Της Νίκης Καραχάλιου,
Ελλάδα ή εξωτερικό; Να μείνω ή να φύγω; Κι αν μείνω…; Κι αν μείνει στην πατρίδα του ξέρει καλά με τι θα έρθει αντιμέτωπος ο σύγχρονος Έλληνας επιστήμονας. Τα προβλήματα είναι πολλά, οι θέσεις εργασίας είναι ελάχιστες κι αν στο τέλος βρεθεί αυτή η πολυπόθητη θέση, τότε ο μισθός θα είναι τόσο χαμηλός που θα είναι αρκετός μόνο για τα προς το ζην. Τα όνειρα, όμως, καπνός δεν γίνονται, οι κόποι και τα χρόνια προσπάθειας αφήνουν πίσω τους ανεξίτηλα σημάδια. Κι επειδή είναι τουλάχιστον δύσκολο για μια ολόκληρη γενιά να μην βλέπει το μέλλον της, όπως το είχε φανταστεί, θα φύγει. Θα φύγουν, γιατί δεν γίνεται αλλιώς. Γιατί κανένας – πλην των εξαιρέσεων – δεν εγκαταλείπει τη χώρα του, επειδή το θέλησε. Κανένας δεν αφήνει πίσω την οικογένειά του, τους φίλους του, τις αναμνήσεις του, χωρίς κάτι να τον πιέζει. Και τους Έλληνες πτυχιούχους τους πιέζουν πολλά… Και κάπως έτσι, «γεννήθηκε» το φαινόμενο ”brain drain” ή ελληνιστί το φαινόμενο της «διαρροής των εγκεφάλων».
Ένας συνοπτικός ορισμός που θα μπορούσαμε να του δώσουμε είναι η μαζική φυγή νέων, κυρίως, με υψηλού επιπέδου προσόντα και δεξιότητες στο εξωτερικό, σε μια προσπάθεια αναζήτησης καλύτερης εργασιακής προοπτικής. Σύμφωνα με έρευνες, μόνο το 2010 εγκατέλειψαν τη χώρα 500.000 Έλληνες πτυχιούχοι. Και χρησιμοποιώ το ρήμα «εγκατέλειψαν», καθώς από αυτούς επέστρεψαν πίσω μόνο οι 100.000. Για να μάθουμε την άποψη των ίδιων των Ελλήνων για το brain drain, δεν θα χρειαστούν ιδιαίτερες έρευνες, αρκεί να βρεθούμε σε ένα οικογενειακό τραπέζι. Κι όμως, το ζήτημα έχει αποκτήσει τέτοια μεγάλη ένταση που πια μονοπωλεί το ενδιαφέρον των κοινωνών. Απόψεις που ακούγονται συχνότερα, όπως «η χώρα πεθαίνει», «κανείς δεν μένει εδώ», «ο τόπος είναι έρημος», δείχνουν τη μάλλον αρνητική στάση που κρατούν –και δικαιολογημένα– οι Έλληνες επί του θέματος. Έχει, όμως, μόνο αρνητικές πτυχές το brain drain; Κατ’ εμέ όχι!
Προσωπικά απέναντι στο «η χώρα πεθαίνει» έχω να αντιπαραβάλλω το «η χώρα ξαναζωντανεύει», ακόμα κι αν αυτή η ζωή δεν περιορίζεται αποκλειστικά στον ελλαδικό χώρο. Ναι, η Ελλάδα αποκτά και πάλι ζωή, όταν τα παιδιά της, οι γνώσεις που απέκτησαν τα παιδιά της από τα ελληνικά πανεπιστήμια, ο πολιτισμός της, εξαπλώνονται τόσο στην Ευρωπαϊκή όσο και στην Αμερικανική Ήπειρο. Εξάλλου, πότε περιορίστηκε ο ελληνισμός μέσα στα γεωγραφικά σύνορα; Κι αυτό είναι τεράστια επιτυχία για ένα μικρό κράτος σαν τη χώρα μας, που μοιάζει ασήμαντο απέναντι στα ιερά τέρατα της ανεπτυγμένης Δύσης. Κι επειδή συνήθως τα «βάζει» ή έστω μ’ αυτήν τα «βάζουν» τέτοιου είδους τέρατα, είναι απαραίτητο για την Ελλάδα να έχει συμμάχους, μία καλή φήμη στο εξωτερικό, την οποία καλλιεργούν οι ίδιοι οι Έλληνες. Κι αυτό από τις θέσεις ισχύος που βρίσκονται μπορούν να το κάνουν. Εργάζονται σε Πανεπιστήμια, σε μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες, σε δημόσιες υπηρεσίες… Σημειώνεται ότι ο στενός σύμβουλος του προηγούμενου Προέδρου της Αμερικής, αλλά και του τωρινού, ήταν Έλληνες…
Τα χρόνια της κρίσης ήμουν μικρή και δεν τα θυμάμαι καλά. Θυμάμαι, όμως, πάρα πολύ καλά την παρουσιάστρια ενός κεντρικού δελτίου ειδήσεων κάποιου τηλεοπτικού σταθμού να αναφέρει ότι Γάλλοι τουρίστες αρνούνται να πληρώσουν το εισιτήριο εισόδου στα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους, εξαιτίας του χρέους του ελληνικού δημοσίου. Πλέον, η σκέψη ότι αυτοί οι Γάλλοι τουρίστες θεραπεύονται στα νοσοκομεία τους από Έλληνες γιατρούς και μορφώνονται στα Πανεπιστήμιά τους από Έλληνες καθηγητές σχηματίζει στα χείλη μου ένα πονηρό μειδίαμα. Αυτή είναι η καλύτερη εκδίκηση του μέσου Έλληνα πολίτη που την «εποχή των ισχνών αγελάδων» ταπεινώθηκε, όπως κανένας άλλος Ευρωπαίος. Είναι κυρίως η εκδίκηση του ελληνικού μεγαλείου της γνώσης, της πρωτοτυπίας, της δημιουργικότητας που αδυνατεί να θριαμβεύσει στον τόπο που γεννήθηκε.
