Της Χιόνας Οικονομάκη,
Ο Αλέξανδρος Αργυρίου γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, το 1921. Σε ηλικία 7 ετών μετακόμισε με την οικογένειά του στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στην Αθήνα. Ο Αλέξανδρος Κουμπής, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, ενδιαφερόταν ιδιαίτερα τόσο για τη γραμματεία όσο και για τα μαθηματικά. Ακολουθώντας, τελικά, την κατεύθυνση των θετικών ακαδημαϊκών σπουδών φοίτησε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, στη σχολή πολιτικών μηχανικών, ενώ, κατά τη διάρκεια των σπουδών του, δεν έπαψε ποτέ να ασχολείται με το μεγάλο του πάθος, τη λογοτεχνία. Σε κάθε περίπτωση, η κατεύθυνση και το αντικείμενο των σπουδών υπήρξαν βασικοί αρωγοί για τη διαμόρφωση του αμερόληπτου, αντικειμενικού και μεθοδικού λογοτεχνικού κριτικού στον οποίο επρόκειτο να εξελιχθεί.
Στη διάρκεια των φοιτητικών του χρόνων, ασχολήθηκε με την πολιτική σε θεωρητικό, κυρίως, επίπεδο, ενώ με την κάθοδο των Γερμανών προσεταιρίστηκε σε πυρήνες αντίστασης. Μάλιστα, στα πλαίσια ενός έμπρακτου επεισοδίου αντίστασης, συνελήφθη και έζησε δύο μήνες στην εξορία, στην περιοχή της Λιβαδειάς. Έχοντας επιστρέψει από την εξορία, το 1947, αναλαμβάνει τη λογοτεχνική κριτική στην εφημερίδα των «Ελεύθερων Γραμμάτων». Από τα πρώτα του κιόλας βήματα στον χώρο της κριτικής, υπήρξε αληθινά αφιλοπρόσωπος και ακέραιος, χωρίς να επηρεάζεται από την πολιτική κατεύθυνση της εφημερίδας στην οποία εργαζόταν, ούτε από τις συνακόλουθες προσωπικές του πεποιθήσεις.
Ο Αλέξανδρος Αργυρίου υπήρξε φορμαλιστής κριτικός, πρεσβεύοντας την αρχή πως το εκάστοτε υλικό μπορεί να αξιοποιηθεί μονάχα όταν λάβει μορφή. Ακόμη, υπήρξε ένας άνθρωπος αδέσμευτος της ιδεολογικής του κατεύθυνσης, αφού δεν άφησε ποτέ την τέχνη του να γίνει όργανο εξυπηρέτησης των πολιτικών ιδεών του. Ο κριτικός ήταν πάντοτε στο πλευρό των λογοτεχνών, δίχως προτιμήσεις και εμπάθειες, αφού μοναδικός του στόχος ήταν η πρόοδος της λογοτεχνίας και η αποφυγή της πνευματικής κάρωσης, του βασικού κινδύνου που αντιμετώπιζε —και εξακολουθεί να αντιμετωπίζει— η κοινωνία μας.
«Όλα τα πράγματα έχουν ημερομηνία», τόνιζε, επισημαίνοντας την αδήριτη ανάγκη επίγνωσης της ημερομηνίας διεκπεραίωσης των γεγονότων, προκειμένου να έχουμε τη δυνατότητα να… «ταξιδεύουμε» στον χρόνο και τις εποχές.
Οι πρωτοπορίες του στον χώρο της κριτικής ήταν καθοριστικές για τον λογοτεχνικό χώρο της νεοελληνικής μεταπολεμικής γραμματείας. Η λογοτεχνική γενιά του ’30 είναι αυτή που θα εισάγει την ελληνική ποίηση σε μία αμιγώς μοντερνιστική εποχή, με τον ελεύθερο στίχο να κυριαρχεί, σε συνδυασμό με μια πιο αυθαίρετη νοηματική συνοχή. Αυτήν, ακριβώς, την αυθαιρεσία θα προσπαθήσει να οριοθετήσει ο πάντα μεθοδικός Αλέξανδρος Αργυρίου. Έτσι, λοιπόν, είναι ο πρώτος κριτικός που ασχολήθηκε με το μέτρο του ελεύθερου στίχου, ένα ζήτημα που μέχρι και σήμερα εξακολουθεί να απασχολεί τους φιλολόγους.
Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί η ενδελεχής και διεξοδική μελέτη του κριτικού, αναφορικά με την ιστορική εξέλιξη, την εφαρμογή και την πρόσληψη του ρεύματος του υπερρεαλισμού. Η μελέτη αυτή έλαβε χώρα με αφορμή τα έργα του Ελύτη, του Εμπειρίκου και του Εγγονόπουλου και αποτελεί διαχρονικά ένα θεμελιώδες έργο γύρω από το συγκεκριμένο λογοτεχνικό ρεύμα.
Ο κριτικός αγαπούσε ιδιαίτερα την τέχνη σε όλες τις εκφάνσεις της, χωρίς να περιορίζεται στην λογοτεχνία. Μέσα από τα ταξίδια του στο εξωτερικό ήρθε σε επαφή με σπουδαία έργα τέχνης, αποκτώντας ενδιαφέρον για τα εικαστικά. Γοητεύτηκε ιδιαίτερα από την πόλη του Παρισιού και το πολιτιστικό της υπόβαθρο, ενώ εξέφρασε ιδιαίτερο θαυμασμό για τον τομέα της ζωγραφικής. Μετά από τα ταξίδια του σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, υιοθέτησε τη συνήθεια της δημιουργίας «κολάζ» φωτογραφιών στον ελεύθερο χρόνο του, ενασχόληση που αναπόδραστα ενίσχυε τη δημιουργικότητα και τη διορατικότητά του.
Στις 22 Μαΐου 2009 ο «Αλέκος», όπως του άρεσε να τον αποκαλούν, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 88 ετών. Ένας άνθρωπος που ήταν πάντοτε πιστός στις αρχές και τις αξίες του χωρίς, όμως, ποτέ να τις αφήσει να τον καταστήσουν έρμαιό τους. Θα μείνει για πάντα ανεξίτηλος όχι μόνο για τις σπουδαίες καινοτομίες του στον χώρο της γραμματείας, αλλά και ως ο σπουδαιότερος κριτικός λογοτεχνίας μεταπολεμικά. Ένας κριτικός αδέκαστος, απροκατάληπτος, ειλικρινής. Ένας αληθινός λάτρης της λογοτεχνίας που δεν επηρεάστηκε ποτέ από καμία πολιτική ιδεολογία, ούτε καν από τη δική του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Αλέξανδρος Αργυρίου – 22 Μαΐου 2009», ert.gr, διαθέσιμο εδώ
- «Αλέξανδρος Αργυρίου (1921 – 2009) – Δέκα χρόνια από το θάνατο του», sparmatseto.gr, διαθέσιμο εδώ
