Της Χιόνας Οικονομάκη,
Η Μέσα Μάνη αποτελεί μία ιστορική περιοχή της Πελοποννήσου, που ξεχωρίζει για την αρχέγονη ομορφιά της και την τραχύτητα του τοπίου της. Τα εδάφη της είναι, πλειοψηφικά, άγονα και βραχώδη, γεγονός που ανέκαθεν οδηγούσε τους Μανιάτες στην αναζήτηση εναλλακτικών δραστηριοτήτων για την εξασφάλιση των πόρων ζωής τους και την κάλυψη των βιοτικών τους αναγκών. Κάτω από αυτές τις συνθήκες και στη διάρκεια των Βενετοτουρκικών πολέμων τον 18ο αιώνα, εκμεταλλευόμενοι την επικρατούσα κατάσταση οι Μανιάτες επιδόθηκαν στην πειρατεία.
Παραθαλάσσιες περιοχές όπως ο Γερολιμένας, το Μέζαπο και το Ακρωτήριο Ταίναρο, γνωστό και ως Κάβος Ματαπά, αποτέλεσαν τα κύρια ορμητήρια των πειρατών. Οι Μανιάτες κατά τα πρώτα χρόνια ενασχόλησής τους με την πειρατεία, ενδεχομένως λόγω της ανεπαρκούς ικανότητάς τους να προβούν σε αγορά πλοίων και λοιπού θαλάσσιου εξοπλισμού, επιδόθηκαν στην «πειρατεία της στεριάς», επινοώντας μία αδήριτα ριζοσπαστική πειρατική τακτική, αυτή της παραπλάνησης των πλοίων.
Αναλυτικότερα, από αργά το απόγευμα άνδρες επόπτευαν τη θάλασσα, ενώ είχαν φροντίσει να έχουν μαζί τους ένα κοπάδι ζώων, στα οποία είχαν κρεμάσει μικρά φανάρια. Όταν νύχτωνε, μέσα στο απόλυτο σκοτάδι, τα φανάρια που είχαν πάνω τους τα ζώα έμοιαζαν από μακριά με φώτα ενός μικρού οικισμού. Έτσι, τα περιπλανώμενα πλοία πλησίαζαν στη στεριά, φρονώντας πως επρόκειτο για ένα ασφαλές καταφύγιο για να περάσουν τη νύχτα. Οι πειρατές, τότε, μετακινούσαν σταδιακά τα ζώα σε δύσβατες και βραχώδεις περιοχές, παρασύροντας τα πλοία προς στην ίδια κατεύθυνση. Οι ναυτικοί έχαναν τον έλεγχο και συχνά προσέκρουαν πάνω στους βράχους, ενώ οι Μανιάτες, δραττόμενοι την ευκαιρία, επιτίθονταν στα πλοία, τα λεηλατούσαν και έπαιρναν τη λεία, μεγάλο μέρος της οποίας συγκεντρωνόταν στην παραλία του Οιτύλου.
Ο πιο ξακουστός, σχεδόν θρυλικός, Μανιάτης πειρατής ήταν ο Νικολός Σάσσαρης, γνωστός και ως «Μονόφθαλμος». Επιλέγοντας ως ορμητήριό του το Μέζαπο, πραγματοποιούσε επιθέσεις με το πλοίο του και όχι με την προαναφερθείσα τακτική της παραπλάνησης. Αφού λεηλατούσε τα καράβια, τα ρυμουλκούσε μέχρι το λιμάνι του Οιτύλου, στο οποίο οι ξένοι είχαν δώσει την ονομασία «Μικρό Αλγέρι», ενώ η Μάνη, ολιστικά, ήταν ευρέως γνωστή ως «Μεγάλο Αλγέρι». Εκεί, ο Σάσσαρης και οι υπόλοιποι πειρατές πουλούσαν τα λεηλατημένα πλοία και οτιδήποτε άλλο είχαν αποσπάσει από αυτά. Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφέρουμε πως η ονομασία Μικρό και Μεγάλο Αλγέρι προήλθε από την πρωτεύουσα της Αλγερίας, η οποία και αποτελούσε το μεγαλύτερο κέντρο δραστηριοτήτων που σχετίζονταν με του δουλεμπόριο τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
Ο Σάσσαρης διέμενε σε έναν πολύ ψηλό και μεγαλοπρεπή πύργο, στα έγκατα του οποίου είχε προνοήσει να χτίσει κρυψώνες, ώστε να καταφεύγουν εκεί οι Μανιάτες σε περιόδους βεντέτας. Ακόμα, στις πολεμίστρες του πύργου του βρίσκονταν κανόνια, ενώ στους τείχους ήταν κρεμασμένα σπαθιά. Μυστικά μονοπάτια μέσα από τον πύργο οδηγούσαν στη θάλασσα, και στο υπόγειο είχε κρυμμένες αρκετές βάρκες, ενώ εκεί φύλασσε και τη δική του όταν δεν βρισκόταν σε ενεργό δράση. Στα τέλη του 18ου αιώνα ήρθε το τέλος του, αφού σκοτώθηκε σε μία σκληρή συμπλοκή με τουρκικά πλοία.
