Της Φωτεινής Σίμιντη,
Οι «μυημένοι» στο σύμπαν της Marvel έχουν σίγουρα παρακολουθήσει τις ταινίες με τον ισχυρό υπερήρωα και Σκανδιναβό θεό, Thor. Η ταινία Thor: Ragnarok είναι μια ταινία γεμάτη δράση, χιούμορ και χάος που συναρπάζουν τον θεατή, κάνοντάς τον με κομμένη την ανάσα να την παρακολουθεί ανελλιπώς από την αρχή μέχρι το τέλος. Αν και αυτή η χολιγουντιανή έκδοση του Ragnarok άφησε αρκετά ικανοποιημένο το κοινό, το πραγματικό Ragnarok, αυτό της Σκανδιναβικής Μυθολογίας, είναι ενδεχομένως τελείως διαφορετικό, πιο βίαιο, πιο καταστροφικό και κανείς δεν γλιτώνει απ’ αυτό. Έτσι λοιπόν, εδώ θα περιγράψουμε «τη χαραυγή των θεών», όπως αυτή εξιστορείται στις πηγές της Σκανδιναβικής Μυθολογίας.
Σχετικά με το Ragnarok, υπάρχουν δύο κείμενα που μας πληροφορούν γι’ αυτό. Αν και αυτά τα κείμενα έχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, τα κύρια γεγονότα της μάχης και ο θάνατος των θεών παραμένουν ίδια. Η πρώτη και παλαιότερη αναφορά για το Ragnarok βρίσκεται μέσα στο προφητικό ποίημα “Völuspá”, όπου ένας προφήτης (völvur) αφηγείται στον Odin τα φοβερά γεγονότα που θα οδηγούσαν σε καταστροφή τον κόσμο. Η νεότερη αφήγηση του Ragnarok βρίσκεται στο Gylfaginning, το πρώτο βιβλίο της Πεζογραφίας Edda, του Snorri Sturluson. Βέβαια, καμία από τις δύο εκδοχές δεν προέβλεψε πότε θα επέλθει το τέλος του κόσμου, όμως, η καθεμία προειδοποίησε ότι η προσέγγισή του θα προαναγγελθεί από μια σειρά διαφορετικών καταστροφικών γεγονότων.
Σύμφωνα με το ποίημα “Völuspá”, την άφιξη του Ragnarok τη σηματοδοτεί ένα καλοκαίρι, κατά το οποίο ο ήλιος θα γινόταν μαύρος. Στη συνέχεια, τρία πουλιά θα λαλούσαν, για να αναγγείλουν την έναρξή του. Ο Gullinkambi, το πρώτο πουλί, που ζούσε στη Valhalla, θα ξυπνούσε τους κοιμισμένους einherjar (νεκροί πολεμιστές), ώστε να προετοιμαστούν για τη μάχη. Ένα ανώνυμο κόκκινο πουλί θα λαλούσε στις πύλες του Hel, για να ξεσηκώσει τον κάτω κόσμο, ενώ το τελευταίο πουλί, ο Fjalar, θα λαλούσε προαισθανόμενο το Gálvidur. Τέλος, ο λύκος της θεάς Hel, ο Garm, θα έσπαγε τις αλυσίδες του και θα έτρεχε ελεύθερος.
Από την άλλη, η ανθρώπινη κοινωνία θα κατέρρεε και αυτή. Αδελφός θα σκότωνε αδελφό και η αιμομιξία και η μοιχεία θα άκμαζαν, ενώ πόλεμοι θα ξεσπούσαν παντού. Ο Heimdall, φύλακας των θεών, θα σήμανε συναγερμό με το Gjallarhorn, ενώ ο Odin θα πήγαινε για συμβουλές στο πηγάδι του Mimir. Η γη θα άρχιζε να σείεται, το παγκόσμιο δέντρο Yggdrasil θα έτρεμε και θα βογκούσε, ενώ οι Γίγαντες του Πάγου και της Φωτιάς με επικεφαλής τον Loki, ο οποίος θα δραπέτευε από τα δεσμά του, θα κατευθύνονταν στη μάχη. Όλα αυτά θα ήταν ο προάγγελος για την αρχή του τέλους.
