Της Συμέλας Θεοδοσιάδου,
Στο παρόν άρθρο θα παρουσιαστούν ευσυνόπτως οι βασικές θέσεις δύο αποφάσεων, της υπ’ αριθμόν 429/2022 του Α’ τμήματος (ακυρωτικό) του Διοικητικού Εφετείου Θεσσαλονίκης και της 69/2022 του Β’ τμήματος ουσίας του ίδιου δικαστηρίου. Αμφότερες οι αποφάσεις αυτές πραγματεύονται κοινωνικοασφαλιστικά ζητήματα, και πιο συγκεκριμένα σχετικά με τη συνταξιοδότηση λόγω αναπηρίας.
Πριν παρατεθούν οι περιλήψεις των αποφάσεων, γενικώς, η αναπηρία, σύμφωνα με την έννοια του νόμου, είναι μία από τις αιτίες θεμελίωσης συνταξιοδοτικού δικαιώματος. Για την πιστοποίηση της αναπηρίας, καθώς και του βαθμού της, αρμόδια είναι τα Κέντρα Πιστοποίησης Αναπηρίας (Κ.Ε.Π.Α.). Παράλληλα, υπάρχουν οι Υγειονομικές Επιτροπές των Κ.Ε.Π.Α., οι οποίες διακρίνονται σε πρωτοβάθμιες και δευτεροβάθμιες. Οι Υγειονομικές Επιτροπές εκδίδουν γνωματεύσεις για τα ασφαλιστικά όργανα του Ε.Φ.Κ.Α. με συμβουλευτικό, αλλά και δεσμευτικό χαρακτήρα ως προς τη φύση, τα αίτια, την έκταση και τη διάρκεια της σωματικής πάθησης ή βλάβης που θέτουν τον ασφαλισμένο σε μία από τις διαβαθμίσεις αναπηρίας: μερική, συνήθη ή βαριά.
Εκτός αυτών, εξετάζουν και την επίδραση της αναπηρίας στην καθολική ικανότητα του ασφαλισμένου για την άσκηση της συνήθους ή παρόμοιας εργασίας του, καθώς και την ανάκτηση αυτής. Ανάλογα με το ποσοστό της αναπηρίας — το ελάχιστο απαιτούμενο είναι 50% — που θα διαγνωστεί από την Υγειονομική Επιτροπή, καθορίζεται και το ύψος της σύνταξης που δικαιούται να λάβει ο ασφαλισμένος. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της αναπηρικής σύνταξης, σε σχέση με τη σύνταξη λόγω γήρατος, είναι πως χορηγείται για χρονικό διάστημα που ορίζει η Υγειονομική Επιτροπή, με τη δυνατότητα παράτασης και για όσο χρόνο διαπιστώνεται η επαγγελματική ανικανότητα. Φυσικά, για να χορηγηθεί σε κάποιον ασφαλισμένο σύνταξη αναπηρίας, εξετάζονται και οι άλλες προϋποθέσεις που θεμελιώνουν το συνταξιοδοτικό δικαίωμα, ήτοι η ηλικία και οι ημέρες εργασίας.
Μετά από αυτή τη σύντομη εισαγωγή στη σύνταξη λόγω αναπηρίας, οι δύο αποφάσεις που αναφέρθηκαν εκ προοιμίου πραγματεύτηκαν ειδικότερα ζητήματα. Πιο συγκεκριμένα:
Υπ’αρ. 429/2022 (Τμήμα α’, Ακυρωτικό) Δ.Εφ.Θεσσαλονίκης: Το Διοικητικό Εφετείο εν προκειμένω, καλέστηκε να αποφανθεί επί εφέσεως κατά απορριπτικής αποφάσεως του πρωτοβαθμίως δικάσαντος Δικαστηρίου για παράταση χορηγήσεως σύνταξης αναπηρίας — κύριας και επικουρικής — προς τον εκκαλούντα, λόγω ελλείψεως συντάξιμου ποσοστού αναπηρίας. Εκκινώντας, το Διοικητικό Εφετείο αναφέρει το κανονιστικό πλαίσιο του νόμου που καθορίζει τα σχετικά με τη σύνταξη λόγω αναπηρίας. Επίμαχο σημείο στη μείζονά του, το οποίο μάλιστα τονίζει το Εφετείο, είναι αυτό αναφορικά με τη θεμελίωση του δικαιώματος σύνταξης λόγω κάποιας από τις προαναφερθείσες μορφές αναπηρίας.
