογράφος, εγκατεστημένος προ 15ετίας στην επικράτεια της Βραζιλίας, και βρισκόταν στον Δυτικό Αμαζόνιο στο πλαίσιο έρευνας που διεξήγαγε για τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, στο πλαίσιο συγγραφής ενός προσωπικού του βιβλίου. Από την άλλη πλευρά, ο Bruno Pereira διατηρούσε την ιδιότητα του κοινωνικού ανθρωπολόγου και ενεργού ακτιβιστή για τα ζητήματα των δικαιωμάτων των αυτοχθόνων του Αμαζονίου. Ο τελευταίος, μάλιστα, συνεργαζόταν με την Αρχή για την προστασία των Ιθαγενών και, στο πλαίσιο αυτό, είχε μεταβεί επανειλημμένως στη συγκεκριμένη περιοχή, προκειμένου να διεξάγει διάλογο με τις πολυάριθμες κοινότητες των ιθαγενών. Ακόμη, η περιοχή Vale do Javari πρόκειται για μια παραμεθόριο περιοχή τροπικού δάσους με έκταση 85.444 τετραγωνικά χιλιόμετρα (μεγαλύτερη από τη συνολική επικράτεια της Αυστρίας), όπου κατοικούν περισσότεροι από 3.000 ιθαγενείς. Ωστόσο, έχει μετατραπεί σε πεδίο τριβής ανάμεσα στα καρτέλ διακίνησης ναρκωτικών της Βραζιλίας, της Κολομβίας και του Περού, που παλεύουν για τον άτυπο, αλλά ουσιαστικό έλεγχο της περιοχής. Συνεπώς, το δύσβατο και ανεξερεύνητο αυτό μέρος χρησιμοποιείται συστηματικά για δραστηριότητες, όπως η διακίνηση ή και η καλλιέργεια ναρκωτικών, η σύληση αρχαίων μνημείων, η παράνομη αλιεία και η αποψίλωση του δάσους για επέκταση γεωργικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων, γεγονός που φέρνει συστηματικά τους αυτόχθονες αντιμέτωπους με τα καρτέλ της περιοχής, ώστε να υπερασπιστούν τον τρόπο ζωής τους, το οικοσύστημα στο οποίο κατοικούν, και στη βάση του οποίου οικοδομούν τα δικά τους ιερά και βέβηλα στο συλλογικό ασυνείδητό τους.
Η καταστροφή του δάσους για επέκταση βιομηχανικών και αγροτικών δραστηριοτήτων έχει ξεκινήσει ήδη από τη δεκαετία του ’80. Τότε, ο Chico Mendes ηγήθηκε ενός μαζικού κινήματος για την προστασία του δάσους, το οποίο αποτελούσε τόσο πηγή βιοπορισμού για τους φτωχούς της περιοχής όσο και τον τόπο στον οποίο μεγάλωσαν, ένα σύμβολο της ζωής σε αρμονία με τη φύση (ιεροποίηση της παράδοσης και του κόσμου στη συνείδηση του παραδοσιακού ανθρώπου). Βασικό σύνθημα που προτάχθηκε τότε ήταν: «η προστασία του περιβάλλοντός σας εξαρτάται από τη διατήρηση του τροπικού δάσους μας στη ζωή». Όταν το κίνημα για την προστασία του δάσους έγινε πολυπληθές και απέκτησε την επιρροή που χρειαζόταν για συνομιλίες με την κυβέρνηση, οργανώνοντας μαζικά τον κόσμο για να υπερασπιστούν το δάσος έναντι της αποψίλωσης, ο Chico Mendes δολοφονήθηκε από ελεύθερο σκοπευτή, ενώ βρισκόταν στην αυλή του σπιτιού του. Ωστόσο, βασική παρακαταθήκη του αποτελεί η τότε πρώτη κυβερνητική απόφαση για τη δημιουργία προστατευόμενων ζωνών στον δυτικό Αμαζόνιο, πλήττοντας ισχυρά γεωργικά συμφέροντα.
