Της Δέσποινας Χερουβείμ,
Ο Διόνυσος ή αλλιώς Βάκχος, ο θεός του αμπελιού και του γλεντιού, ήταν πρόσχαρος και πολύ αγαπητός στους ανθρώπους. Ήταν γιος του πανίσχυρου Δία και της Σεμέλης, της θνητής κόρης του βασιλιά Κάδμου της Θήβας. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Δίας ερωτεύτηκε τη Σεμέλη, κάτι που, όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσε την οργή και τη ζήλια της Ήρας. Η θεά του γάμου, όπως ήταν γνωστή στην αρχαιότητα, κατάφερε να ξεγελάσει τη θνητή κοπέλα και να την πείσει να ζητήσει από τον εραστή της, τον Δία, να εμφανιστεί σε εκείνη με τη θεϊκή του μορφή, προκειμένου να αποδείξει ότι την αγαπούσε πραγματικά.
Έτσι λοιπόν, η κοπέλα ζήτησε από τον Δία να έρθει σε εκείνη με την κανονική του μορφή. Εκείνος ήταν διστακτικός, όμως, εν τέλει, συμφώνησε και παρουσιάστηκε μπροστά της με τη θεϊκή του υπόσταση, με κεραυνούς και αστραπές. Η Σεμέλη, όμως, δεν μπόρεσε να αντέξει τη θέα αυτή, τρόμαξε και έπεσε νεκρή. Το σχέδιο της πανούργας Ήρας είχε πετύχει. Εν μέρει τουλάχιστον, καθώς δεν ήξερε ότι η άτυχη κοπέλα ήταν 6 μηνών έγκυος. Ο Δίας κατάφερε να πάρει το έμβρυο από τη Σεμέλη και να το τοποθετήσει μέσα στον μηρό του έως ότου ολοκληρωθεί η κύηση και το μωρό θα ήταν έτοιμο να γεννηθεί. Όλο αυτό, φυσικά, συνέβη εν αγνοία της Ήρας. Το μωρό αυτό, λοιπόν, του οποίου η γέννηση είναι ίσως το ίδιο ξεχωριστή με τη γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία, ήταν ο Διόνυσος, ο οποίος φαίνεται να πήρε το όνομά του από τον πατέρα του, μιας και το πρώτο συνθετικό του ονόματός του παραπέμπει στον Δία.
Ο Διόνυσος μεγάλωσε μακριά από τον Όλυμπο και τον πατέρα του. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για τον τόπο που μεγάλωσε. Κάποιες πηγές τον θέλουν να περνά τα πρώτα χρόνια της ζωής του στον τόπο καταγωγής της μητέρας του, τη Θήβα. Άλλες πηγές πάλι τον θέλουν να μεγαλώνει στη Νάξο, το νησί με το οποίο είναι ιδιαίτερα συνδεδεμένος ο θεός. Επιπλέον, βρίσκουμε πηγές, οι οποίες τοποθετούν τον Διόνυσο στο όρος Νύσειο, όπου φαίνεται να ανατράφηκε από τις νύμφες μέσα σε μια σπηλιά. Πολλές πηγές, επίσης, αναφέρουν ότι μια από τις αδελφές της Σεμέλης, η Ινώ, καθώς και ο σύζυγός της, ο βασιλιάς Αθάμαντας, βοήθησαν στην ανατροφή του Διονύσου. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή του μύθου, ο Ερμής ήταν αυτός που έδωσε το νεογέννητο μωρό στην Ινώ, προκειμένου να το φροντίσει και να το μεγαλώσει, συμβουλεύοντάς τους να το ντύνουν ως κορίτσι, έτσι ώστε να μην γίνει αντιληπτό από την Ήρα, η οποία συνέχισε να ψάχνει απεγνωσμένα το μωρό, το οποίο έβλεπε ως απόδειξη της απιστίας του άντρα της.
Σύντομα, όμως, τους ανακάλυψε η Ήρα, η οποία, προκειμένου να πάρει εκδίκηση, οδήγησε την Ινώ και τον Αθάμαντα στην τρέλα. Το ζευγάρι, μάλιστα, πλήρωσε πολύ ακριβά τη βοήθεια που πρόσφερε στον Διόνυσο. Συγκεκριμένα, η Ινώ, έχοντας χάσει τα λογικά της, έπεσε στη θάλασσα μαζί με τον μικρότερο γιο τους, ενώ ο Αθάμαντας, νομίζοντας ότι ο μεγάλος τους γιος ήταν ελάφι, τον κυνήγησε και τον σκότωσε. Ο Διόνυσος σώθηκε από τον Δία, ο οποίος τον μεταμόρφωσε σε θνητό νεογέννητο μωρό και τότε ήταν που τέθηκε κάτω από τη φροντίδα των νυμφών. Ο Διόνυσος, λοιπόν, καθώς μεγάλωνε, ανακάλυψε την άμπελο και τις ιδιότητές της, δίνοντάς τη στους ανθρώπους. Η Ήρα, όμως, θέλοντας να τον εκδικηθεί, τον τρέλανε και τον οδήγησε μέχρι την Αίγυπτο και τη Συρία. Από εκεί έφτασε στη Φρυγία, όπου και θεραπεύτηκε από την τρέλα που τον είχε καταβάλλει με τη βοήθεια της Ρέας, η οποία, μάλιστα, του δίδαξε την τελετουργική λατρεία. Τότε ήταν που ο Διόνυσος συγκέντρωσε και όλους τους ακολούθους του.