Πιο συγκεκριμένα, αναφέρεται πως για τη θεμελίωση συναρτώνται όχι μόνο τα αμιγώς αντικειμενικά κριτήρια που τίθενται από τον νόμο, αλλά και υποκειμενικά κριτήρια. Η υποκειμενικότητα αυτή, σχετικοποιείται μέσα από τη σχέση της διαπιστωθείσας μορφής και έκτασης αναπηρίας του ασφαλισμένου με την ικανότητα αυτού για εργασία, δυνάμενη να του αποφέρει τα ανάλογα κατώτατα ποσοστά προσόδου των διαβαθμίσεων της αναπηρίας, σε σχέση με την πρόσοδο του υγιούς ασφαλισμένου. Για τον προσδιορισμό της ασφαλιστικής αναπηρίας, όπως ορίζει ο νόμος, προκειμένου για χορήγηση σύνταξης λόγω αναπηρίας (μερικής-συνήθους-βαριάς) αρμόδια είναι τα ασφαλιστικά όργανα του τ.Ι.Κ.Α.-Ε.Τ.Α.Μ. και πλέον Ε.Φ.Κ.Α., ήτοι τα Κ.Ε.Π.Α. και οι Υγειονομικές Επιτροπές τους. Σε περίπτωση αμφισβήτησης των γνωματεύσεων των Υγειονομικών Επιτροπών επιλαμβάνονται τα αρμόδια Διοικητικά Δικαστήρια.
Με τη σειρά τους, τα Δικαστήρια θα αποφανθούν για το ποσοστό της ασφαλιστικής αναπηρίας του ενδιαφερομένου, εκτιμώντας αιτιολογημένα το εύρος της επίδρασης της διαπιστωθείσας αναπηρίας στη βιοποριστική ικανότητα του. Εντούτοις, θα συνυπολογίσουν κι άλλους παράγοντες: το επάγγελμά του, την ηλικία του, τη μόρφωσή του, τη δυνατότητά του να προσαρμοστεί στο προηγούμενο επάγγελμά του ή σε άλλο παρεμφερές που να ανταποκρίνεται στις δυνάμεις του, καθώς και τις συνθήκες στην αγορά εργασίας στο συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Από τον φάκελο του εκκαλούντα προέκυψαν τα εξής πραγματικά περιστατικά: ο ίδιος του, γεννηθείς το 1957, είχε πραγματοποιήσει 3.018 ημέρες εργασίας και του χορηγήθηκε σύνταξη λόγω βαριάς (80% κι άνω) αναπηρίας. Σε αίτημά του για παράταση χορήγησης της σύνταξης, η αρμόδια Πρωτοβάθμια Υγειονομική Επιτροπή προσδιόρισε το ποσοστό της αναπηρικής του βλάβης σε 30%, κρίση την οποία επικύρωσε και οριστικώς η Δευτεροβάθμια Επιτροπή.
Επί των αποφάσεων αυτών, ο εκκαλών προσέφυγε, επικαλούμενος τη μη νόμιμη αιτιολόγηση των αποφάσεων αυτών, καθώς δεν ελήφθησαν υπόψιν καθόλου οι γνωματεύσεις των θεραπόντων ιατρών του που αναδείκνυαν την πλήρη ανικανότητά του για εργασία. Η προσφυγή του απερρίφθη, εντούτοις, επειδή για τον εκκαλούντα προσδιορίστηκαν τα επόμενα διαστήματα από το επίδικο, ποσοστά αναπηρίας άνω των 60% από την αρμόδια Υγειονομική Επιτροπή, το Εφετείο ανέβαλε την έκδοση οριστικής απόφασης, αναπέμποντας την υπόθεση στην αρμόδια Δευτεροβάθμια Υγειονομική Επιτροπή προκειμένου να γνωματεύσει για το επίδικο διάστημα το ποσοστό αναπηρίας, αιτιολογώντας ειδικώς την απόκλισή της από τις ακριβώς επόμενες γνωματεύσεις που έλαβαν χώρα.
