Της Δήμητρας Καλυκάκη,
Ο μύθος των πέντε ήλιων δημιουργήθηκε από τους Αζτέκους, έναν προκολομβιανό λαό που κυριάρχησε στην κεντρική Αμερική τον 14ο-16ο αιώνα. Συγκεκριμένα, έζησαν στο Μεξικό και υπήρξαν οι δημιουργοί πολλών μυθολογικών ιστοριών, που αποτέλεσαν τον ακρογωνιαίο λίθο για τη διαμόρφωση ολόκληρου του πολιτισμού τους. Μεγάλη πρόοδο σημείωσαν και στον τομέα της αρχιτεκτονικής με την κατασκευή πυραμίδων. Ακόμα, στον εμπορικό τομέα ασχολήθηκαν περισσότερο με τα προϊόντα που παρήγαγε η γη τους, όπως το αβοκάντο, το καλαμπόκι, το φιστίκι, η ντομάτα, η σοκολάτα και οι γαλοπούλες. Χρησιμοποιούσαν ημερολόγιο και είχαν δικό τους σύστημα γραφής (μέχρι σήμερα δεν έχουμε καταφέρει να το αποκρυπτογραφήσουμε).
Το ζήτημα της προέλευσης των Αζτέκων δεν έχει ταυτοποιηθεί με ακρίβεια. Μια από τις μυθικές αναφορές ορίζει ως τόπο καταγωγής τους ένα νησί του Ειρηνικού ωκεανού με ονομασία Atitlán. Νεότερες έρευνες, όμως, στην αρχαιολογία απέδειξαν πως προέρχονται από την Utah των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Αυτοαποκαλούνται aztékal (στον ενικό αριθμό) και aztekah (στον πληθυντικό), δηλαδή «ο λαός που έρχεται ή κατοικεί κοντά στα ύδατα». Σύμφωνα με μυθολογικές αναφορές, έπρεπε σαν λαός να μετακινούνται συνεχώς – και μάλιστα πεζοί – από το βόρειο σημείο μέχρι το κέντρο του σημερινού Μεξικού. Το ταξίδι τους θα τερματιζόταν τη στιγμή που θα έβρισκαν μια λίμνη, ένα νησί και έναν κάκτο nopalli, πάνω στον οποίο οι περιγραφές έλεγαν πως ένας αετός θα καταβρόχθιζε ένα φίδι.
Περίπου το 1325, ένας ιερέας είδε τον οιωνό και εκστασιασμένος ανέφερε τα ακόλουθα λόγια: «Ιδού η Ιερή Πόλη, όπου Αετός κατασπαράζει Όφιν». Σε αυτό το σημείο πρέπει να καταστεί σαφές πως, φυσικά, αυτές οι παραδόσεις και ιστορίες πήγαζαν από το ιερατείο, με απώτερο σκοπό την αιτιολόγηση των επεκτατικών τάσεων των Αζτέκων. Εξάλλου, υπήρξαν ένας αιμοσταγής λαός που κυριαρχούσε με έντονη βία και εκφοβισμό, μέσω πολλών δολοφονιών πάνω σε άλλους λαούς. Επιπλέον, οι Αζτέκοι συνήθως αφομοίωναν στον πολιτισμό τους πολλά χαρακτηριστικά των λαών που είχαν υποδουλώσει.
Επιστρέφοντας στον αρχικό μύθο, οι Αζτέκοι θεωρούσαν πως πριν από τον κόσμο που ζούμε, υπήρχαν άλλοι κόσμοι που φωτίζονταν από τους τέσσερις ήλιους. Ο καθένας διαρκούσε για 260 μέρες και ταυτιζόταν με τέσσερις θεότητες και τέσσερις ανθρωπότητες. Το σημαντικότερο, όμως, είναι η σύνδεση του κάθε Ήλιου αντίστοιχα με τη γη, το νερό, τη φωτιά και τον άνεμο. Αυτά τα τέσσερα στοιχεία μπορούσαν να δημιουργήσουν, μα και να καταστρέψουν τους κόσμους αυτούς.
