Του Τάσου Μοσχονά,
Λίγα βιβλία τα τελευταία χρόνια έχουν καταφέρει να μαγνητίσουν σε τέτοιο βαθμό το αναγνωστικό κοινό όσο το Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο της Βρετανής συγγραφέως και ακαδημαϊκού Bernardine Evaristo, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Gutenberg. Ευθύς από την έκδοσή του το 2019, το βιβλίο προκάλεσε έντονες συζητήσεις και αποθεωτικές κριτικές, που το οδήγησαν, εν τέλει, στην κατάκτηση του κορυφαίου βρετανικού βραβείου “Booker Prize”, από κοινού με τις Διαθήκες της σπουδαίας Καναδής συγγραφέως Margaret Atwood. Η κατάκτηση του βραβείου από την Evaristo, δε, ήταν ιστορική, καθώς για πρώτη φορά το Booker έφτανε στα χέρια μιας μαύρης γυναίκας. Τι πραγματεύεται, όμως, αυτό το βιβλίο και γιατί συναντά αποθεωτικές κριτικές;
Εκ μιας πρώτης ανάγνωσης, κανείς θα συνήγαγε πως το Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο αποτελεί μια συλλογή διηγημάτων. Στο επίκεντρό του, 12 χαρακτήρες, οι περισσότεροι εξ αυτών γυναίκες. Σχεδόν όλες τους μαύρες ή μιγάδες, πρώτης ή δεύτερης γενιάς, με καταγωγή από την Αφρική, την Αμερική και την Ασία. Σχεδόν όλες τους, ακόμη, στενά συνδεδεμένες με τη Μεγάλη Βρετανία, είτε ως τόπο διαμονής είτε ως πρώην «κατακτητή» των τόπων καταγωγής τους. Οι γυναίκες αυτές κατάγονται από διαφορετικές ηλικίες (19 έως 93 ετών) και κοινωνικές τάξεις, ασκούν διαφορετικά επαγγέλματα, έχουν διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό και ταυτότητα φύλου. Παρά τη διαφορετικότητα, όμως, η συγγραφέας πετυχαίνει να αναδείξει, με αριστοτεχνικό τρόπο, ορισμένα συνεκτικά τους στοιχεία.
Τα 12 διακριτά κεφάλαια του βιβλίου, βλέπετε, χωρίζονται σε τέσσερις υποενότητες, εκ των οποίων η κάθε μία περιλαμβάνει τρία κεφάλαια. Σε κάθε επιμέρους ενότητα, συναντάμε διαφορετικές ιστορίες, οι πρωταγωνίστριες των οποίων, όμως, συνδέονται μεταξύ τους είτε με συγγενικό δεσμό είτε μέσω προσωπικής ή επαγγελματικής σχέσης. Μέσα σε αυτό το καλειδοσκόπιο χαρακτήρων και ιστοριών, πάντως, στην κορυφή και ως συνδετικός κρίκος βρίσκεται η Άμα (alter ego της Evaristo), θεατρική συγγραφέας που φτιάχνει ένα έργο μέσα στο ίδιο το έργο. Η Άμα, έχοντας για χρόνια βιώσει το “othering” εξαιτίας της καταγωγής της και του σεξουαλικού της προσανατολισμού, δυσκολεύεται να εδραιωθεί στον mainstream καλλιτεχνικό χώρο. Τούτο, όμως, αλλάζει, όταν καταφέρνει να ανεβάσει στο Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας μια παράστασή της, με τον θίασο μαύρων γυναικών που είχε ιδρύσει χρόνια πριν. Χωρίς να κρύβει την ταυτότητά της και υπό την απειλή ελέγχου της, ο χώρος του Εθνικού Θεάτρου και της παράστασης θα αποτελέσει την «αρένα» για μια συνάντηση που σκοπό έχει να φέρει στο φως τις διαφορετικές, αλλά και όμοιες ιστορίες γυναικών, που για χρόνια καταπιέζονται και βιώνουν βία, παραγκωνισμό και προκαταλήψεις.
