Η κανονικοποίηση μιας οικονομικής πραγματικότητας

Της Γεωργίας Παγιαβλά,

Η Ελληνική Στατιστική Αρχή (2022) ανακοίνωσε την εκτόξευση του δείκτη τιμών καταναλωτή στα υψηλότερα επίπεδα όλων των εποχών, με ετήσια μεταβολή 10,2% για πρώτη φορά ύστερα από 28 χρόνια (Γράφημα 1), ενώ ούτε τον Μάιο αναμένεται σημαντική αποκλιμάκωση, λόγω των υψηλών τιμών που καταγράφουν τα τρόφιμα και τα καύσιμα. Χαρακτηριστικά, παρατηρούμε στον πίνακα 1 ότι η ετήσια μεταβολή της ομάδας αγαθών και υπηρεσιών «Διατροφή και μη αλκοολούχα ποτά» η μεταβολή αγγίζει το 10,9% (λόγω αύξησης κυρίως των τιμών σε ψωμί και δημητριακά, κρέατα, ψάρια, γαλακτοκομικά και αυγά, έλαια και λίπη, νωπά φρούτα, λαχανικά, ζάχαρη-σοκολάτες- γλυκά-παγωτά, λοιπά τρόφιμα, καφέ-κακάο-τσάι, μεταλλικό νερό-αναψυκτικά-χυμούς φρούτων) και της ομάδας «Μεταφορές» η μεταβολή αγγίζει το 15,4% (λόγω αύξησης κυρίως των τιμών σε καινούργια αυτοκίνητα, μεταχειρισμένα αυτοκίνητα, ανταλλακτικά και αξεσουάρ αυτοκινήτου, καύσιμα και λιπαντικά, συντήρηση και επισκευή εξοπλισμού προσωπικής μεταφοράς, εισιτήρια μεταφοράς επιβατών με αεροπλάνο και με πλοίο).

Αν και σε χαμηλότερα επίπεδα, ο πληθωρισμός μαστίζει και την ΕΕ, καθώς στη Γερμανία κατέγραψε υψηλά 40 ετών και διαμορφώθηκε στο 7,8%, στην Ισπανία ο πληθωρισμός παρέμεινε σε υψηλά επίπεδα και διαμορφώθηκε στο 8,3% και στη Γαλλία ο πληθωρισμός έφτασε σε νέα ύψη ρεκόρ, στο 5,4% (Ναυτεμπορική, 2022).

Διαπιστώνεται ότι ένα ελληνικό νοικοκυριό με μηνιαίο εισόδημα έως 750 ευρώ, οι δαπάνες που καλείται να καλύψει είναι 918 ευρώ (Καθημερινή, 2022β). Παράλληλα, για μια τετραμελή οικογένεια (ζευγάρι με δύο ανήλικα παιδιά) με ενοίκιο 650 ευρώ για την κύρια κατοικία της, η επιπλέον επιβάρυνση υπολογίζεται σε τουλάχιστον 215 ευρώ κάθε μήνα ή 2.580 ευρώ ετησίως, περισσότερο, δηλαδή, από δύο μέσους μισθούς πλήρους απασχόλησης (Γράφημα 2).

Ως άμεση συνέπεια, η κυριότερη πηγή ανησυχίας για τους Έλληνες είναι η ακρίβεια (84%) και ακολουθούν ο Πόλεμος στην Ουκρανία (77,4%) και η Πανδημία (40,7%) (Reporter, 2022). Σύμφωνα με έρευνα, πέντε στους δέκα Έλληνες καταναλωτές έχουν μειώσει «πολύ και αρκετά» τις αγορές τους στα σούπερ μάρκετ και οκτώ στους δέκα σε ένδυση/υπόδηση το πρώτο τρίμηνο του έτους (newsit, 2022) ενώ, σύμφωνα με άλλη έρευνα, το 79% του κοινού δηλώνει ότι κυνηγάει περισσότερο προσφορές και εκπτώσεις και το 61% δηλώνει ότι έχει μειώσει συνολικά τις αγορές σε είδη τροφίμων και παντοπωλείου (Καθημερινή, 2022γ).

