Του Σπύρου Νότη,
Σε όλο τον κόσμο, βιώνουμε μια άνευ προηγουμένου κρίση, η οποία, αρχικά, είχε τη δαιμόνια μορφή του χρέους και, στη συνέχεια, μεταμορφώθηκε σε κρίση ολόκληρου του καπιταλιστικού μοντέλου. Η κρίση αυτή εξαπλώθηκε από τις ΗΠΑ και έδρασε πολλαπλασιαστικά σε κάθε ευρωπαϊκό νοικοκυριό, εξανεμίζοντας περιουσίες και ελπιδοφόρες σκέψεις.
Οι ΗΠΑ έχουν ένα μαγικό προνόμιο να δημιουργούν τοξικές καταστάσεις, αλλά ως διά μαγείας να βρίσκουν τρόπους να τις λύνουν, σχεδόν αναίμακτα. Δύο ήταν οι παράγοντες που στήριξαν την αμερικανική οικονομία, κατά πολλούς και παγκόσμια. Η FED και η Κίνα. Η μεν FED με το διαρκές τύπωμα χρήματος, ποσοτική χαλάρωση-στήριξη χρηματαγορών και, κατ’ επέκταση, της οικονομίας γενικότερα, προσδοκώντας στην ανάπτυξη και άμβλυνση της ύφεσης και ανεργίας που προκλήθηκε. Ο κύβος ερρίφθη. Για να επιτευχθεί αυτό, έβαλε «πλάτη» η Κίνα. Όχι κρατικά. Λόγω του καθεστώτος που επικρατεί (capital controls κλπ.), οι Κινέζοι επενδυτές στράφηκαν σε αμερικανικά ομόλογα και μετοχές, στηρίζοντας, έτσι, έμπρακτα την ανοικοδόμηση της Wall Street.
Η Ευρώπη δεν είχε κανέναν από τους δύο αυτούς παράγοντες να στηρίξουν το νόμισμα και τις οικονομίες των κρατών-μελών. Ούτε αντίστοιχη FED ούτε και κάποιον δανειστή έσχατης ανάγκης, όπως η κινεζική αγορά. Επομένως, στράφηκε σε πιο ανορθόδοξες και, εν τέλει, μη αποδοτικές μεθόδους που υπονόμευσαν κάθε προσπάθεια ανάπτυξης. Αποτέλεσμα αυτού να μείνει πίσω σε κάθε ανταγωνιστικό τομέα της παγκόσμιας οικονομίας που έχει να κάνει με υψηλή τεχνολογία, πράσινη ανάπτυξη κλπ. Σαν να μην έφτανε αυτό, επήλθε και ο COVID-19, που τράνταξε τα θεμέλια του παγκόσμιου οικονομικού γίγνεσθαι, προσφέροντας ανελέητα lockdowns, θανάτους και ένα σωρό άλλα προβλήματα.
Στο σήμερα, αρχές καλοκαιριού 2022, έχοντας αφήσει πίσω μας μεγάλο μέρος περιορισμών, επιστρέφουμε σε μια κανονικότητα εντελώς λαβωμένοι. Λαβωμένοι λόγω του ισχυρού πληθωρισμού και της επικείμενης επισιτιστικής κρίσης ελέω ρωσο-ουκρανικού πολέμου. Το τοπίο που επικρατεί μοιάζει να είναι εντελώς αβέβαιο, με επενδυτές να φρενάρουν τις κινήσεις τους περιμένοντας αγωνιωδώς την κατάληξη και των δύο. Στρεφόμενοι στο μέτωπο του πληθωρισμού, μπορούμε να ισχυριστούμε πως ήταν αναμενόμενος σε κάποιο βαθμό, λόγω συνεχών lockdown και το σπάσιμο της εφοδιαστικής αλυσίδας. Αναφέρουμε σε κάποιο βαθμό, διότι κανείς δεν θα περίμενε τέτοια τροπή των γεγονότων, με διψήφια νούμερα πληθωρισμού, θυμίζοντας εποχές δραχμής. Ωστόσο, πολλοί υποστηρίζουν πως ο πληθωρισμός δεν είναι μονάχα νομισματικό φαινόμενο, που έλεγε ο Μίλτον Φριντμαν, αλλά (και) πολιτικό φαινόμενο.
