Της Κωνσταντίνας Μουμτζή,
Με μια αναδρομή στην Ιστορία, από τις απαρχές του ανθρώπινου είδους βλέπουμε πως υπερισχύει η άποψη πως το γυναικείο φύλο είναι κατώτερο του αντρικού. Στα αρχαία χρόνια, η θέση της γυναίκας ήταν άμεσα εξαρτώμενη από τον πατέρα ή τον σύζυγό της και δεν είχε δικαιώματα σε κανέναν τομέα, πόσω μάλλον στην ελεύθερη έκφραση απόψεων. Γνωρίζουμε, επίσης, χαρακτηριστικά πως είχε αφαιρεθεί στις γυναίκες το δικαίωμα συμμετοχής στις πολιτικές διαδικασίες.
Ο σεξισμός είναι η προκατάληψη ή η διάκριση που εκφράζεται σε ένα άτομο ή σε μία ομάδα ατόμων, βάσει του φύλου ή της σεξουαλικής ταυτότητας. Περικλείει στάσεις, συμπεριφορές, απόψεις και πρακτικές που είτε αντανακλούν αρνητικές αξιολογήσεις ατόμων με βάση το φύλο τους είτε υποστηρίζουν την άνιση κατάσταση μεταξύ γυναικών και ανδρών. Υπάρχουν έξι είδη σεξισμού τα οποία είναι: ο εχθρικός σεξισμός (hostile sexism), ο καλοκάγαθος/καλοπροαίρετος σεξισμός (benevolent sexism), ο αμφίθυμος σεξισμός (ambivalent sexism), ο θεσμικός σεξισμός (institutional sexism), ο διαπροσωπικός σεξισμός (interpersonal sexism) και ο εσωτερικευμένος σεξισμός (internalized sexism).
Επιγραμματικά, στον εχθρικό σεξισμό, οι απόψεις που εκφέρονται προωθούν την κυριαρχία του ενός φύλου έναντι των υπολοίπων (π.χ. μισογυνισμός). Ο καλοκάγαθος σεξισμός θεωρεί ότι το ένα φύλο διαθέτει περισσότερα αγνά χαρακτηριστικά από το άλλο (π.χ. οι γυναίκες δεν είναι ικανές να οδηγούν). Ο αμφίθυμος σεξισμός είναι συνδυασμός των δύο προηγουμένων κατηγοριών, όπου το άτομο καταλήγει σε συμπεράσματα ανάλογα με την κατάσταση που βρίσκεται. Ο θεσμικός σεξισμός αφορά τις σεξιστικές συμπεριφορές που συναντώνται σε οργανισμούς και θεσμούς, όπως είναι η κυβέρνηση και το σύστημα υγείας. Ο διαπροσωπικός σεξισμός εκδηλώνεται στις διαπροσωπικές μας επαφές, όταν, για παράδειγμα, γίνονται άσεμνα σχόλια σε μια γυναίκα για την εμφάνισή της. Τέλος, ο εσωτερικευμένος σεξισμός αναφέρεται στις σεξιστικές απόψεις που έχουν εισχωρήσει στο άτομο για τον εαυτό του.
Αρκετά καθυστερημένα, το 2019, το Συμβούλιο της Ευρώπης, το οποίο προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα, ενέκρινε ένα κείμενο που ενσωματώνει τον «πρώτο ορισμό του σεξισμού σε διεθνή κλίμακα», στα πλαίσια της προσπάθειας να εξαλειφθεί το φαινόμενο του σεξισμού. Η επιστολή αυτή προς τις 47 χώρες-μέλη του πανευρωπαϊκού οργανισμού ορίζει τον σεξισμό ως «μια εκδήλωση των ιστορικά άνισων σχέσεων δύναμης ανάμεσα σε γυναίκες και άνδρες, που οδηγεί στη διάκριση και εμποδίζει την πλήρη χειραφέτηση των γυναικών στην κοινωνία». Ενδιαφέρον είναι και το γεγονός ότι περικλείεται και κατάλογος μέτρων και καταστάσεων που εκφράζουν τον σεξισμό σε ένα μεγάλο φάσμα (π.χ. ΜΜΕ-επαγγελματικοί χώροι), εφόσον είναι παντού παρόν πλέον σαν φαινόμενο.
Σε διεθνές κείμενο, είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε τον ορισμό του σεξισμού. Οι σεξιστικές συμπεριφορές αναπαράγονται σε δημόσιο ή ιδιωτικό επίπεδο. Κάθε συμπεριφορά που προσβάλλει την αξιοπρέπεια του ατόμου, καταπατά τα δικαιώματά του και επιφέρει σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική ή κοινωνικοοικονομική βλάβη, η οποία αποτελεί σεξιστική συμπεριφορά και παρεμποδίζει την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Μεταξύ άλλων, αναφέρεται και πώς τα στερεότυπα των φύλων είναι υπαίτια για τη διαιώνιση των διακρίσεων μεταξύ των φύλων. Τα στερεότυπα επηρεάζουν εξίσου το αντρικό φύλο και το γυναικείο. Σίγουρα οι διακρίσεις εις βάρος του γυναικείου φύλου είναι πολυάριθμες, αλλά στο στόχαστρο του σεξισμού βρίσκεται πολλές φορές και το αντρικό φύλο.
Οι ανισότητες των φύλων είναι διαρκείς και εντοπίζονται σε οποιαδήποτε πτυχή της καθημερινότητας. Παραδείγματα σχετικά με την ανισότητα εις βάρος των γυναικών μπορούμε να σκεφτούμε πολλά. Στην αντίθετη περίπτωση, όμως; Φαίνεται πως για το αντρικό φύλο, η αρρενωπότητα είναι το παν και έχει και συγκεκριμένες διαγραφές, οι οποίες έχουν οριστεί μέσω των κοινωνικών στερεοτύπων. Αν αυτές δεν πληρούνται, ο άντρας καθίσταται απευθείας «λίγος». Γίνεται λόγος για τον «πραγματικό άντρα», του οποίου η συμπεριφορά δεν πρέπει να θυμίζει το «αδύνατο φύλο» (π.χ. «οι άντρες δεν κλαίνε»).
Ο σεξισμός δεν κάνει διακρίσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών. Όλοι βιώνουν τις διακρίσεις αυτού, όμως. Πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο μεταξύ στερεοτύπων, σεξισμού και, εν τέλει, συχνά και σε έκφραση βίαιων συμπεριφορών. Χρειάζεται συλλογική προσπάθεια στα πλαίσια εξάλειψης σεξισμού. Η ρητορική μίσους και σεξισμού θα πρέπει να καταπατάται, τα σχολεία να είναι υπεύθυνα για την ευαισθητοποίηση των παιδιών σχετικά με τα ζητήματα του σεξισμού και να αναθεωρηθούν τα στερεότυπα που προάγονται μέσω των Μ.Μ.Ε. Ίσως αυτά να είναι τα βασικά πρώτα βήματα προς μία ουσιώδη αλλαγή. Στόχος μας πρέπει να είναι η πραγματική ισότητα και όχι η ανάδειξη του ενός φύλου!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΣΕΞΙΣΜΟ, Σύσταση που εγκρίθηκε από την Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης στις 27 Μαρτίου 2019, rm.coe.int, διαθέσιμο εδώ
