Της Περσεφόνης Βλαχούτσικου,
Πριν ξεκινήσει η συγγραφή του άρθρου, αξίζει να αναρωτηθούμε, τι είναι, εν τέλει, το Bauhaus; Στιλ; Αισθητική θεωρία; Ποιες είναι οι οικουμενικές και τυπικές μορφές που μπορούμε να διακρίνουμε μέσα σε όλη αυτή την πολυμορφία; Το Bauhaus θεωρείται μέχρι και στις μέρες μας βασικός πυρήνας της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και του μοντέρνου design. Μέσα από αυτό επιθεωρείται όλο το υλικό και επισημαίνονται οι μορφές και τα μοτίβα που ολοένα επανέρχονται στη σύγχρονη καθημερινότητα. Κατόπιν, εξετάζεται το κατά πόσο καθορίζεται από τον σκοπό που το αντικείμενο προορίζεται να εξυπηρετήσει, το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένο, τη φύση των εργαλείων και των τεχνικών μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του. Η διαφάνεια των πραγμάτων δίνει την αίσθηση της καθαρότητας, της εύκολης προσβασιμότητας, της ιδανικής προσέγγισης. Υπερισχύει η δομική λογική των πραγμάτων.
Μέσα από σημαντική έρευνα για τα αντικείμενα Bauhaus που χρησιμοποιούνται, γίνεται αντιληπτή η γλώσσα σχεδιασμού, ο τρόπος παραγωγής, αλλά και οι αισθητικές αρχές του αντικειμένου, οι οποίες σχετίζονται με τη φιλοσοφία και τις αρχές του Bauhaus. Μιλώντας λίγο για αυτές τις αρχές, η βαθύτερη θεωρία, πάνω στην οποία στηρίχθηκαν, ήταν πως ο τελικός στόχος είναι ένα ολοκληρωμένο και ενιαίο κτίσμα. Με αυτόν τον τρόπο, έγιναν προσπάθειες να ενοποιηθεί η έννοια της τέχνης με τη διαδικασία της παραγωγής, υποτάσσοντας, παράλληλα, τα τεχνικά μηχανικά στην ανθρώπινη δημιουργικότητα. Ως εργαστήριο ιδεών, το κίνημα οραματίστηκε και υλοποίησε τις ιδέες του στα πράγματα που περιβάλλουν τον άνθρωπο στον χώρο του.
«Το Bauhaus αποσκοπεί στη συγκέντρωση όλης της καλλιτεχνικής δραστηριότητας σε μία ενότητα». Είναι μερικά λόγια του Walter Gropius, γραμμένα στο περιοδικό Μανιφέστο του Bauhaus το 1919.
Γράφοντας, λοιπόν, μερικές ακόμα σκέψεις που αντιστοιχούν στα αντικείμενα που «περιβάλλουν» τον άνθρωπο στον χώρο γύρω του, θα λέγαμε πως αν τα κοιτάξουμε λίγο πιο προσεκτικά, θα μας απασχολήσει η επιδεξιότητα, όχι η ομορφιά. Άλλωστε, «όποιος σήμερα κάθεται σε μία καρέκλα με σκελετό από ατσάλινους σωλήνες και χρησιμοποιεί μία ρυθμιζόμενη λάμπα στο γραφείο του, επωφελείται από την επανάσταση που έφεραν οι ιδέες του Bauhaus», γράφει μία αρχισυντάκτρια σε παλαιό άρθρο εφημερίδας. Μερικά, μάλιστα, από τα λόγια του Χάνες Μπέκμαν για το πρώτο του μάθημα με τον Άλμπερς ήταν: «Θυμάμαι ακόμα την πρώτη μου μέρα στη Σχολή. Ο Γιόζεφ Άλμπερς μπήκε στην αίθουσα και είπε: Κάθε έργο τέχνης ξεκινά από κάποιο συγκεκριμένο υλικό, άρα πρέπει πρώτα να παρατηρήσουμε την υφή του υλικού. Η πολυπλοκότητα της μορφής εξαρτάται από το υλικό με το οποίο δουλεύουμε. Μην ξεχνάτε ότι συχνά πετυχαίνετε περισσότερα κάνοντας λιγότερα».
