Της Αντωνίας Πετρολέκα,
Η διάδοση και η χρήση όπλων μαζικής καταστροφής και κυρίως πυρηνικών όπλων, εξακολουθεί να αποτελεί, ακόμη και σήμερα, μια ιδιαίτερα σημαντική απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αμφότερες οι πλευρές ανέπτυξαν την πυρηνική τους στρατηγική, χρησιμοποιώντας τα πυρηνικά όπλα ως μέσο αποτροπής. Παρά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, τα πυρηνικά όπλα δεν έχουν πάψει να αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα της διεθνούς πολιτικής. Το γεγονός αυτό πηγάζει από την τεράστια καταστρεπτικότητα που μπορεί να επιφέρει μια ενδεχόμενη πυρηνική έκρηξη. Οι γνώσεις για την καταστρεπτικότητά τους προέρχονται από τη ρίψη ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ να σημειωθεί ότι η καταστρεπτική δύναμη των σύγχρονών πυρηνικών όπλων, με βάση δοκιμές, θα είναι σαφώς πολλαπλάσια.
Οι παγκόσμιες προσπάθειες για τον περιορισμό της διασποράς πυρηνικών όπλων εξελίσσονται από το 1945. Ιδιαίτερα σημαντικό σημείο αποτελεί η Συνθήκη μη διάδοσης πυρηνικών όπλων (NPT), που αποφασίστηκε τον Ιούλιο του 1968 και τέθηκε σε ισχύ τον Μάρτιο του 1970. Η συνθήκη έχει υπογραφεί από 191 κράτη, πέντε εκ των οποίων αναγνωρίζονται ως πυρηνικά κράτη. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη Συνθήκη, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία (τότε ΕΣΣΔ), το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Κίνα αναγνωρίστηκαν ως χώρες κατέχουσες πυρηνικά όπλα, ενώ όλα τα υπόλοιπα κράτη, προσχωρώντας στη Συνθήκη, δεσμεύτηκαν στη μη δημιουργία ή διατήρηση πυρηνικού οπλοστασίου.
Η NPT αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της προσπάθειας μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων και βασικό θεμέλιο για την επιδίωξη του πυρηνικού αφοπλισμού. Σχεδιάστηκε για να αποτρέψει τη διάδοση πυρηνικών όπλων και να προωθήσει τους στόχους του πυρηνικού αφοπλισμού και της συνεργασίας για ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας. Παρόλα αυτά, μια βασική αδυναμία της συνθήκης αποτελεί ότι δεν κατάφερε να δημιουργήσει μια ζώνη ελεύθερη από πυρηνικά (NWFZ) στη Μέση Ανατολή, στη Χερσόνησο της Κορέας και στη Νοτιοανατολική Ασία. Συγκεκριμένα, η Ινδία και το Πακιστάν ανέπτυξαν πυρηνικούς μηχανισμούς, ενώ εφόσον δεν αποτελούν μέλη της Συνθήκης NPT, δεν παραβιάζουν κάποια διεθνή νομική υποχρέωση. Επιπροσθέτως, ούτε το Ισραήλ έχει υπάρξει μέλος της Συνθήκης και παρά το γεγονός του ότι αρνείται την κατοχή πυρηνικών, ενδείξεις μαρτυρούν ότι διαθέτει εκατοντάδες πυρηνικές κεφαλές και πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς. Με τη σειρά της, η Λαοκρατική Δημοκρατία της Κορέας αποσύρθηκε από τη Συμφωνία το 2003 και πραγματοποίησε την πρώτη της δοκιμή πυρηνικών το 2006. Παράλληλα, ορισμένα κράτη επιθυμούν ή και επιδιώκουν να γίνουν πυρηνικές δυνάμεις, όπως η Ιαπωνία, η Τουρκία και το Ιράν. Προφανώς και η Συνθήκη μη Διάδοσης δεν πέτυχε απόλυτα τον στόχο της, αποτέλεσε, όμως, μια αποτελεσματική λύση, όσον αφορά τα συμβαλλόμενα σε αυτήν κράτη.
Όπως γίνεται φανερό από τα προαναφερθέντα, οι προσπάθειες για ολικό πυρηνικό αφοπλισμό αποδείχθηκαν δύσκολο να υλοποιηθούν, το δύσκολο αυτό εγχείρημα έρχεται να αναλάβει η Συνθήκη Απαγόρευσης Πυρηνικών όπλων (TPNW). Η Συνθήκη του 2017, η οποία τέθηκε σε ισχύ μόλις στις 22 Ιανουαρίου 2021, για την Απαγόρευση των Πυρηνικών Όπλων (TPNW) αποτέλεσε αντικείμενο διαπραγματεύσεων, με σκοπό να ενισχυθεί σε μεγάλο βαθμό ο ανεφάρμοστος πυλώνας αφοπλισμού της προαναφερθείσας Συνθήκης, για τη Μη Διάδοση Πυρηνικών Όπλων (NPT). Ενδιαφέρον σημείο αποτελεί η προσπάθεια των συντακτών της TPNW να αποφύγουν οποιαδήποτε σύγκρουση με το περιεχόμενο της NPT, με αυτό να αντικατοπτρίζεται στις δηλώσεις τους, που υπογραμμίζουν τον αλληλένδετο χαρακτήρα των δύο συνθηκών. Πιο συγκεκριμένα, στο προοίμιο της TPNW αναφέρεται ότι «η πλήρης και αποτελεσματική εφαρμογή της NPT έχει να διαδραματίσει ζωτικό ρόλο στην προώθηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας».
