Της Κατερίνας Αγγελοπούλου,
Αποτελεί μια από τις πιο μικρές χώρες του πλανήτη· κι όμως, το Βατικανό, χτισμένο στην καρδιά της Ρώμης προσφέρει απλόχερα έναν σπάνιο θησαυρό πολιτισμού και τέχνης μέσα από ένα σύμπλεγμα επιβλητικών μουσείων, των Μουσείων του Βατικανού.
Τα Μουσεία του Βατικανού τοποθετημένα στο κέντρο του Βατικανού, σε κοντινή απόσταση από τον ποταμό Τίβερη, ιδρύθηκαν στις αρχές του 16ου αιώνα από τον Πάπα Ιούλιο Β’. Διαθέτουν μία από τις μεγαλύτερες συλλογές τέχνης στον κόσμο, καθώς φιλοξενούν περίπου 70.000 έργα, γλυπτά και πίνακες, εκ των οποίων τα 20.000 εκτίθενται σε περίοπτη θέση από 54 γκαλερί. Τα εκθέματα προσφέρουν στους επισκέπτες τους μια ιδιαίτερη εμπειρία. Αποτελούν τεκμήρια μιας σημαντικής ανταλλαγής ανθρώπινων αξιών και παρέχουν μια μοναδική ή τουλάχιστον εξαιρετική μαρτυρία μιας πολιτισμικής παράδοσης, ενός πολιτισμού που ζει ακόμα. Η επιρροή του χριστιανικού στοιχείου είναι εμφανής, ιδιαίτερα σε ταπισερί, γλυπτά και πίνακες από σπουδαίους της Αναγέννησης. Ανάμεσά τους, ο Μιχαήλ Άγγελος.
Στις 6 Μαρτίου του 1475 γεννιέται στο Καπρέζε της Ιταλίας, μία κωμόπολη κοντά στη Φλωρεντία, ο Μιχαήλ Άγγελος Μπουοναρότι. Ήδη σε ηλικία είκοσι τριών ετών υπογράφει συμβόλαιο με τον καρδινάλιο Jean Bilhères de Lagraulas για την Πιετά, ένα μαρμάρινο γλυπτό της Αναγέννησης και ίσως ένα από τα σπουδαιότερα έργα τέχνης στον δυτικό κόσμο.
Το έτος 1508 αναλαμβάνει επισήμως να ζωγραφίσει την οροφή της Καπέλα Σιξτίνα. Κάτω από δύσκολες συνθήκες και μεγάλη ταλαιπωρία, στερεωμένος σε μια αυτοσχέδια σκαλωσιά με το κεφάλι αναποδογυρισμένο προς τα πίσω, έμελλε να δημιουργήσει το έργο της ζωής του που θα τον έκανε γνωστό σε όλον τον κόσμο. Η Καπέλα Σιξτίνα, ή όπως αλλιώς ονομάζεται, το Σιξτιανό Παρεκκλήσι χτίστηκε μεταξύ 1477 και 1480 από τον Πάπα Σίξτο Δ΄ και αποτελεί ένα ακατέργαστο διαμάντι της Αναγέννησης. Ένα σύμβολο υψηλής τέχνης και ωμού θαυμασμού μπροστά στην ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί. Οι νωπογραφίες του Μιχαήλ Άγγελου κοσμούν το εσωτερικό του παπικού παρεκκλησίου, φωτογραφίζοντας πολύ έντονα την επιρροή του χριστιανισμού στην τέχνη.
Αξιοσημείωτο είναι δε το γεγονός ότι ο νεαρός τότε καλλιτέχνης, όντας στα πρώιμα χρόνια της πορείας του, δεν γνώριζε πολλά σχετικά με την τεχνική της νωπογραφίας. Ποιος θα το φανταζόταν ότι με έρεισμα τη δημιουργική μανία του, το έργο αυτό θα τον καθιστούσε έναν από τους κορυφαίους! Μερικές από τις πιο εντυπωσιακές τοιχογραφίες που ανευρίσκονται στην οροφή της Καπέλα Σιξτίνα είναι η απεικόνιση των Προφητών και των Σιβύλλων να ατενίζουν την άβυσσο του μέλλοντος, μέσω της οποίας παρουσιάζεται η ιστορία του λαού του Ισραήλ, καθώς και η σχέση ανάμεσα στην Καινή και την Παλαιά Διαθήκη. Ακολουθούν έργα που αφορούν στη Γένεση και τη Δημιουργία. Το «Προπατορικό Αμάρτημα» και «Η Εκδίωξη από τον Παράδεισο», «Η Δημιουργία της Εύας» και «Η Δημιουργία του Αδάμ» μαγνητίζουν το βλέμμα και καθηλώνουν τον θεατή.
Στο αριστερό τμήμα της τοιχογραφίας συναντάμε το «Προπατορικό Αμάρτημα», δηλαδή τον πειρασμό, ο οποίος αποδίδεται σε γυναικείο σώμα με πόδια φιδιού, τυλιγμένα σε μία συκιά που αναπαριστά το δέντρο του Καλού και του Κακού. Παρόλο που ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι ο ζωγράφος έχει επιλέξει να μη συμπεριλάβει στην τοιχογραφία τον απαγορευμένο καρπό, εντούτοις η γυναικεία μορφή φαίνεται να προσφέρει σύκα, δηλαδή καρπούς, στην Εύα, τη στιγμή που ο Αδάμ δείχνει προς έναν τρίτο καρπό. Ακόμα και η στάση της Εύας μάς φανερώνει την ενοχή της. Στο δεξί τμήμα, οι Πρωτόπλαστοι προσπαθούν να ξεφύγουν από τον Επίγειο Παράδεισο, τον αισθησιακό Κήπο της Εδέμ. Παράλληλα, δίπλα στη γυναίκα-φίδι διακρίνεται ο άγγελος του Κυρίου, το σώμα του οποίου ο καλλιτέχνης θέλησε να στρέψει σε αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη της γυναίκας, επιδιώκοντας έτσι να διακρίνει το Καλό και το Κακό.
