Της Δώρας Νικολάου,
Δεν πρόκειται για καινούριο φαινόμενο της τέχνης να σοκάρει. Όση περηφάνια κι αν αντλούμε από την ταραχή που προκαλούμε στο «άμαθο κοινό», προκαλώντας με το ασυνήθιστο της τέχνης μας, δεν υπάρχει πρωτοπορία στην ανάγκη μας αυτήν. Γιατί, όμως, εξακολουθεί να υπάρχει κόσμος που τον σοκάρει ένα καλλιτεχνικό έργο, ενώ αιώνες τώρα η τέχνη «προκαλεί»;
Δεν αποσκοπούν όλα τα έργα στον ίδιο σκοπό. Η καλλιτεχνική αντίληψη και η ανάγκη έκφρασης μιας συγκεκριμένης ιδέας ή διαμαρτυρίας μέσα από τη δημιουργία, αλλάζουν. Ναι, τα κοινωνικά ήθη δεν παραμένουν ίδια, οι συνθήκες και η καταπίεση μεταβάλλονται και η καλλιτεχνική οπτική ενάντια στο κατεστημένο ομοίως. Όταν ο John Singer Sargent ολοκλήρωσε το πορτρέτο του “Madame X” το 1884, θεωρήθηκε τόσο ανήθικο και ευθέως προκλητικό στα ταμπού της εποχής, που στιγμάτισε καλλιτέχνη και μοντέλο. Πλήρως ενδεδυμένο σώμα, με ακάλυπτο θώρακα και ώμους; Από τότε φυσικά και η ανοχή της κοινωνίας στο γυμνό εξελίχθηκε και αναγνωρίστηκε σαν υψηλή και κομψή καλλιτεχνική οπτική, διαφορετικό είναι, όμως, όταν δεν παρουσιάζεται ρεαλιστικά. Από τον Toulouse-Lautrec και τον Schiele, βλέπουμε την αποδοκιμασία (και τον ύστερο θαυμασμό) του κοινού στα έργα που αντιτίθενται στα καθιερωμένα, καλώς παγιωμένα ήθη του, στα έργα που το κάνουν να αισθάνεται ότι απειλείται ή προσβάλλεται η πορεία που έχει ακολουθήσει, σεβόμενο τις κοινωνικές επιταγές.
Ουσιαστικά, τα καλλιτεχνήματα που σκανδαλίζουν δεν έχουν καθόλου να κάνουν με τις απεικονίσεις τους, την οπτική ή το θέμα που επιλέχθηκε, παρά μόνο με τον φόβο ότι αντανακλούν στην πραγματικότητα τις καθημερινές μας παθογένειες, τις συμπεριφορές και επιταγές που τυφλά ακολουθήσαμε. Την καρικατούρα ανθρώπου που κρύβουμε μέσα μας. Και εδώ ερχόμαστε στη σύγχρονη τέχνη.
Ο Enrico Robusti, ένας Ιταλός καλλιτέχνης, δημιουργεί γύρω από την ιδέα της ειρωνείας. Αποδοκιμασία στην καρικατούρα που είμαστε στην πραγματικότητα, στα ζωώδη ένστικτά μας, το φαγητό και το σεξ, τις απολαύσεις και τις κοινωνικές υποχρεώσεις και εκδηλώσεις όπου παρευρισκόμαστε, για να ακολουθήσουμε ακριβώς το ίδιο μοτίβο πάλι. Φαγητό, ποτό, έρωτας. Ειρωνεία. Ο θρίαμβος του σύγχρονου καταναλωτή, του καθημερινού ανθρώπου, της παραδοσιακής οικογένειας, του κοινωνού που θέλει να ηδονίζεται, αλλά ενοχλείται από την απεικόνιση της ηδονής του. Κι αν κάποτε απλοποιούνταν αυτό του το αίσθημα στη δικαιολογία της αποστροφής μπροστά στο αισχρό που τόλμησε κάποιος να εκθέσει, έχουμε προ πολλού ξεπεράσει τα περιοριστικά αισθητικά όρια του «καλαίσθητου».
Η αποδοκιμασία ή η αποστροφή πλέον για καλλιτεχνικά δημιουργήματα (αν εξαιρέσουμε την περίπτωση των απλών αισθητικών προτιμήσεων), δεν σχετίζεται πια παρά με κοινωνικές πτυχές. Είναι η ικανότητά μας ή μη, να δεχόμαστε απεριόριστα την έκφραση, ακόμη κι αν δεν εμπίπτει στα προσωπικά μας κριτήρια περί τέχνης. Τι κοινό έχουν αυτές οι εικόνες; Προκαλούν το κοινό αίσθημα, με διαφορετικό τρόπο, στοχεύοντας στα ταμπού μας. Το έχουμε δει άπειρες φορές σε όλες τις μορφές του, από τον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία… Ωστόσο, εκεί είναι περισσότερο άμεσο και επεξηγηματικό το μεταφερόμενο μήνυμα. Τουλάχιστον περισσότερο από τις εικαστικές τέχνες που τα υπονοούμενα υφέρπονται πίσω από την προσωπική υποκειμενική αντίληψη. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η αναγνώρισή τους, αποτελεί το ύψιστο μάθημα για την πραγματικότητα, όπως τη βιώνουμε, αν επιλέξουμε να μην εθελοτυφλούμε επιδεικτικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- “Food, Sex And Irony”: Superb Artworks By Enrico Robusti, designyoutrust.com, διαθέσιμο εδώ.