Τη σκυτάλη παίρνει η 19χρονη κόρη της Άμα, Γιαζ, για να ακολουθηθεί από δέκα ακόμα ιστορίες χαρακτήρων, που εξαιτίας της καταγωγής, του χρώματος δέρματός τους, της σεξουαλικότητάς τους, του επαγγέλματός τους, αλλά και της έκφρασης της θηλυκότητάς τους, έχουν με διαφορετικό τρόπο η κάθε μία βιώσει κάποιας μορφής καταπίεση και “othering”. Αυτό, όμως, που ενδιαφέρει ιδιαίτερα την Evaristo δεν είναι μόνο η ανάδειξη αυτών των ιστοριών, αλλά μια διαθεματική προσέγγιση. Το πώς, δηλαδή, στοιχεία όπως η φυλή, το φύλο, η σεξουαλικότητα, η θρησκεία, η οικογενειακή ιστορία και η οικονομική κατάσταση του καθενός ατόμου επηρεάζει την εμπειρία του και αναδεικνύει ένα κοινό «μαζί».
Ταυτόχρονα, κρίσιμης σημασίας είναι η εξέταση ζητημάτων κοινωνικού και συστημικού ρατσισμού, αλλά και η σημασία του φεμινισμού στη διαμόρφωση των χαρακτήρων και στη σχέση που έχουν με το «άλλο». Γιατί μπορεί αρκετές από τις ηρωίδες να βιώνουν και να έχουν αποτελέσει το «άλλο» από μια κυρίαρχη κοινωνική ομάδα ή αφήγηση σε μεγάλο κομμάτι της ζωής τους, αλλά σε άλλες περιπτώσεις αναπαράγουν οι ίδιες τα ίδια στερεότυπα και τα διαιωνίζουν. Μέσα στο «άλλο», λοιπόν, η Evaristo καταφέρνει να αναδείξει τις διαφορετικές πυραμίδες προσέγγισής του, αλλά και απαντήσεων σε χρόνια καταπιέσεων.
Κάθε κεφάλαιο και ενότητα του βιβλίου καθηλώνει με την ειλικρίνεια και τον καταιγιστικό λόγο της Evaristo. Από το βιβλίο απουσιάζουν χαρακτηριστικά τα σημεία στίξης, θεωρούμενα από τη συγγραφέα ως ανήμπορα να εκφράσουν τις ιδέες, θέτοντας αχρείαστες παύσεις. Ο ειρμός της γραφής είναι πραγματικά ανεπανάληπτος, καθώς η μία ιδέα διαδέχεται την άλλη με τρόπο που πραγματικά σε απορροφά, δίνοντας ακριβώς περιεχόμενο στην έννοια του «άλλου», που δεν μπορεί να περιοριστεί πια σε στεγανά και στερεότυπα και φωνάζει για να εκφραστεί. Η μετάφραση της Ρένας Χατχούτ, δε, στην ελληνική έκδοση από τις εκδόσεις Gutenberg καταφέρνει να διατηρήσει τον παλμό του κειμένου.
Το Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο αποτελεί σίγουρα ένα βιβλίο με συγκεκριμένο περιεχόμενο, αλλά οικουμενικό χαρακτήρα. Η μάχη εναντίον των προκαταλήψεων, η αναζήτηση μιας ταυτότητας με ελευθερία ατόμων που μέχρι πρότινος δεν τους επιτρεπόταν και η έκφρασή της με παρρησία αποτελούν θεματικές με τις οποίες καταπιάνεται η Bernardine Evaristo όχι μόνο στο βιβλίο, αλλά και σε όλο της το έργο. Ως λογοτέχνιδα και καθηγήτρια δημιουργικής γραφής, αλλά και έχοντας καταβολές από τη Βραζιλία, την Ιρλανδία και τη Γερμανία, αποτελεί την πρώτη γυναίκα στην Αγγλία που ίδρυσε θίασο μαύρο γυναικών και μία από τις πιο ηχηρές φωνές της σύγχρονης βρετανικής λογοτεχνίας.
Η επιτυχία του βιβλίου αλλά και οι κριτικοί διθύραμβοι δεν προκαλούν εντύπωση, αν αναλογιστεί κανείς τη ριζοσπαστική προσέγγιση της Evaristo, αλλά και την οικουμενικότητα του έργου της. Η Evaristo με μαεστρία πλάθει έναν πλούσιο κόσμο σκέψεων και δημιουργεί στον αναγνώστη την αίσθηση πως οι ηρωίδες βρίσκονται «εγκλωβισμένες» στη Μεγάλη Βρετανία ή και αλλού, αναζητώντας την αληθινή τους φωνή και διεκδικώντας τη με παρρησία. Πάνω από όλα, και με τρόπο που αναδεικνύει ιδανικά το τέλος του βιβλίου, σκοπός της είναι να πλάσει ένα «μαζί» που, παρά τις διαφορές των χαρακτήρων, βγαίνει στην επιφάνεια.
