Της Μαρίας Πολίτου,
Ενώ η κατάσταση στην Κύπρο βρισκόταν σε αναβρασμό και ο αγώνας της ΕΟΚΑ συνεχιζόταν, το 1958, ο Βρετανός πρωθυπουργός Harold Macmillan θέλησε να περάσει ένα νομοσχέδιο, ώστε να ξεπεραστεί αυτή η ρευστή κατάσταση. Το σχέδιο αυτό αποτελούσε μία πρόταση, η οποία παρουσιάστηκε ως η καλύτερη επιλογή για την επίλυση του κυπριακού ζητήματος και τιτλοφορήθηκε ως «το σχέδιο Macmillan».
Στις 8 Ιουλίου του 1957, το σχέδιο ήταν ήδη έτοιμο προς εκτέλεση. Οι Βρετανοί επιθυμούσαν να εγκαταστήσουν στρατιωτική βάση στο νησί της Αφροδίτης. Η επίσημη ανακοίνωση έγινε στις 19 Ιουνίου του 1958 στο κοινοβούλιο από τον πρωθυπουργό Macmillan και γι’ αυτόν τον λόγο έμεινε γνωστό με αυτό το όνομα. Απότοκο του σχεδίου αυτού αποτελούσε το τριπλό καθεστώς συνεταιρισμού, όπως οριζόταν. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα είδος συνεργασίας μεταξύ Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας, στο οποίο η Βρετανία θα διατηρούσε την κυριαρχία της για επτά χρόνια, αλλά και οι άλλες δύο χώρες θα διαδραμάτιζαν καταλυτικό ρόλο, αφού θα είχαν ισχυρή παρουσία στον τομέα της διοίκησης και της εκπόνησης του συντάγματος. Στην Κύπρο, ο κυβερνήτης που είχε διοριστεί έναν χρόνο πριν ονομαζόταν Hugh Foot. Ο Foot οργάνωνε ένα σχέδιο, ήδη από τις αρχές του 1958. Αυτό έμοιαζε πολύ με το σχέδιο του Macmillan.
Οι διαφορές ήταν λίγες. Στο σχέδιο του Macmillan θα ιδρύονταν δύο κοινοτικές βουλές, αλλά όχι ένα νομοθετικό σώμα. Το Υπουργικό Συμβούλιο θα απαρτιζόταν από τέσσερις Ελληνοκύπριους και δύο Τουρκοκύπριους μαζί με άλλους αντιπροσώπους από Ελλάδα και Τουρκία. Τα μέλη της κάθε κοινότητας θα είχαν τη δυνατότητα να προσκομίσουν διπλή υπηκοότητα (δηλαδή τη βρετανική σε συνδυασμό με την ελληνική ή την τουρκική, αναλόγως την καταγωγή τους). Ο κυβερνήτης θα διοριζόταν με ψήφισμα από τις τρεις χώρες σε συνεννόηση και δεν θα ήταν υπήκοος καμίας χώρας. Επιπλέον, θα είχε τους υπουργούς του, οι οποίοι θα έδιναν αναφορά στο αιρετό κοινοβούλιο.
Ένας άλλος ισχυρός παράγοντας ήταν το νατοϊκό συμβούλιο, το οποίο είχε ισχυρή παρουσία στο σχέδιο του Macmillan. Το σχέδιο αυτό παραδόθηκε στους Τούρκους στις 10 Ιουνίου του 1958, ενώ στους Έλληνες μία ημέρα αργότερα. Στις 19 Ιουνίου του ίδιου έτους, ο Macmillan παρουσίασε την πρότασή του στο αγγλικό κοινοβούλιο. Τόνισε στους βουλευτές ότι επιδιώκει την επίλυση του κυπριακού προβλήματος μέσω της διχοτόμησης της Κύπρου, ώστε να επιτευχθεί μία ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ των δύο χωρών. Οι ΗΠΑ θεωρούσαν απίθανο το σενάριο να δεχτεί η Ελλάδα αυτό το σχέδιο, ωστόσο, αποφάσισαν να υποστηρίξουν το Λονδίνο σε αυτό το εγχείρημα. Αντιθέτως, η Τουρκία ήταν θετικά διακείμενη απέναντι στη βρετανική πρόταση, θεωρώντας την μία καλή ευκαιρία για διαπραγμάτευση με την Ελλάδα.