Στις ΗΠΑ, αυτή τη στιγμή που μιλάμε, επικρατεί από δημοσιονομικής απόψεως, επεκτατική πολιτική, με επιτόκια λίγο άνω του μηδενός (ύστερα από τις πρόσφατες αυξήσεις της FED), με νομισματική μεγέθυνση και ένα τεράστιο ανατροφοδοτούμενο δημοσιονομικό έλλειμμα, με τις προβλέψεις των θεσμών να δίνουν ανάπτυξη περί το 2% για το 2023. Επιπρόσθετα, στις ΗΠΑ, αλλά πολύ περισσότερο στην Ευρώπη, υπάρχουν πακτωλοί αποταμιευτικών χρημάτων που παραμένουν αχρησιμοποίητοι για επενδύσεις. Αυτό πρακτικά υπονομεύει την προοπτική αναπτυξιακής οικονομικής δραστηριότητας, νέων θέσεων εργασίας, αυξήσεις μισθών κλπ. Αντιλαμβανόμενη τη σκληρή πραγματικότητα, η FED αναπροσάρμοσε το νομισματικό της πλάνο, καθότι έχει καεί προσφάτως από τον χυλό της φούσκας του 2008 και δεν θέλει να βιώσει άλλη τέτοια αποτυχία. Αυτό που συμβαίνει τα τελευταία χρόνια είναι αποπληθωριστικές τάσεις, με αντιπληθωριστικά εργαλεία. Τώρα που είναι αδήριτη η χρήση τους, όμως, χρησιμοποιούνται συντηρητικά. Παράλληλα, σε ένα παράλληλο σύμπαν, αυτό των παγκόσμιων χρηματιστηρίων, βλέπουμε τις τιμές μετοχών να έχουν ξεπεράσει τη στρατόσφαιρα, όντας υπέρ του δέοντος υπερτιμημένες. Μάλιστα, κρίνεται από ειδικούς ως απαγορευτική η είσοδος στο χρηματιστήριο, καθότι παρουσιάζει όλα τα φαινόμενα φούσκας.
Έχουμε, λοιπόν, από τη μία, έναν πληθωρισμό που καλπάζει και θα οδηγήσει αναγκαστικά σε επιβράδυνση της ανάπτυξης, πιθανότατα ανεργία και ανέχεια για τους πολλούς. Από την άλλη, έχουμε ένα λόμπι συμφερόντων, που ασκούν δριμεία πίεση σε κυβερνήσεις να συνεχίζουν να μένουν αδρανείς όσο η πραγματική οικονομία καταρρέει. Με λίγα λόγια, μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα. Η κυβέρνηση του Joe Biden κουβαλάει στις πλάτες της τεράστια χρέη και δημοσιονομικά ελλείμματα, καθώς και ολοένα και αυξανόμενο ιδιωτικό χρέος από επιχειρήσεις. Τα λόμπι αυτά, εθισμένα γαρ στον φθηνό δανεισμό, έχουν, όμως, τη δύναμη να αποδυναμώνουν φωνές της σύνεσης. Στον ίδιο άξονα, φαίνεται η νευρικότητα στις κινήσεις και της FED (πολύ περισσότερο της ΕΚΤ), που κατά πρώτον αργοπόρησε να λάβει δράση με τις αυξήσεις των επιτοκίων και, κατά δεύτερον, έχει έλλειψη αποφασιστικότητας στις αποφάσεις της, με αμφιβολίες που κατά καιρούς εκφράζουν στελέχη της. Ένας από τους βασικούς και αναντικατάστατους πυλώνες της κεντρικής τραπεζικής είναι να χαίρει εμπιστοσύνης στο ευρύ κοινό. Πολλώ δε μάλλον τώρα, που ο ρόλος της είναι η σύσφιξη νομισματικής πολιτικής, αφαιρώντας το προνόμιο για εύκολο δανεισμό.
Χέρι-χέρι με τον πληθωρισμό βαδίζει και η απασχόληση στις ΗΠΑ. Με τις προσπάθειες της FED να τιθασεύσει τον γιγαντιαίο πληθωρισμό, επηρεάζεται άμεσα και η αγορά εργασίας, το κόστος κεφαλαίου και ανθρώπινου δυναμικού. Σύμφωνα με τις τελευταίες αποτιμήσεις του Υπουργείου Εργασίας των ΗΠΑ, αυξήθηκαν οι νέες θέσεις εργασίας κατά περίπου 400.000 τον μήνα Μάιο, με την ανεργία να υποχωρεί στο 3,6%. Ουσιαστικά, ανακτήθηκε το χαμένο έδαφος που δημιουργήθηκε από την πανδημία με τις κενές θέσεις εργασίας. Βασιζόμενοι στις θετικές εξελίξεις αυτές στον εργασιακό χώρο, οι άνθρωποι της FED αναμένεται να επιταχύνουν τις αυξήσεις των επιτοκίων, προκειμένου να ομαλοποιηθεί ο πληθωρισμός και να συγκρατηθούν οι αυξητικές τάσεις των μισθών. Δεν είναι σίγουρο, όμως, ότι θα καταφέρει να πετύχει τον απώτερο σκοπό της, καθώς υπάρχουν και κλάδοι που παρουσιάζουν ευαισθησία στις επιτοκιακές μεταβολές (real estate-constructions), όπου η ζήτηση για εργασία και εργατικό δυναμικό ενδέχεται να μειωθεί. Μένει να αποδειχθεί εν καιρώ.