Σύμφωνα με το άρθρο 1 της TPNW, απαγορεύεται η ανάπτυξη, η κατοχή, η χρήση και η απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων. Στις βασικές απαγορεύσεις περιλαμβάνονται, επίσης, η στάθμευση πυρηνικών όπλων στην επικράτεια των κρατών-μελών, καθώς και η βοήθεια, η ενθάρρυνση ή η υποκίνηση οποιασδήποτε πυρηνικής δραστηριότητας. Η TPNW επιδιώκει την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων για όλες τις χώρες, ενώ η NPT, έως έναν βαθμό, παρείχε το μονοπώλιο αυτών των όπλων στα 5 πυρηνικά κράτη. Βέβαια, αν και δεν αναφέρει συγκεκριμένα χρονικά όρια, στην NPT επισημαίνεται ξεκάθαρα η ανάγκη για ενδεχόμενο αφοπλισμό των πέντε χωρών. Καθίσταται, λοιπόν, σαφές ότι ο στόχος της TPNW είναι ο πλήρης πυρηνικός αφοπλισμός και η δημιουργία ενός κόσμου χωρίς πυρηνικά όπλα και αυτός είναι ο λόγος που καμία από τις 9 πυρηνικές δυνάμεις δεν έχει προσυπογράψει τη νέα αυτή συνθήκη. Μέχρι τώρα, 62 κράτη την έχουν επικυρώσει και άλλα 3 έχουν προσχωρήσει σε αυτή, κανένα από αυτά δεν ανήκει στα εν δυνάμει πυρηνικά κράτη, όπως η Τουρκία, το Ιράν, η Ιαπωνία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Οι προσπάθειες μη διασποράς και περιορισμού των πυρηνικών φαντάζουν ως ένας τρόπος εξασφάλισης της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Όταν, όμως, ένα κράτος αντιμετωπίζει απειλές κατά της ακεραιότητάς του, η δημιουργία παράνομου πυρηνικού οπλοστασίου φαντάζει ως μια λύση για να εξασφαλίσει την ασφάλειά του. Όπως, άλλωστε, αναφέρει και η ρεαλιστική θεωρία: σε ένα άναρχο διεθνές σύστημα τα κράτη θα επιδιώξουν την απόκτηση πυρηνικών όπλων, για να ενισχύσουν την ασφάλειά τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ανάπτυξη πυρηνικών από το Πακιστάν και την Ινδία, δύο γειτονικά κράτη με τεταμένες σχέσεις. Ακόμη, το Ισραήλ ανέπτυξε παράνομα πυρηνικό οπλοστάσιο, ενώ, παράλληλα, προσπαθεί να εμποδίσει την ανάπτυξη πυρηνικών στο Ιράν. Από την πλευρά της, η Ιαπωνία έχει ήδη αναπτύξει πυρηνικό πρόγραμμα σε περίπτωση που αντιμετωπίσει κάποια απειλή. Στην περίπτωση ζητημάτων εθνικής ασφάλειας, σε πολλές περιπτώσεις η πυρηνικοποίηση φαντάζει μονόδρομος.
Εν κατακλείδι, τα 5 πυρηνικά κράτη παραβίασαν σε έναν βαθμό την NPT, αυξάνοντας τις πυρηνικές κεφαλές τους και παρότι η μη διάδοση, εν μέρει, έφερε θετικά αποτελέσματα, δεν μπορεί να θεωρηθεί σε καμία περίπτωση πλήρως επιτυχημένη. Επιπλέον, με τα μέχρι τώρα δεδομένα, η TPNW είναι καταδικασμένη να αποτύχει, καθώς οι σημαντικότερες πυρηνικές δυνάμεις δεν έχουν καμία πρόθεση να συμμετάσχουν. Στο πολύπλοκο διεθνές σύστημα των ημερών, η πυρηνική πρόκληση γίνεται όλο και πιο ισχυρή, ενώ έντονος είναι ο φόβος της διάδοσης των πυρηνικών όπλων εντός τρομοκρατικών οργανώσεων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Baylis J., Smith S., Owens P., Η Παγκοσμιοποίηση της Διεθνούς Πολιτικής 5η έκδοση, Εκδόσεις Επίκεντρο, Αθήνα 2013, σελ. 525-540
- Κολιόπουλος Κωνασταντίνος, 2008. Στρατηγική Σκέψη 1η Έκδοση, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2010, σελ. 253-264.
- Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons (NPT), UN.org, Διαθέσιμο εδώ
- The NPT and the TPNW: Compatible or conflicting nuclear weapons treaties?, SIPRI.org, Διαθέσιμο εδώ
- Treaty on the prohibition of nuclear weapons ─ The ‘Ban Treaty’, Επίσημο site του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Διαθέσιμο εδώ