Ο πρώτος Ήλιος, που ονομαζόταν Οσέλοτονατίου (Ocelotonatiuh), ήταν ο δημιουργός της φωτιάς, του ουρανού, της Γης, της θάλασσας, του Κάτω Κόσμου, του πρώτου ζεύγους ανθρώπων και του ιερού ημερολογίου. Φημολογούταν πως τότε κατοικούσε στη γη μια φυλή γιγάντων, που σκοτώθηκαν όλοι από μια αγέλη ιαγουάρων. Λένε, μάλιστα, ότι τα απολιθώματα μαμούθ που έβρισκαν κοντά στην αρχαία πρωτεύουσά τους ήταν τα κόκαλα εκείνων των γιγάντων.
Ο δεύτερος Ήλιος ήταν ο δημιουργός του ανέμου. Η Ανθρωπότητα εκείνου του Κόσμου θανατώθηκε από τυφώνες. Ιστορίες των ιθαγενών αναφέρουν ότι οι μαϊμούδες που τρέχουν τρομαγμένες ανάμεσα στα κλαδιά των δέντρων είναι οι απόγονοι εκείνων των ανθρώπων που ζούσαν πριν τους τυφώνες. Τα μόνα είδη που επέζησαν ήταν οι μαϊμούδες.
Ο τρίτος Ήλιος –ο Κιάουτονατίου ή αλλιώς Quiauhtonatiuh– ήταν ο θεός της βροχής. Η Ανθρωπότητα εκείνου του κόσμου αφανίστηκε από μία πύρινη βροχή. Φημολογείται πως αυτή η βροχή ήταν ίδια με τη λάβα από τα ηφαίστεια της κοιλάδας στο κεντρικό Μεξικό. Οι απόγονοι των ανθρώπων εκείνων είναι οι γαλοπούλες.
Ο τέταρτος Ήλιος, που ονομαζόταν Ατονάτιου (Atonatiu), ήταν ο θεός του νερού. Η Ανθρωπότητα πνίγηκε σ’ έναν κατακλυσμό που είχε διάρκεια 52 ημέρες. Τα ψάρια που γνωρίζουμε σήμερα είναι οι ψυχές εκείνων των ανθρώπων.
Ο πέμπτος Ήλιος είχε την ονομασία Nahui ollin που σημαίνει: «όχι σεισμοί». Η ιστορία του στηρίζεται πάνω στον Κετζαλκόατλ (Quetzalcoatl), ο οποίος κατέβηκε στον Κάτω κόσμο, μάζεψε τα οστά των ανθρώπων που υπήρχαν εκεί και τους ζωντάνεψε ξανά, καθώς έχυσε πάνω τους το δικό του αίμα. Γενικότερα, οι λαοί που δημιούργησαν τον μύθο αυτό διέκριναν μια αστάθεια στον κόσμο και ένιωθαν μονίμως ένα αίσθημα ανησυχίας, απειλής, αλλά και έναν φόβο ως προς τον επερχόμενο θάνατο ή την καταστροφή του κόσμου. Χάρη στον Κετζαλκόατλ, τα οστά των νεκρών στη Μικτλάν, τη Χώρα των Νεκρών, έδωσαν ζωή στους ανθρώπους της πέμπτης εποχής. Επομένως, πέμπτη εποχή χαρακτηρίζεται ο κόσμος στον οποίο ζούμε σήμερα. Τέλος, τότε και με τον ίδιο τρόπο δημιουργήθηκε ο ήλιος και το φεγγάρι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Madsen, W. & C. (2007), Τελετές μαγείας στη Σύγχρονη Λατινική Αμερική, Μαγικο-θρησκευτικές αντιλήψεις ανάμεσα στους σύγχρονους Αζτέκους, Μάγια και άλλους ιθαγενείς, Αθήνα: Εκδόσεις Περίπλους
- Από την ιστοσελίδα Ταξίδια στους πολιτισμούς, στο «Ο μύθος των 5 Ήλιων: Πειραματισμοί με τις ουσίες», Διαθέσιμο εδώ