Σήμερα, η καταστροφή του «πνεύμονα του πλανήτη» έχει λάβει δραματικές διαστάσεις. Το 2019, ολόκληρη η ανθρωπότητα συγκλονίστηκε από τις φωτιές στη ζούγκλα, με τον ακροδεξιό Πρόεδρο της χώρας, Bolsonaro, να δηλώνει ότι αρνείται την ξένη βοήθεια, καθώς επρόκειτο για «εσωτερικό ζήτημα», ενώ κατηγόρησε ανοιχτά τις δυτικές ΜΚΟ για την ενορχήστρωση των εμπρησμών. Ωστόσο, 5ετής έρευνα του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κάνει λόγο για παράνομη αποψίλωση, με στόχο την πώληση ξύλου μεγάλης αξίας (όπως συμβαίνει με το δέντρο ipê) και την επέκταση οικονομικών δραστηριοτήτων. Μάλιστα, η Βραζιλία, με τη συμφωνία των Παρισίων το 2015, δεσμεύτηκε να τερματίσει το 90% της αποψίλωσης του δάσους, στο πλαίσιο της μείωσης εκπομπών ρύπων και της προστασίας της βιοποικιλότητας και των δικαιωμάτων των ιθαγενών, γεγονός που δε φαίνεται να είναι ψηλά στην κυβερνητική ατζέντα του αντιδραστικού μοντερνισμού που αντιπροσωπεύει ο Bolsonaro, ειδικά εν όψει των επικείμενων εκλογών του Οκτωβρίου, στις οποίες προσδοκά στην υποστήριξη των αγροτικών και βιομηχανικών συμφερόντων της περιοχής. Βέβαια, η υπεράσπιση του δάσους έναντι των καταστροφέων του αποτελεί τον μόνο τρόπο η Βραζιλία να πετύχει τον στόχο της Συμφωνίας των Παρισίων (που έχει περιγραφεί και ως η ύστατη λύση για τη σωτηρία του πλανήτη). Καθώς, λοιπόν, η κυβέρνηση αδρανεί (αν δεν υποθάλπει), οι ιθαγενείς έχουν οργανώσει τη διακοινοτική φρουρά για την προστασία του δάσους, ερχόμενοι σε σύγκρουση απευθείας με όσους κόβουν τα δέντρα ή ενορχηστρώνουν δασικές πυρκαγιές. Παράλληλα, πρόσφατη επιστημονική έρευνα επισημαίνει ότι η κλιματική αλλαγή και η αποψίλωση μειώνουν δραστικά την ανθεκτικότητα του οικοσυστήματος στις εξωτερικές συνθήκες, αλλά και τη δυνατότητά του να αναπαράγεται, με αποτέλεσμα να δημιουργείται κίνδυνος μελλοντικής μετατροπής σημαντικών τμημάτων του τροπικού δάσους σε σαβάνα!
Στην κρίσιμη αυτή συγκυρία, η διπλή δολοφονία Phillips και Pereira έρχεται μετά από μια περίοδο απειλών και βίας κατά πρακτόρων της αρμόδιας υπηρεσίας για το κλίμα, ιθαγενών και φορέων της κοινωνίας των πολιτών. Το διακύβευμα αυτών των επεισοδίων είναι βαθιά πολιτικό, αφού το περιβαλλοντικό ζήτημα πλέον έχει μετατραπεί από μεταϋλιστικό αίτημα σε βασικό θέμα ασφάλειας και επιβίωσης στη συγκεκριμένη χώρα, της οποίας το πολιτικό σύστημα έχει σημαδευτεί από μετα-αποικιακούς χειρισμούς. Ο άνισος εκσυγχρονισμός είναι μόνο μερικός, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται συγκεκριμένα φαινόμενα διαπλοκής της κυβέρνησης με τα cartel και αδυναμία του πολιτικού συστήματος να διαχειριστεί τις αναδυόμενες πολλαπλές κρίσεις και την ετερογένεια πληθυσμού, τρόπων ζωής και αιτημάτων (οικονομική ανάπτυξη, διατήρηση του περιβάλλοντος και της παράδοσης), μια κατάσταση που συνυφαίνεται άμεσα με τον όρο «πολλαπλές νεοτερικότητες». Όπως, λοιπόν, δήλωσε εξ’ αρχής η κόρη του ενός εκ των 2 θυμάτων, ο πατέρας της δολοφονήθηκε για ό,τι πίστευε, για ό,τι υπερασπιζόταν και για ό,τι αντιπροσώπευε. Υπ’ αυτή την έννοια και υπ’ αυτές τις συνθήκες, πράγματι, η διπλή δολοφονία φαίνεται να είναι πρωτίστως πολιτική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Brésil: Dom Phillips et Bruno Pereira, les nouveaux martyrs de la protection de l’Amazonie, Liberation, Διαθέσιμο εδώ
- Déforestation et changement climatique: «En Amazonie, tous les voyants sont au rouge», Liberation, Διαθέσιμο εδώ
- En Amazonie, la déforestation continue à coups de pesticides largués dans les airs: «la santé de tout le monde est en danger», Liberation, Διαθέσιμο εδώ
- Javari valley: the lawless primal wilderness where Dom Phillips went missing, The Guardian, Διαθέσιμο εδώ
- Rainforest Mafias, how Violence and Impunity Fuel Deforestation in Brazil’s Amazon, Human Rights Watch, Διαθέσιμο εδώ