Επιπλέον, δεν είναι λίγοι εκείνοι που αμφισβητούν τη σύνδεσή μας με τους αρχαίους Έλληνες και την αυθεντικότητα του σύγχρονου ελληνισμού, υποστηρίζοντας ότι το μεγαλείο της Αρχαίας Ελλάδας ουδεμία σχέση έχει με την ένδεια και τη στασιμότητα της σύγχρονης. Ωστόσο, η πρόοδος των Ελλήνων, έστω και στο εξωτερικό, είναι η μεγαλύτερη απόδειξη ότι οι αρχαίοι Έλληνες μας κληροδότησαν το πνεύμα και τη σοφία τους. Όλα αυτά είναι, αναμφισβήτητα, ιδιαίτερα σημαντικά σε μια περίοδο που η εθνική μας αξιοπρέπεια βάλλεται και η εμπλοκή της χώρας σε έναν πόλεμο είναι πολύ πιθανή. Βέβαια, ιδιαίτερα πολύτιμο έχει εμφανιστεί το brain drain και στο οικονομικό κομμάτι, αφού οι Έλληνες μετανάστες φροντίζουν να βοηθούν οικονομικά τις οικογένειές του που άφησαν πίσω φεύγοντας. Η ιστορία φαίνεται επαναλαμβάνεται για τους Έλληνες…
Βέβαια, σε καμιά περίπτωση οι θετικές πτυχές του ζητήματος δεν αναιρούν την αρνητική του διάσταση. Και φυσικά, ας μην ξεχνάμε ότι δεν αποτελεί σοβαρή πολιτική να λύσουμε το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας και της ελληνικής αγοράς εργασίας με τη μετανάστευση των Ελλήνων. Γιατί, εν τέλει, μπορεί οι Έλληνες να εξαπλώνονται στο εξωτερικό, δημιουργώντας εκεί μία «νέα Ελλάδα», ωστόσο, σε συνδυασμό με τα ανύπαρκτα μέτρα κατά της υπογεννητικότητας, φαίνεται ότι δεν μπορούμε να αποφύγουμε «τον θάνατο» της πραγματικής Ελλάδας. Η μείωση του εγχώριου πληθυσμού δημιουργεί τέτοια προβλήματα στην οικονομία της χώρας, που στο άμεσο μέλλον δεν θα μπορεί να στηρίξει ούτε το συνταξιοδοτικό της σύστημα.
Από την άλλη, η απουσία των νέων από μία χώρα είναι καταστροφική και οι λόγοι γι’ αυτό ποικίλουν. Καταρχάς, αυτοί είναι που θα παλέψουν για το μέλλον της χώρας με οποιονδήποτε τρόπο. Αυτοί θα επιφέρουν πρωτότυπες και επαναστατικές αντιλήψεις. Αυτοί θα αντιδράσουν απέναντι στην αδικία. Αυτοί θα αποτελέσουν τη φωνή αντιλογίας. Και το κυριότερο; Οι νέοι είναι το φρέσκο εργατικό δυναμικό. Και στελεχώνοντας τον κρατικό μηχανισμό ή αποτελώντας μέλη σε σημαντικές επιχειρήσεις χωρών της Δύσης, κάνουν την Ελλάδα να έχει σημαντικές απώλειες στη μάχη του ανταγωνισμού της ελεύθερης οικονομίας. Βέβαια, η ίδια η Ελλάδα που δαπανά πολλά χρήματα για τη μόρφωση των νέων Ελλήνων, βλέπει τώρα αυτή η μόρφωση που τους παρείχε να μην γυρνά πίσω σ’ αυτή, να μην την ωφελεί.
Από όλα αυτά, ένα συμπέρασμα συνάγω: Μόνο αν καταφέρει η χώρα να κάνει ελκυστικότερη την αγορά εργασίας της, θα μπορέσουμε να αποφύγουμε αυτό που φοβόμαστε… Να «μην πεθάνει» για τα καλά!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Οι δύο όψεις του brain drain, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