Υπ’αρ. 69/2022 (Τμήμα β’, Ουσίας) Δ.Εφ.Θεσσαλονίκης: Στην προκείμενη απόφαση, το αρμόδιο τμήμα του Διοικητικού Εφετείου Θεσσαλονίκης, εξέτασε έφεση κατά απορριπτικών αποφάσεων του τ.Ι.Κ.Α.-Ε.Τ.Α.Μ. αιτήματος για χορήγηση προσαυξήσεως — προσαύξηση 50%, η οποία αφορά την αναπηρική σύνταξη κατ΄αρχήν — συνταξιούχου γήρατος στη σύνταξή του λόγω μόνιμης αναπηρίας. Κρίσιμη διάταξη επί του τιθέμενου κανονιστικού πλαισίου αποτελεί αυτή του 42 §3 του ν.1140/1981: «Κατ`εξαίρεσιν, η κατά τα ανωτέρω προσαύξησις χορηγείται και επί συντάξεων λόγω γήρατος, εφόσον ο δικαιούχος της συντάξεως κατέστη τυφλός». Όπως επισημαίνει το Εφετείο στην 4η σκέψη του, η κρίση για το εάν ο συνταξιούχος λόγω γήρατος είναι πρακτικά τυφλός και άρα βρίσκεται σε αδυναμία εξυπηρετήσεώς του με ιδίες δυνάμεις έχει ανατεθεί στην αρμόδια υγειονομική επιτροπή του ασφαλιστικού φορέα, αφορώσα την παροχή ιδιαίτερης πρόνοιας και πρόσθετης περίθαλψης.
Μάλιστα, η κρίση περί της συνδρομής των προϋποθέσεων είναι δεσμευτική τόσο για τα ασφαλιστικά όργανα όσο και για τα αρμόδια Δικαστήρια, όταν είναι πλήρως και εμπεριστατωμένως αιτιολογημένη. Επί της αρχικής αίτησης του εφεσίβλητου για χορήγηση της προσαύξησης, η αρμόδια Υγειονομική Επιτροπή απεφάνθη ότι δεν ήταν δικαιούχος, καθώς καίτοι μεταξύ των επιβαρυμένων προβλημάτων υγείας του, παρουσίασε ώριμο καταρράκτη, ήταν ανάπηρος κατά 90% και έχρηζε συμπαραστάτη, δεν ήταν πρακτικά τυφλός. Οι ενστάσεις του επί των απορριπτικών αποφάσεων έγιναν αρχικώς δεκτές. Ωστόσο, έγινε επανεισαγωγή της υπόθεσης στην Τ.Δ.Ε., κατόπιν προσφυγής του Διευθυντή, όπου και ακύρωσε τις αποφάσεις που έκαναν δεκτές τις ενστάσεις του συνταξιούχου ως παρανόμως εκδοθείσες, καταλογίζοντας ως αχρεωστήτως καταβληθέντα τα χορηγηθέντα ποσά.
Όπως το Εφετείο αναφέρει στην 7η σκέψη του, η νεότερη γνωμάτευση της αρμόδιας Κ.Ε.Π.Α. δεν ήταν ειδικώς και εμπεριστατωμένως αιτιολογημένη, σχετικά με το πώς ο συνταξιούχος καθίστατο πρακτικά τυφλός και άρα δικαιούχος της προσαυξήσεως, επομένως δεν δεσμεύει το Δικαστήριο. Επομένως, το Εφετείο, λαμβάνοντας υπόψιν του όλα τα ιατρικά και πραγματικά περιστατικά, αλλά και την κοινή πείρα, έκρινε ότι ο συνταξιούχος δεν ήταν σε θέση να εκτελέσει οιαδήποτε βασική λειτουργία που απαιτεί την αίσθηση της οράσεως και πως έπρεπε να θεωρηθεί πρακτικά τυφλός και άρα δικαιούχος του επιδόματος. Τέλος, το Εφετείο απεφάνθη ότι οι απορριπτικές αποφάσεις επί των ενστάσεων του συνταξιούχου ήταν εσφαλμένες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τα πλήρη κείμενα των αποφάσεων διαθέσιμα στη Νομική Βάση Δεδομένων Nomos Intrasoft
