Της Άννας Καλαγιά,
Από τις απαρχές της ύπαρξής του, ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται ως κοινωνικό ον. Έχει την τάση αποστροφής έναντι στην απομόνωση, δημιουργώντας ομάδες εντός των οποίων αναπτύσσεται και ολοκληρώνεται. Αυτή του η ενστικτώδης πρακτική και πηγαία ανάγκη έχει μελετηθεί και σημειωθεί από πληθώρα επιστημόνων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα της πυραμίδας του Maslow, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος παρουσιάζει κοινωνικές ανάγκες και ανάγκες κοινωνικής αποδοχής. Κατά τη διάταξη της πυραμίδας, η ανάγκη του «ανήκειν», αν και βρίσκεται στο τρίτο επίπεδο αυτής, διαδεχόμενη των βιολογικών αναγκών και της ανάγκης ασφάλειας, αποτελεί καίριο παράγοντα για την αυτοπραγμάτωση του ατόμου.
Εξαιτίας της ευρείας εξάπλωσης του ανθρώπου σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη μας, ήταν αδύνατο για το ανθρώπινο είδος να επιτύχει να βρίσκεται σε επαφή με πληθυσμούς που διαβίωναν σε απομακρυσμένα μέρη, οπότε αρκέστηκε στις επαφές που του επέτρεπαν τα υπάρχοντα μέσα επικοινωνίας και μετακίνησης. Το επικοινωνιακό κενό ανάμεσα στα διάφορα σημεία του πλανήτη ήρθε να γεφυρώσει η δημιουργία και εκτεταμένη χρήση του διαδικτύου (αγγλικά: Internet). Αυτό το σύστημα διασυνδεδεμένων δικτύων κατάφερε σε μικρό χρονικό διάστημα να έχει ουσιαστικό αντίκτυπο στην ανθρώπινη επαφή μέσω της διάδοσης πληροφοριών και μετάδοσης ειδήσεων, μηδενίζοντας τις χιλιομετρικές αποστάσεις.
Το διαδίκτυο, παρόλα αυτά, από μόνο του δε θα μπορούσε να αποτελέσει δίαυλο επικοινωνίας και επαφής μεταξύ των ανθρώπων. Είναι η δημιουργία των λεγόμενων Social Media που κατάφερε να επιτύχει τη σύνδεση ανθρώπων απομακρυσμένων τοποθεσιών. Πιο συγκεκριμένα, ο όρος Social Media αναφέρεται σε ιστοσελίδες, οι οποίες προσφέρουν υπηρεσίες online επικοινωνίας. Παραδείγματα τέτοιων ιστοσελίδων είναι το Facebook, Instagram, Twitter, LinkedIn. Μέσω αυτών των χώρων επικοινωνίας και διαμοίρασης εμπειριών, τα άτομα μπορούν με οπτικοακουστικά μέσα να κοινοποιήσουν την ύπαρξή τους, τόσο για προσωπικούς όσο και για επαγγελματικούς λόγους, καθώς και όσα συμβαίνουν στον περιβάλλοντα χώρο τους, ενημερώνοντας όσους είναι διασυνδεδεμένοι μαζί τους.
H εμφάνιση των Social Media συναντά τις ρίζες της στις αρχές της χιλιετίας και αφορά όλο το ηλικιακό φάσμα των ανθρώπων. Αν και κατά τη δημιουργία προσωπικών λογαριασμών στις υπηρεσίες που έχουν αναφερθεί μπορεί να ερωτηθούν οι χρήστες σχετικά με την ημερομηνία γέννησής τους, δεν υπάρχει κάποιο φίλτρο μέσω του οποίου μικρότεροι ηλικιακά χρήστες, ειδικότερα άτομα κάτω των 18, να έχουν περιορισμένη ή και καθόλου πρόσβαση σε αυτές. Συνεπώς, κατά τη χρήση των Social Media συναντάμε χρήστες μιας μεγάλης ηλικιακής γκάμας, γεγονός που κάνει το περιεχόμενο των εφαρμογών περισσότερο πλουραλιστικό και πολυμορφικό. Βέβαια, η γενιά που μεγαλώνει και αναπτύσσεται παράλληλα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι η γενιά Ζ.
Μέσω των Social Media, λοιπόν, έχουμε τη δυνατότητα να επικοινωνήσουμε με άτομα, τα οποία βρίσκονται μακριά μας, τόσο μέσω απλής φωνητικής επαφής όσο και της εικόνας με τη χρήση των βιντεοκλήσεων. Επιπροσθέτως, μπορούμε να κοινοποιήσουμε σκέψεις, εικόνες και υλικό που μας αφορά, γνωστοποιώντας στους φίλους μας τους προβληματισμούς μας, αλλά και την τρέχουσα κατάσταση της ζωής μας. Αυτή η αμεσότητα που χαρίζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με την online επικοινωνία, έχει εκθειαστεί και θεωρείται πλέον μια παράλληλη πραγματικότητα, μέσα στην οποία εξελισσόμαστε, δημιουργώντας την εικονική μας προσωπικότητα και αλληλεπιδρώντας με τους online φίλους μας.
