Της Αιμιλίας Γανταδάκη,
Κάποτε έτυχε να βρεθώ στις κινηματογραφικές αίθουσες, παρακολουθώντας την ταινία Πρόμαχος. Η υπόθεση εκτυλισσόταν γύρω από μία δικαστική διαμάχη που είχε προκύψει μεταξύ Ελλάδας – Μ. Βρετανίας, με θέμα την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην Αθήνα. Η ταινία ήταν εμποτισμένη με πλήθος ιστορικών αναφορών για τις «αλησμόνητες» προσωπικότητες του Βρετανού Πρέσβη Elgin, του συνεταίρου του Hunt και για το τουρκικό Φιρμάνι[1], πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η τότε λεηλασία. Βγαίνοντας από τον κινηματογράφο, θυμάμαι, με έπιασε μια πίκρα για αυτήν την εθνική απώλεια. Εύλογο. «Μέχρι πότε θα επικρατεί το δίκαιο της πυγμής στις διακρατικές σχέσεις;», σκέφτηκα. Αρκετά χρόνια αργότερα και ανά τακτά χρονικά διαστήματα, το ζήτημα ερχόταν ξανά στο προσκήνιο. Έτσι συνέβη και την 1η Σεπτεμβρίου του 2019, όταν ο εν ενεργεία Πρωθυπουργός της χώρας αιτήθηκε τον δανεισμό των μαρμάρων από το Βρετανικό Μουσείο.
Ως άκαρπη προσπάθεια έσπευσαν να χαρακτηρίσουν αρκετοί το εν λόγω εγχείρημα, δεδομένου ότι η απάντηση του Βρετανικού Μουσείου ήταν ηχηρή και άκαμπτη. Απαράβατος όρος για να ολοκληρωθεί ο δανεισμός θα ήταν εξ υπαρχής η Ελλάδα να αναγνωρίσει ως μοναδικό κύριο των μαρμάρων τη βρετανική πλευρά, κάτι που η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε κατηγορηματικά. Μέσα σε ένα γενικότερο κλίμα διαλλακτικότητας και δημοκρατικής συναίνεσης ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών υπέρ της επιστροφής αντίστοιχων εκθεμάτων τους στην Ελλάδα[2], προκαλεί εντύπωση η άτεγκτη στάση των Βρετανών. Απ’ την άλλη, στο εσωτερικό της χώρας το ενδεχόμενο του δανεισμού έχει ήδη διχάσει αρκετούς Έλληνες. Έτσι, μια μερίδα μετριοπαθών εγκρίνει την εν λόγω λύση, θεωρώντας πως η Ελλάδα δεν είναι σε θέση να διεκδικήσει έμπρακτα την πλήρη επιστροφή και άρα ο -έστω πρόσκαιρος- δανεισμός θα απαμβλύνει προσωρινά την απουσία των αγαλμάτων. Κατά μία, όμως, πιο σκληροπυρηνική μερίδα, ο δανεισμός εξισώνεται με αλλαγή στρατηγικής θέσης, ενώ ρίχνει οριστική ταφόπλακα στο ενδεχόμενο της επιστροφής. Διότι, πώς μπορείς να δανειστείς κάτι που σου ανήκει; Κάτι που σου έχουν κλέψει; Τραγική ειρωνεία.
Όσο κι αν με πονά να ακούω περί δανεισμού, δεν μπορώ να μην αφουγκραστώ την καλοπροαίρετη διάθεση του εγχειρήματος. Ίσως, σαν ένα προστάδιο που θα προλειάνει το έδαφος οριστικού επαναπατρισμού των μαρμάρων. Και τούτο διότι η χρονική συγκυρία που επελέγη αυτή τη φορά να γίνει η πρόταση, δεν είναι καθόλου τυχαία. Με το αγγλικό Κοινοβούλιο σε εξαιρετικά ευάλωτη θέση να πελαγοδρομεί και με το Brexit προ των πυλών, δεν είναι παράξενο που η Ελλάδα φέρεται να θέλει να επωφεληθεί της κατάστασης. Είναι γεγονός πως σε ζητήματα εξόδου από την Ε.Ε., το εφαρμοστέο δίκαιο ορίζει ως προαπαιτούμενη την έγκριση και των 27 εθνικών Κοινοβουλίων της, ειδάλλως ομιλούμε για ένα «άτακτο» Brexit, κάτι που φαίνεται να μην επιθυμεί ουδείς Βρετανός, πέραν του Μπόρις Τζόνσον. Και σε εκείνη ακριβώς την κρίσιμη χρονική στιγμή, η Ελλάδα οφείλει να βγάλει από το χρονοντούλαπο το πιο ισχυρό της διαπραγματευτικό χαρτί: «Επιστροφή των μαρμάρων ή έξοδος χωρίς συμφωνία».