Τα κυβερνητικά στελέχη έχουν προτείνει «χρήσιμες» συμβουλές, για να αντιμετωπίσουν τα νοικοκυριά την ακρίβεια. Ο Στέλιος Πέτσας ζήτησε να κρατούν τα νοικοκυριά μικρό καλάθι στο σούπερ μάρκετ (Αυτοδιοίκηση, 2022) και ο Κώστας Σκρέκας να κλείνουν τον θερμοσίφωνα και τα φώτα (The Press Project, 2022). Βέβαια, δεν πάνε πίσω και οι οικονομικοί σύμβουλοι που έδωσαν στο Business Insider συμβουλές για όσους θέλουν να προστατεύσουν τα χρήματά τους έναντι του υψηλού πληθωρισμού – οι οποίες, καθόλου τυχαία, αναπαράγονται σε άκρως φιλοκυβερνητικά μέσα επικοινωνίας. Χαρακτηριστική είναι αυτή της deMauriac, όπου συστήνει να μην ελέγχουν τα νοικοκυριά μόνο τα έξοδα, αλλά και να βρίσκουν τρόπους να αυξήσουν τα έσοδά τους, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις αυξημένες τιμές. «Αυτό μπορεί να σημαίνει να πιάσετε μια δεύτερη, part-time δουλειά, να αναλάβετε και άλλα καθήκοντα, να αλλάξετε καριέρα, να διαπραγματευτείτε μια προαγωγή ή αύξηση ή να επενδύσετε σε μία νέα ευκαιρία καριέρας», όπως εξηγεί (Σκάι, 2022). Η πιο «χρήσιμη» συμβουλή για το ζήτημα του πληθωρισμού και της ακρίβειας είναι αυτή του Παναγιώτη Λιαργκόβα, που συνιστά υπομονή (The Toc, 2022). Να υπενθυμίσουμε ότι η υπομονή των νοικοκυριών έχει επικροτηθεί από τον Κυριάκο Μητσοτάκη κατά την περίοδο της πανδημίας και ιδιαίτερα για για τον υψηλό βαθμό συμμόρφωσής τους στα μέτρα που ελήφθησαν πάντα με βάση τις συμβουλές των ειδικών (Athens Voice, 2020).

Παρατηρώ ότι η υπομονή είναι μια διαχρονική και διεθνής εμβέλειας συμβουλή, μιας που η Άνγκελα Μέρκελ, το 2012, επικαλούμενη την οικονομική κρίση, είχε καλέσει τους Γερμανούς να δείξουν υπομονή και κουράγιο (Iefimerida, 2012) και την ίδια χρονιά, σε άλλη δήλωσή της, είχε καλέσει τους Ευρωπαίους εταίρους να κάνουν πέντε χρόνια υπομονή (bankingnews, 2012). Επίσης, η υπομονή, φαίνεται ότι συμφιλιώνει τα οικονομικά με τη θρησκεία, καθώς ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος, το 2012, είχε στείλει το μήνυμα της υπομονής εν μέσω της οικονομικής κρίσης, το οποίο, όπως τόνισε, το χρειαζόμαστε περισσότερο από ό,τι σε άλλες εποχές (news247) και, έναν χρόνο αργότερα, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος είχε στείλει μήνυμα για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης με πνευματικό τρόπο, ώστε αυτή να αποδειχτεί πολύτιμη διέξοδος για την εξεύρεση της πραγματικής ευτυχίας (Proto Thema, 2013). Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, το 2021, με μια παρόμοια θρησκευτική προσέγγιση, δίνει μήνυμα υπομονής λέγοντας «ο Θεός μας στο Κοράνι έχει πει “θα σας βάλω σε δοκιμασία με λίγη πείνα, με στέρηση από τα αγαθά, από τις ζωές από τα προϊόντα. Δώσε το χαρμόσυνο νέο σε όσους κάνουν υπομονή. Έτσι ορίζει» (imerisia, 2021).