Οι ακόλουθοί του ήταν οι Μαινάδες, νύμφες των οποίων το κύριο χαρακτηριστικό τους ήταν η μανία τους, οι Σάτυροι και οι Σειληνοί, οι οποίοι ήταν δαίμονες της ελληνικής μυθολογίας. Συνέχισε τα ταξίδια του και στα μέρη που επισκεπτόταν δίδασκε τις τελετές του και την καλλιέργεια της αμπέλου και την παραγωγή του κρασιού. Κάποιοι τον δέχτηκαν ευπρόσδεκτα, κάποιοι άλλοι, όμως, δεν θέλησαν να τον ακούσουν και τον έδιωξαν. Αυτό, φυσικά, προκαλούσε την οργή του θεού και πολλές πηγές αναφέρουν πως όσοι τόλμησαν να του εναντιωθούν, το πλήρωσαν πολύ ακριβά. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της εκδικητικής φύσης του Διονύσου ήταν αυτό που έκανε στον Λυκούργο της Θράκης. Όταν ο Λυκούργος δεν δέχτηκε τον Διόνυσο και τους ακολούθους του στην πόλη του και τους έπιασε, μάλιστα, και αιχμαλώτους, ο Διόνυσος, για να τον εκδικηθεί, τον οδήγησε στην τρέλα, με αποτέλεσμα να σκοτώσει τον ίδιο του τον γιο, τον Δρύα. Το τέλος του ίδιου ήταν εξίσου τραγικό, μιας και οι συμπολίτες του, προκειμένου να εξευμενίσουν τον θεό, αιχμαλώτισαν τον βασιλιά τους στο βουνό Παγγαίο, όπου και κατασπαράχτηκε από άλογα. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που ο Διόνυσος θεώρησε ότι τον υποτιμούν και τιμώρησε τους θνητούς.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα της εκδικητικής μανίας του Διονύσου είναι ο μύθος των τριών κορών του βασιλιά Μινύα, της Λευκίππης, της Αλκοθόης και της Αρσίππης. Οι Μινυάδες, λοιπόν, όπως αποκαλούνταν, σε μια γιορτή του Διονύσου προτίμησαν να μείνουν στο παλάτι και να μην συμμετέχουν στις τελετές. Αυτό προκάλεσε την οργή του Διονύσου, ο οποίος θεώρησε ότι αυτό ήταν προσβολή προς το θεϊκό του πρόσωπο και τις τιμώρησε. Μετατράπηκε μπροστά τους σε ταύρο, σε λιοντάρι και σε λεοπάρδαλη και έκανε τη στέγη τους να στάζει γάλα και νέκταρ, έτσι ώστε να τις φοβίσει. Οι κοπέλες, τρομαγμένες και έχοντας οδηγηθεί και αυτές στην τρέλα από τον θεό, θυσίασαν τον γιο της Λευκίππης, τον Ίππασο, τον οποίο και «έσκισαν» σε κομματάκια.
Ο Διόνυσος και οι ακόλουθοί του έκαναν μυστικιστικές τελετές, ξέσκιζαν με γυμνά χέρια κατσίκες, ταύρους, ακόμα και ανθρώπους, καθώς ήταν πολύ δυνατοί. Ούτε η φωτιά ούτε κάποιο όπλο μπορούσε να τους βλάψει. Οι θυσίες των ζώων, αν και πολύ βίαιες και άγριες, ήταν αναγκαίες, για να αφομοιωθούν με τον θεό, ο οποίος κάποιες φορές εμφανιζόταν σε αυτούς με την ανθρώπινη μορφή του ή με τη μορφή κάποιου ζώου. Οι αγαπημένες του, μάλιστα, μεταμορφώσεις ήταν σε ταύρο, σε κατσίκα και σε ερπετό. Ο Διόνυσος, λοιπόν, ήταν ο θεός της γονιμότητας της φύσης, καθώς και του κρασιού και του κεφιού.
Ο Διόνυσος διέφερε σε πολλά πράγματα από τους υπόλοιπους Ολύμπιους θεούς. Παντρεύτηκε με μια θνητή, την Αριάδνη, στην οποία χάρισε την αθανασία με τη βοήθεια του πατέρα του. Απέκτησαν πολλά παιδιά μαζί, με πιο γνωστό τον Οινοποιό, ο οποίος έγινε ο κυρίαρχος της Χίου. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Διόνυσος παρουσιάζεται ως ένας ώριμος άντρας με μακριά γενειάδα και με μακριές ρόμπες από δέρμα πάνθηρα ή από δέρμα ελαφιού. Τις περισσότερες φορές εμφανίζεται τυλιγμένος με άμπελο και κισσό, κρατώντας ένα κύπελλο, τον κάνθαρο. Άλλες φορές πάλι εμφανίζεται ως ένας νεαρός άντρας χωρίς γένια και με ελάχιστα ρούχα. Για αυτό, άλλωστε, πολλές φορές αναφερόμαστε στον Διόνυσο ως «ο αιώνιος έφηβος των θεών». Όταν ο Διόνυσος είχε διαδώσει το όνομα, τη φήμη του και την τελετουργία του σε όλο τον κόσμο, σταμάτησε τα ταξίδια του και επέστρεψε στον Όλυμπο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό Έργο (1990), A Concise Dictionary of Classical Mythology, Oxford: Blackwell Publishers
- Hard, Robin (2004), The Routledge Handbook of Greek mythology, Oxfordshire: Routledge