Στη διάρκεια της μάχης, ο τερατώδης λύκος Fenrir θα καταβρόχθιζε τον Odin, ενώ ο Vidar, γιος του Odin, θα εκδικούνταν για τον θάνατο του πατέρα του, σκοτώνοντας αμέσως τον λύκο. Ο Thor θα σκότωνε το Jörmungand, αλλά λίγο παραπέρα, τρεκλίζοντας, θα έπεφτε και αυτός νεκρός από το δηλητήριο του φιδιού. Ο Surt θα σκότωνε τον θεό της γονιμότητας, Freyr, και καθώς η μάχη θα μαινόταν, ο ήλιος και τα αστέρια θα εξαφανίζονταν από τον ουρανό. Οι φλόγες θα εκτοξεύονταν ψηλά και η κατεστραμμένη Γη θα βυθιζόταν κάτω από τη θάλασσα. Όμως, σύντομα μετά την καταστροφή, ένας νέος κόσμος θα αναδυόταν, αιώνια πράσινος. Μερικοί από τους Aesir θα επιζούσαν, ενώ οι θεοί Balder και Hod θα επέστρεφαν από τους νεκρούς συμφιλιωμένοι. Τέλος, μερικοί άνθρωποι θα επιζούσαν, εποικίζοντας ξανά τη Γη. Το ποίημα σε αυτό το σημείο συνεχίζει λέγοντας ότι από τους ουρανούς θα κατέβει «ο ένας ισχυρός που κυβερνά τα πάντα», μην προσδιορίζοντας ακριβώς αυτή τη φιγούρα. Γι’ αυτό, αρκετοί ισχυρίζονται ότι πρόκειται για συσχέτιση με τη Χριστιανική Τελευταία Κρίση.
Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με την αφήγηση του Snorri, το πρώτο σημάδι της προσέγγισης του Ragnarok θα ήταν τρεις σκληροί χειμώνες, ακολουθούμενοι από την πλήρη κατάρρευση της ανθρώπινης κοινωνίας, όπως ακριβώς στο “Völuspá”. Κατά τον μεγάλο χειμώνα Fimbulwinter, ο ήλιος θα εξασθενούσε, ο πάγος και το χιόνι θα κάλυπταν τα πάντα για τρία χρόνια, χωρίς να μεσολαβούν καλοκαίρια. Ο λύκος Sköll θα έπιανε τον ήλιο και θα τον κατάπινε, ο αδερφός του θα κατάπινε το φεγγάρι, ενώ τα αστέρια θα εξαφανίζονταν από έναν άλλο λύκο. Ο λύκος Garm θα απελευθερωνόταν, ενώ από τα δεσμά τους θα απελευθερώνονταν ο Loki και ο γιος του Fenrir. Οι Γίγαντες και οι σύμμαχοί τους θα προχωρούσαν προς το Asgard, διασχίζοντας τη γέφυρα Bifrost και καταστρέφοντάς την. Στο Midgard, το γιγάντιο ερπετό Jörmungand θα έβγαινε προς τη στεριά, την ώρα που πελώρια κύματα θα κατάπιναν την γη. Στη συνέχεια, τα στρατεύματα θα συγκεντρώνονταν στο Vígrid, όπου εκεί θα διαδραματιζόταν η μάχη.
Τα υπόλοιπα γεγονότα είναι πάνω κάτω ίδια με το ποίημα της “Völuspá”. Ο Heimdall θα ηχούσε το Gjallarhorn, ξυπνώντας τους einherjar, ο Odin θα πήγαινε στον Mimir για συμβουλές και η μάχη θα άρχιζε. Πέρα από τους θανάτους των θεών που αναφέρθηκαν παραπάνω, σ’ αυτήν εδώ την εκδοχή μας γνωστοποιείται ότι σκοτώνονται, επίσης, ο θεός του πόλεμου Tyr και ο λύκος Garm σε μια μάχη σώμα με σώμα, αλλά και ο Loki με τον Heimdall θα αλληλοσκοτώνονταν. Μετά απ’ αυτό, ο πανίσχυρος Γίγαντας Surt θα εκσφενδόνιζε φωτιά, καίγοντας ολόκληρο τον κόσμο, βυθίζοντάς τον κάτω από τη θάλασσα και παίρνοντας μαζί του και τους θεούς.