Τα παραπάνω μηνύματα/συμβουλές για υπομονή από κυβερνητικά, επιστημονικά και εκκλησιαστικά στόματα φαίνεται να έχουν τα επιθυμητά – για αυτούς – αποτελέσματα και διαπιστώνεται από το γεγονός ότι μια κυρία από την Αλεξανδρούπολη αναφέρει ότι αρκεί να κάνουμε λίγο υπομονή και έδωσε συμβουλή σε όλες τις νοικοκυρές να έχουν μέτρο και να κάνουν οικονομία, γίνεται αντιληπτό ότι το ζήτημα της αναγκαιότητας για υπομονή αποκτάει δομικές διαστάσεις, γίνεται, δηλαδή, μια κανονικότητα. Στον αντίποδα, συνδικαλιστικοί φορείς, εργατικά σωματεία, ενώσεις και κόμματα της Αριστεράς, σε πορεία που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, έχουν κεντρικό σύνθημα «η ακρίβεια τσακίζει, αυξήστε τους μισθούς» και, παράλληλα, ο αντιεξουσιαστικός χώρος, σε πορεία στη Θεσσαλονίκη, είχε κεντρικό σύνθημα «Δεν θα πληρώσουμε άλλη μία κρίση του καπιταλισμού» αναφέρουν, μεταξύ άλλων, οι συμμετέχοντες, κρατώντας πανό που αναγράφουν μηνύματα, όπως «Η ακρίβεια βία ταξική». Στη γειτονική Τουρκία, οι πολίτες δίνουν το δικό τους μήνυμα «Δεν έχουμε την υπομονή ούτε τη δύναμη να περιμένουμε άλλα δύο χρόνια. Στεκόμαστε ενάντια στη φτώχεια!» αναφέρουν  χαρακτηριστικά, που βγήκαν στους δρόμους να διαμαρτυρηθούν.

Τα ευρήματα της μελέτης των Crutchfield et al. (2020) δείχνουν ότι πολλοί/ές φοιτητές/τριες ένιωθαν ότι η αδυναμία τους να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες· το να πεινάσουν, να τρώνε άσχημα ή να βιώνουν έλλειψη στέγης, ήταν μια φυσιολογική εμπειρία που, ως εκ τούτου, ήταν ένας αγώνας που τους άξιζε, ήταν φυσικό μέρος της κολεγιακής εμπειρίας ή ήταν αναπόφευκτη. Αυτή η προοπτική, κατά καιρούς, φάνηκε να είναι ένας μηχανισμός αντιμετώπισης που τους βοηθούσε να αισθάνονται συνδεδεμένοι με τους συμφοιτητές/τριες τους και μέρος ενός κοινού αγώνα, που τους ενώνει με τους/τιες συνομηλίκου/ες τους. Ωστόσο, ορισμένοι κατηγόρησαν τον εαυτό τους και ένιωσαν καθήκον να διαχειριστούν μόνοι τους αυτές τις δυσκολίες.