Μέσα από τα παραπάνω λόγια συμπεραίνουμε πως η απλότητα των αντικειμένων και η επιδεξιότητα του σχεδιασμού τους είναι άμεσα συνυφασμένα μεταξύ τους. Ισχύει πως με απλές χειρονομίες και τα κατάλληλα υλικά έχει επιτευχθεί η πολυπλοκότητα του κάθε αντικειμένου. Δεν είναι λίγες οι φορές που αυτή η πολυμορφία συναντάται, για παράδειγμα, στις καρέκλες που ίσως υπάρχουν σε μία κατοικία. Η τυπική μορφή της καρέκλας του Bauhaus είναι τα δύο λυγισμένα κομμάτια από μέταλλο και το υφασμάτινο κάθισμα. Όλα αυτά παίρνουν έκφραση και χρώμα και έχουν μεγάλη σημασία στον καθορισμό του στυλ. Εκφράζουν το αντικείμενο μέσα στη δική του αλήθεια. Ο αποφασιστικός, καθορισμένος και οριοθετημένος τρόπος σχεδιασμού της δημιουργεί μία κατασκευή καθαρή και ακίνητη. Η μοντέρνα τέχνη, μάλιστα, θέτει το έργο τέχνης ως αυτόνομη οντότητα, ως μία ορθολογική κατασκευή. Οι έννοιες αποκτούν ειδικούς προσδιορισμούς με τη συνειδητή προσπάθεια της επεξεργασίας ενός πλήρως συγκροτημένου αντικειμένου, το οποίο εξάλλου συμπίπτει νοηματικά με την ερμηνεία του σύγχρονου καλλιτεχνικού φαινομένου.
Εκτός από αυτά, ας απαντήσουμε σε μια γενική και ταυτόχρονα σημαντική ερώτηση. Πώς επιδρά, τελικά, στον χώρο η επίπλωση συγκροτημένων αντικειμένων Bauhaus; Ο χώρος και η επίπλωση μοιάζουν να αλληλοσυμπληρώνονται και να αναδεικνύονται αμοιβαία, ενώ, ταυτόχρονα, διατηρούν μία λεπτή ισορροπία. Οι εσωτερικοί χώροι παρουσιάζονται υγιεινοί, εύκολοι στη συντήρησή τους, πρακτικοί και λειτουργικοί. Το σύνολο είναι ένα πολύπλοκο έργο τέχνης που μετατρέπει την ίδια τη ζωή σε έργο τέχνης. Για να μπορέσουν να εκπληρώσουν τον ρόλο τους στην καθημερινή ζωή, τα έπιπλα έπρεπε να ξαναδημιουργηθούν απλά και προσιτά.
Τέλος, ας μην ξεχνάμε πως όλα τα αντικείμενα που δημιουργήθηκαν στη σχολή Bauhaus είναι προϊόντα βιομηχανοποίησης. Τα έργα που παράχθηκαν μέσα στα εργαστήρια της σχολής έγιναν αντικείμενα εκτεταμένης παραγωγής. Τα «βασικά» χρώματα, αλλά και τα «βασικά» σχήματα είναι έννοιες που αποδείχθηκαν ιδιαίτερα ισχυρές και μπόρεσαν εύκολα να εφαρμοσθούν και να δημιουργήσουν αντικείμενα ίδια μεταξύ τους. Η κίνηση, οι γραμμές και οι καμπύλες αποτελούν έναν ρυθμό που συνδυάζει ομορφιά και πρακτικότητα και, ταυτόχρονα, έχει σκοπό τη μαζική παραγωγή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Kenneth Fampton, Μοντέρνα Αρχιτεκτονική, Ιστορία και Κριτική, Θεμέλιο, 2009
- Herbert Read, Η τέχνη σήμερα, για τη θεωρία της μοντέρνας τέχνης, Κάλβος, 1960
- Magdalena Droste, The Bauhaus, αρχείο Μπαουχάους 1919 – 1933, Taschen, 2006