Λέγεται πως ο Σάσσαρης είχε κρύψει τον «θησαυρό του πειρατή» σε μία σπηλιά, η πρόσβαση στην οποία είναι ανέφικτη από τη θάλασσα και εξαιρετικά δύσκολη από τη στεριά, δεδομένου ότι ο ίδιος είχε λαξεύσει τον βράχο, και κατά συνέπεια ήταν ο μόνος που γνώριζε τον ασφαλή τρόπο κατάβασης. Το ερώτημα αυτό, αναφορικά με την τοποθεσία ή και την ύπαρξη του θησαυρού, είναι που προσδίδει το στοιχείο του θρύλου στην κατά τα άλλα ιστορικά αληθή διήγηση της ζωής του «Μονόφθαλμου Πειρατή».
Η πειρατεία, σαφέστατα, ανήκει στο παρελθόν, αλλά δεν παύει να αποτελεί έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους του μανιάτικου πολιτισμού. Η Μάνη ανέκαθεν ήταν ένας τόπος δύσβατος, βραχώδης και απομονωμένος, αλλά η δύναμη των ανθρώπων της και η αγάπη τους για τον τόπο τους ήταν ο λόγος που δεν εξωθήθηκαν ποτέ στην εγκατάλειψή του. Εξαιτίας των ιδιαίτερων αυτών χαρακτηριστικών της Μάνης και των κατοίκων της, οι ξένοι διακρίνονταν από ένα αίσθημα φόβου για την περιοχή, ενώ μάλιστα, στα χρόνια ακμής της πειρατείας υπήρχε και το εξής γνωμικό:
«Από τον Κάβο Ματαπά
σαράντα μίλια μακριά
και από τον Κάβο Γκρόσσο
σαράντα κι άλλο τόσο».
Όπως κάθε στοιχείο της παράδοσης και της ιστορίας μας, έτσι και αυτό, είθισται να χαίρει της εκτίμησης και της προσοχής μας. Έτσι, λοιπόν, η δράση των πειρατών τιμάται κάθε καλοκαίρι με δρώμενα που οργανώνει ο Δήμος Ανατολικής Μάνης στην περιοχή του Γερολιμένα. Εκεί, λαμβάνει χώρα μία αναπαράσταση της πειρατείας των Μανιατών, χαρίζοντας απλόχερα στους παρευρισκομένους μία μοναδική εμπειρία και δίνοντάς τους με τον πιο παραστατικό τρόπο μία γεύση της ζωής των προγόνων τους, των ανυπόταχτων πειρατών και των κουρσάρων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο θρύλος του πειρατή Νικολού Σάσσαρη, Messinia.mobi, διαθέσιμο εδώ
- Πειρατεία στη Μάνη, Οι Μανιάτες είναι παντού Blogspot, διαθέσιμο εδώ
- Ο μονόφθαλμος πειρατής της Μάνης που δεν αποκάλυψε ποτέ την κρυψώνα του θησαυρού του. Ο θρύλος της θαλάσσιας σπηλιάς, Η Μηχανή του Χρόνου, διαθέσιμο εδώ