Η Αθήνα έπειτα ενημερώθηκε για το περιεχόμενο μέσω μίας επιστολής από τον Βρετανό πρωθυπουργό προς τον Έλληνα ομόλογό του, Κωνσταντίνο Καραμανλή. Την ίδια ακριβώς ημέρα, η ελληνική κυβέρνηση απέρριψε με αρνητική επιστολή την πρόταση. Επιπλέον, και ο πολιτικός ηγέτης των Ελληνοκυπρίων, Μακάριος, την αποκήρυξε επίσης και πρότεινε τη διεξαγωγή συνομιλιών. Η αρνητική στάση της Αθήνας οδηγούσε στο ενδεχόμενο παραίτησης του Καραμανλή και αποχώρησης της Ελλάδας από το ΝΑΤΟ, αλλά η σκέψη αυτή αποτελούσε έναν εφιάλτη και η Βρετανία βρέθηκε να παίζει τον ρόλο του μεσάζοντα μεταξύ των δύο χωρών. Από τη μία, η Ελλάδα με την έντονη αντίθεσή της απαιτούσε ριζικές αλλαγές στο σχέδιο και από την άλλη, η Τουρκία τόνιζε την άρνησή της για τυχόν τροποποιήσεις.
Το Λονδίνο εισήγαγε τελικά κάποιες τροποποιήσεις, προκειμένου να δελεάσει την Ελλάδα. Έτσι, στις 14 Ιουνίου του 1958 πρότεινε η διπλή υπηκοότητα να μην ισχύει και να υπάρχουν ξεχωριστές δημοτικές αρχές σε κάποιες μεγάλες πόλεις. Επίσης, οι δύο ηγέτες των δύο χωρών θα υποδείκνυαν αντιπροσώπους στην Κύπρο, οι οποίοι θα αναλάμβαναν τα καθήκοντά τους την 1η Οκτώβρη του 1958. Ωστόσο, η πρόταση αυτή δεν βρήκε εύφορο έδαφος ούτε στην Αθήνα, αλλά ούτε και στο πρόσωπο του εκπροσώπου της Κύπρου, Μακάριου. Η Τουρκία, όμως, αποδέχθηκε εν τέλει το τροποποιημένο σχέδιο για μία ακόμη φορά.
Παρόλα αυτά, η εφαρμογή του δεν ευδοκίμησε, αφού η Ελλάδα ήταν ανυποχώρητη και αποχώρησε από τις διαπραγματεύσεις. Έτσι, η Βρετάνια προχώρησε σε μονομερή επιβολή του. Αυτή η ενέργεια οδήγησε στην επικράτηση ενός πολύ τεταμένου κλίματος στο νησί και συνεπακόλουθα ήταν ένας κύκλος βίας και έντονων αντιδράσεων. Τον Δεκέμβριο του 1958 η Ελλάδα, ενώ είχε απορρίψει ήδη το σχέδιο Macmillan, δέχτηκε την πρόταση του Τούρκου υπουργού εξωτερικών, η οποία αποσκοπούσε στην τελική συμφωνία Ζυρίχης-Λονδίνου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Heinz, Richter (2011), Ιστορία της Κύπρου, τ. 2, Αθήνα: Εκδ. Εστία
- Κυριακίδης, Κ. (2017), Οι καταβολές μίας διαιρετικής ιδέας, ειδική έκδοση από την εφημερίδα ‘’η Σημερινή’’
- Λιμπιτσιούνη, Α. (2021), Το ζήτημα της Κύπρου υπό το πρίσμα της γαλλικής διπλωματίας (1950-1959), ειδική έκδοση από την ηλεκτρονική εφημερίδα imxa.gr