Παρόμοια με το ποίημα “Völuspá”, ένας νέος κόσμος θα αναδυόταν σύντομα, όπου οι καλλιέργειες θα αναπτύσσονταν, χωρίς να έχουν σπαρθεί. Οι επιζώντες θεοί θα συγκεντρώνονταν στο Idavoll, στο σημείο, όπου παλιά υπήρχε το Asgard. Οι γιοι του Odin, Vidar και Vali, θα έφταναν πρώτοι, ακολουθούμενοι από τους γιους του Thor, Modi και Mangi, έχοντας σώσει το σφυρί του πατέρα τους από την καταστροφή. Ο Balder και ο Hod θα επέστρεφαν από το Hel, μαζί με το φίδι Niddhogg. Δύο άνθρωποι, που ονομάζονταν Líf και Leifthrasir, θα επιζούσαν από τις φωτιές, κρυμμένοι στα κλαδιά του Yggdrasil. Αυτοί θα έκαναν απογόνους και η Γη θα κατοικούνταν ξανά. Αυτός ο νέος κόσμος θα φωτιζόταν από έναν νέο ήλιο πιο φωτεινό, τον οποίο είχε γεννήσει ο παλιός, λίγες στιγμές πριν τον καταπιεί ο Sköll. Έτσι, μέσω του θανάτου, ο κόσμος θα έχει ξαναγεννηθεί.
Στη σκανδιναβική κοσμολογία, ο χρόνος θεωρείται ως ένας κύκλος επαναλαμβανόμενης δημιουργίας και καταστροφής και ακολουθεί κυκλική τροχιά. Από την άποψη αυτή, ο θάνατος και η καταστροφή είναι αναπόφευκτα γεγονότα, που, όπως παρουσιάζει και ο μύθος, ούτε οι ίδιοι οι θεοί δεν μπορούν να ξεφύγουν από αυτά. Οι Βίκινγκ ως ένα επίπεδο έβλεπαν τον κόσμο σκοτεινό, γεμάτο ματαιότητα, ο οποίος απαρέγκλιτα βαδίζει προς την εξάλειψή του. Όμως, όπως οι θεοί θα αντιμετωπίσουν τη μοίρα τους με θάρρος και αξιοπρέπεια, έτσι και οι άνθρωποι πρέπει να κάνουν το ίδιο.
Έτσι, από αυτή την άποψη, το Ragnarok ίσως συμβολίζει ότι η επικείμενη καταστροφή δεν πρέπει να μας παραλύει, αλλά να μας ωθεί να κρατάμε σωστή συμπεριφορά και στάση και να ελπίζουμε στην αναζωογόνηση. Από την άλλη πλευρά όμως, το Ragnarok έχει ερμηνευτεί ότι περιγράφει τη θρησκευτική «μεταμόρφωση» που δέχθηκε ο κόσμος των Βίκινγκ, όταν πέρασε από τον παγανισμό στον Χριστιανισμό. Οι παλιοί θεοί όντως πέθαναν, αλλά αντικαταστάθηκαν με κάτι νέο. Η αναγέννηση όντως προήλθε, αλλά με μια πιο αλληγορική έννοια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Abigail, M. et. al. (ed.) (2018), The Mythology Book: Big Ideas Simply Explained, London: Dorling Kindersley Limited
- Leeming, D. (2005), The Oxford companion to world mythology, New York: Oxford university press
- Lindow, J. (2002), Norse Mythology: A Guide to the Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs, New York: Oxford University Press