Πάνε χρόνια από τότε που η Μ. Βρετανία άρχισε να παριστάνει το αντίπαλο δέος σε κάθε ενδεχόμενο επιστροφής. Και τούτο πάντοτε συνάμα με τρωτά και προσχηματικά επιχειρήματα, άλλοτε για τη νομιμότητα της κτήσης των μαρμάρων και άλλοτε για την ακαταλληλότητα των ελληνικών υποδομών να στεγάσουν αυτά τα απαράμιλλης αξίας κομψοτεχνήματα. Η απάντηση στα ανωτέρω ήρθε το 2009 με την κατασκευή του νέου Μουσείου της Ακρόπολης, ως το πλέον κατάλληλο μέρος για τη συντήρηση, τη φύλαξη και τη λειτουργική εξυπηρέτησή τους. Τα Ελγίνεια μάρμαρα δεν είναι αυτοτελή έργα. Είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα με το μνημείο του Παρθενώνα και μόνο εκεί μπορούν να εναρμονιστούν πλήρως και να λάμψουν. Καθίσταται, λοιπόν, αναγκαία η ένταξή τους και η οπτική αποκατάσταση του μνημείου ως ένα ενιαίο όλον. Εντύπωση συχνά προκαλεί το γεγονός ότι η επιστροφή των μαρμάρων ανταποκρίνεται και στο κοινό αίσθημα των Άγγλων σε αρκετές δημοσκοπήσεις. Εξάλλου, ακόμη και το επιχείρημα της ερήμωσης των Μουσείων μετά από μαζικές επιστροφές είναι αβάσιμο και ωφελιμιστικό. Διότι, η βίαιη υφαρπαγή με δωροδοκία και απάτη[3] ενός μέρους της πολιτισμικής κληρονομιάς ενός λαού, πέρα από παράνομη, είναι και ανήθικη. Αναπόφευκτα τίθενται ζητήματα δικαιοσύνης, όταν ο γλυπτός διάκοσμος των μνημείων αυτών είναι μοιρασμένος σε Λονδίνο και Αθήνα.
Κλείνοντας, ο Παρθενώνας αποτελεί σύμβολο της ελληνικής ταυτότητας και των αξιών της Ευρώπης. Το πάγιο, λοιπόν, αίτημα της επιστροφής των μαρμάρων δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά και αίτημα της παγκόσμιας διανόησης. Ούτως ώστε να αποκατασταθεί η τάξη στην καλλιτεχνική πλάση. Κάποτε, η αλησμόνητη Μελίνα Μερκούρη, έχοντας παλέψει ως Υπουργός Πολιτισμού για το επίμαχο θέμα ξεφώνισε: «Ελπίζω να δω τα μάρμαρα πίσω προτού πεθάνω. Αν όμως έρθουν αργότερα, εγώ θα ξαναγεννηθώ». Ας προβλέψουμε, λοιπόν, στο δεύτερο…
[1] Οθωμανικό έγγραφο που παραχωρούσε άδεια στον Έλγιν για έρευνα, αντιγραφή των αγαλμάτων και περιπλάνηση στον χώρο της Ακρόπολης, αλλά σίγουρα όχι αρπαγή των μαρμάρων
[2] Παλέρμο το 2008 και Γαλλία την περασμένη εβδομάδα, ανταποκρινόμενη στην πρόταση να επιστρέψει επίσης μέρος της ζωφόρου στην Ελλάδα
[3] Όπως έχει αξιολογηθεί το αξιόποινο του Έλγιν