Είμαστε μια γενιά με έντονο το συναίσθημα της απομόνωσης και του αδιέξοδου, αυτό, όμως, φαίνεται να δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες, για να γεννηθεί κάτι άλλο. Η γενιά μας έχει έντονη δυσαρέσκεια απέναντι στις προηγούμενες γενιές, αλλά και απέναντι στο πολιτικό σύστημα, στην πολιτική εξουσία και, γενικότερα, σε όλους τους θεσμούς, ενώ, ταυτόχρονα, παρουσιάζουμε υψηλό πολιτικό ενδιαφέρον (Καθημερινή, 2022δ). Η γενιά μας δεν πρέπει να κανονικοποιήσει την οικονομική πραγματικότητα που βιώνουμε, αντίθετα, οφείλει να διεκδικήσει την οικονομική πραγματικότητας που της αξίζει.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Athens Voice (2020). Μητσοτάκης: Είμαι περήφανος για την υπομονή που επέδειξε ο ελληνικός λαός. Διαθέσιμο εδώ.
• Bankingnews (2012). Α. Μerkel: Υπομονή για πέντε ακόμη χρόνια προκειμένου να ξεπεραστεί η κρίση στην ευρωζώνη – Απαραίτητες οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις – Χρειαζόμαστε μέτρα λιτότητας για να πείσουμε τους επενδυτές .Διαθέσιμο εδώ.
• Crutchfield, R. M., Carpena, A., McCloyn, T. N., & Maguire, J. (2020). The starving student narrative: How normalizing deprivation reinforces basic need insecurity in higher education. Families in Society, 101(3), 409-421.
• Iefimerida (2012). Μέρκελ: Χρειάζεται κουράγιο και υπομονή -Το 2013 θα είναι πιο δύσκολο. Διαθέσιμο εδώ.
• Imerisia (2021). Τ. Ερντογάν: Η οικονομική κρίση είναι «θέλημα του Αλλάχ» – Μας βάζει σε δοκιμασίες. Διαθέσιμο εδώ.
• News247 (2012). Ιερώνυμος: “Υπομονή για να αντιμετωπίσουμε τη κρίση”. Διαθέσιμο εδώ.
• Newsit (2022). Ακρίβεια: Οι Έλληνες περιορίζουν τις αγορές σε σούπερ μάρκετ, ρούχα και παπούτσια. Διαθέσιμο εδώ.
• Proto Thema (2013). Υπομονή και ελπίδα για την αντιμετώπιση της κρίσης συνέστησε ο Οικουμενικός Πατριάρχης. Διαθέσιμο εδώ.
• Reporter (2022). Δημοσκόπηση Marc: Ακρίβεια, η μεγαλύτερη ανησυχία των πολιτών.  Διαθέσιμο εδώ.
• The Press Project (2022). «Να κλείνετε τον θερμοσίφωνα και τα φώτα» η συμβουλή Σκρέκα για την ακρίβεια στο ρεύμα . Διαθέσιμο εδώ.
• The Toc (2022). Λιαργκόβας: Δεν έχουμε φτάσει στην κορύφωση του πληθωρισμού – Έχουμε δρόμο ακόμα. Διαθέσιμο εδώ.
• Αυτοδιοίκηση (2022). Ο Πέτσας ζητά να κρατάμε μικρό καλάθι στο σούπερ μάρκετ. Διαθέσιμο εδώ.
• Ελληνική Στατιστική Αρχή (2022). Δελτίο Τύπου. Διαθέσιμο εδώ.
• Καθημερινή (2022α). Πληθωρισμός: Εκτοξεύεται πάνω από 10% και σπάει ρεκόρ 28 ετών. Διαθέσιμο εδώ.
• Καθημερινή (2022β). Έρευνα: Αγορές βασικών ειδών και οικονομία στο ηλεκτρικό ρεύμα. Διαθέσιμο εδώ.
• Καθημερινή (2022γ). Ο πληθωρισμός «ροκανίζει» το διαθέσιμο εισόδημα. Διαθέσιμο εδώ.
• Καθημερινή (2022δ). Η γενιά που δεν έχει σηκώσει κεφάλι: Από τα 700 ευρώ του 2007 στην κρίση, στα μνημόνια και στα 350 ευρώ, στον φόβο για το μέλλον… μετά πανδημία, τώρα πόλεμος. Διαθέσιμο εδώ.
• Ναυτεμπορική (2022). Εurostat: Στο 9,4% ο πληθωρισμός στην Ελλάδα τον Απρίλιο. Διαθέσιμο εδώ.
• Σκάι (2022). Ακρίβεια: 5 πράγματα που πρέπει να κάνετε για να προστατεύσετε τα χρήματά σας. Διαθέσιμο εδώ.