Στη Δημιουργία της Εύας φανερώνεται για πρώτη φορά η μορφή του Θεού-Πατέρα. Στη σκηνή αποτυπώνεται η Εύα όταν σηκώνεται από το έδαφος και στρέφει το σώμα της προς τον Θεό. Η επίκληση της Εύας προς τον Θεό σημαίνει και την αφιέρωση της Καπέλα Σιξτίνα προς την Παναγία. Είναι πραγματικά συγκλονιστικό το νόημα που προσπαθεί να εμφυσήσει μέσα από το έργο του. Συνδυάζοντας την τέχνη και σκηνές από τη Βίβλο, δίνει άλλη πνοή στον καλλιτεχνικό κόσμο, άλλη οπτική στη νωπογραφία.
«Η Δημιουργία του Αδάμ» αποτελεί σημείο αναφοράς για την αίθουσα. Η σκηνή αναπαριστά τη στιγμή που ο Θεός δημιουργεί τον πρώτο άνθρωπο. Ο Αδάμ ακουμπά στο χώμα, με το οποίο τον έπλασε ο Θεός. Το σώμα του μοιάζει αψεγάδιαστο, με αμέτρητη ομορφιά, στοχεύοντας, όπως ορίζει και η Βίβλος, στην παρομοίωσή του με τον Θεό. Το σωματικό κάλλος αποτελεί τον καθρέπτη μιας φυσικής αρμονίας: είναι ίσως μια νέα έκφραση της ιδέας του Δάντη, πως η φυσική ομορφιά είναι «σκάλα προς το Θείο», δηλαδή το μέσο για να πλησιάσει κανείς τον Θεό. Ο Θεός θεωρούνταν πάντα ως μεγαλειώδης και παντοδύναμος Πατέρας της ανθρωπότητας. Θα περίμενε κανείς μια τέτοια προσωπικότητα αποτυπωμένη στο πρόσωπο ενός πανίσχυρου ηγεμόνα με βασιλικά ενδύματα.
Παραδόξως, ο Μιχαήλ Άγγελος τον ανάγει σε έναν απλό ηλικιωμένο άνδρα, ο οποίος φορά έναν ελαφρύ χιτώνα, με τα περισσότερα άκρα του εκτεθειμένα. Είναι μια οικεία απεικόνιση της ύπαρξής Του. Ο Θεός φαίνεται να είναι προσιτός, καθώς η φιγούρα του σχηματίζει ένα κυρτό σχήμα, προσεγγίζοντας τον Αδάμ. Ο Αδάμ είναι η δημιουργία του ανθρώπου, ο οποίος θα λυτρωθεί από το προπατορικό αμάρτημα μόνο με την έλευσή Του και για αυτόν τον λόγο επιζητά το άγγιγμά Του. Ο Θεός τον πλησιάζει πλαισιωμένος από αγγέλους. Ανάμεσά τους μια γυναικεία μορφή, η οποία κατ’ άλλους αναφέρεται στην Εύα, ενώ πολλοί είναι και αυτοί που την ταυτίζουν με την Παναγία. Η σκηνή αυτή, κρύβει έναν ολόκληρο θρησκευτικό πολιτισμό και δικαίως θεωρείται μια από τις πιο διάσημες στην Ιστορία της Τέχνης.
Γλύπτης, ζωγράφος, αρχιτέκτων και ποιητής, ο καλλιτέχνης της Αναγεννήσεως δεν περιοριζόταν μόνο σε μία τέχνη. Αναζητούσε προς διαφορετικές κατευθύνσεις διέξοδο στο καλλιτεχνικό του πνεύμα. Και το έβρισκε. Όσο δύσκολες και πιεστικές και αν ήταν οι συνθήκες, ο Μικελάντζελο αποδεχόταν κάθε πρόκληση και ξεπερνούσε κάθε εμπόδιο. Καρπός της αδιάκοπης προσπάθειας και επιμονής του, το Ανάκτορο της Καπέλα Σιξτίνα. Μία προσπάθεια που σφυρηλάτησε την προσωπικότητά του. Ένα δημιούργημα-μέρος της παγκόσμιας κληρονομιάς, που σημάδεψε ανεξίτηλα την Ιστορία της Τέχνης και του πολιτισμού και σήμερα εκτίθεται καθημερινά στα μάτια χιλιάδων θεατών, οι οποίοι έχουν την ευκαιρία να βιώσουν από κοντά το ρίγος και τον ενθουσιασμό που προκαλεί ο θόλος της Σιξτίνα, ταξιδεύοντας έτσι μέσω της τέχνης σε μία εποχή-σταθμό για τη δημιουργία, την Αναγέννηση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Vatican tickets and tours by Headout, Vatican Museums, thevaticantickets.com, διαθέσιμο εδώ.
- Vatican tickets and tours by Headout, Sistine Chapel, thevaticantickets.com, διαθέσιμο εδώ.
- Maria Luisa Rizzati, (1965), «Οι Μεγάλοι των Εποχών: Μιχαήλ Άγγελος», Arnoldo Mondadori Editore S.p.A.
- Claudio Gamba & Tomas Llorens, (2006), «Μεγάλοι Ζωγράφοι: Μιχαήλ Άγγελος», Η Καθημερινή.