Κατά την περίοδο της πανδημίας του Covid-19, η χρήση των κοινωνικών μέσων συνάντησε ιδιαίτερη αύξηση. Εξαιτίας της καραντίνας που μας περιόρισε εντός των σπιτιών μας, υπήρξε ουσιαστική έλλειψη κοινωνικής επαφής. Οι άνθρωποι απομακρύνθηκαν μεταξύ τους και το γεγονός αυτό δεν οφειλόταν σε χιλιομετρικές αποστάσεις και γεωγραφικούς περιορισμούς. Σε αυτό το πρόβλημα ήρθαν να δώσουν λύση τα Social Media, μέσω των οποίων νιώθαμε όλοι λιγότερο περιορισμένοι και μόνοι. Αποτέλεσαν μια διέξοδο κοινωνικοποίησης και χώρο αποσυμφόρησης απέναντι στη σκληρή πραγματικότητα της πανδημίας.
Η παραπάνω πρακτική, όμως, άρχισε να γίνεται καθημερινότητα. Οι άνθρωποι εθιστήκαμε σε αυτήν την εικονική πραγματικότητα, κάνοντας το κινητό προέκταση του χεριού μας και τις εφαρμογές αυτές προέκταση της ζωής μας. Τα γραπτά μηνύματα αντικατέστησαν τη φυσική επαφή και μας ώθησαν σε απομόνωση. Πίσω από την ευκολία που μας προσφέρει η οθόνη μας, γίναμε θεατές μιας καλοστημένης καθημερινότητας. Η επιδίωξη της προσωπικής μας έκθεσης, αλλά και ο φόβος αυτής μας έκλεισαν σε μια νέα προσωπική φυλακή. Ίσως η καραντίνα να επηρέασε αρκετά τις κοινωνικές μας δεξιότητες, ωστόσο, σίγουρα η λανθασμένη χρήση των κοινωνικών διαδικτυακών μέσων μας κατέστησε, κατά ένα μεγάλο ποσοστό, κοινωνικά αδέξιους.
Η τάση μας να ανανεώνουμε (αγγλικά:scrolling) συνεχώς τις σελίδες των εφαρμογών μας, ώστε να ενημερωθούμε και να ενημερώσουμε σχετικά με τις δικές μας τρέχουσες δραστηριότητες, αλλά και των διαδικτυακών φίλων μας, μας αποσυντονίζουν από την πραγματικότητα που ζούμε. Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι φορές που ίσως νιώσουμε αμηχανία μπροστά στην ιδέα να αφήσουμε στην άκρη το κινητό μας και να αφιερώσουμε την προσοχή μας στον κόσμο που μας περιβάλλει. Παρουσιάζουμε, δηλαδή, μια τάση απομάκρυνσης από τον κοινωνικό περίγυρο, ενώ, παράλληλα, έκδηλα εμφανίζεται η ανάγκη μας να βρισκόμαστε συνεχώς σε επαφή μέσω του διαδικτύου. Γινόμαστε, δηλαδή, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, λιγότερο εξωστρεφείς και ενεργητικοί σε πραγματικό κοινωνικό πλαίσιο, γεγονός που, εν τέλει, μας απομακρύνει από τους γύρω μας.
Για να είμαστε, όμως, ειλικρινείς, δε θα πρέπει να κατηγορούμε τις ίδιες τις εφαρμογές για τη νέα αυτή ροπή προς την εικονική κοινωνικοποίηση. Πάντοτε η λειτουργία ενός μηχανισμού επηρεάζεται από τον χρήστη και τα όρια που εκείνος βάζει. Συνεπώς, μόλις αισθανθούμε πως κάτι βαίνει λάθος στην πορεία και την εξέλιξη των Social Media τόσο στο σύνολο της κοινωνίας όσο και σε ατομικό επίπεδο, πρέπον θα ήταν να κλείσουμε για λίγο την οθόνη του κινητού μας ή όποιας συσκευής κρατάμε στα χέρια μας και να ανοίξουμε έναν ειλικρινή διάλογο με τον διπλανό μας για όσα μας προβληματίζουν και για όσα επιθυμούμε. Ίσως τα χρώματα τις πραγματικότητας να μας φανούν πιο ζωηρά από εκείνα των εφαρμογών. Ίσως και όχι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η Ιεράρχηση των Ανθρωπίνων Αναγκών κατά τον Maslow, socialpolicy.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τι είναι social media;, ti-einai.gr, διαθέσιμο εδώ
