Της Κωνσταντίνας Φυτάκη,
Τα τελευταία χρόνια γίνεται συχνά λόγος για την καταπάτηση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι με την πάροδο του χρόνου η κατάσταση θα είχε βελτιωθεί κι ότι δεν θα υπήρχαν πλέον οι ίδιοι προβληματισμοί, που υπήρχαν πριν από πενήντα περίπου χρόνια. Όμως, κάτι τέτοιο δεν ισχύει, καθώς δικαιώματα, τα οποία είχαν θεμελιωθεί και φάνηκε να γίνονται βήματα προόδου, πλέον καταπατούνται, κυρίως από φορείς της εξουσίας (κάθε είδους), χωρίς κανέναν απολύτως δισταγμό. Σε αυτό το άρθρο θα γίνει λόγος για ένα βασικό δικαίωμα, το οποίο περιορίζεται και γύρω απ’ το οποίο τις τελευταίες ημέρες επικρατεί έντονη συζήτηση· κι αυτό το δικαίωμα είναι η Ελευθερία του Τύπου.
Σύμφωνα με τον ορισμό που διαμορφώθηκε από την RSF (Reporters Sans Frontieres – Reporters Without Borders) και την ομάδα εμπειρογνωμόνων της, «η Ελευθερία του Τύπου ορίζεται ως η ικανότητα των δημοσιογράφων ως ατόμων και συλλογικοτήτων να επιλέγουν, να παράγουν και να διαδίδουν ειδήσεις για το δημόσιο συμφέρον, ανεξάρτητα από πολιτικές, οικονομικές, νομικές και κοινωνικές παρεμβάσεις και χωρίς απειλές για τη σωματική και ψυχική τους ασφάλεια».
Η μέτρηση της Ελευθερίας του Τύπου γίνεται με βάση τον «Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου» (World Press Freedom Index) και έχει σκοπό να συγκρίνει το επίπεδο ελευθερίας που απολαμβάνουν οι δημοσιογράφοι και τα μέσα ενημέρωσης σε 180 χώρες και εδάφη, μέσω ενός ερωτηματολογίου. Αυτή η σύγκριση βασίστηκε στον παραπάνω ορισμό που απέδωσαν οι RSF και η επιστημονική τους επιτροπή, κατά τη διάρκεια ανάπτυξης της νέας τους μεθοδολογίας, η οποία είναι σε χρήση από το 2022 και για τα επόμενα έτη. Πιο συγκεκριμένα, μετράει μια συγκεκριμένη περίοδο (ένα στιγμιότυπο) της γενικότερης κατάστασης της ελευθερίας, που επικρατεί στα μέσα ενημέρωσης. Τα κριτήρια, τα οποία εξετάζονται σε αυτό το ερωτηματολόγιο, είναι ο πλουραλισμός, το περιβάλλον και η ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης, η αυτολογοκρισία, το νομοθετικό πλαίσιο, η διαφάνεια που υπάρχει, καθώς και η ποιότητα της υποδομής, που είναι υπεύθυνη για την παραγωγή ειδήσεων και πληροφοριών.
Αυτό το ερωτηματολόγιο είναι μεταφρασμένο σε 20 γλώσσες και αποστέλλεται σε δημοσιογράφους και άλλους ειδικούς, που σχετίζονται με τον χώρο των μέσων ενημέρωσης κι έχουν επιλεγεί από το RSF στις 180 χώρες και περιοχές που καλύπτει ο Δείκτης. Με βάση τις απαντήσεις που δίνουν οι ερωτώμενοι, αλλά και τα στοιχεία του προηγούμενου έτους, τα οποία καταγράφουν βίαιες πράξεις και εκμετάλλευση κατά των δημοσιογράφων, προκύπτει και η αντίστοιχη βαθμολογία για την κάθε χώρα και περιοχή. Αξίζει να σημειωθεί πως η συγκεκριμένη έρευνα είναι ετήσια και δημοσιεύεται κάθε χρόνο από το 2002, ενώ ορισμένες φορές ενδέχεται να τροποποιηθεί η μεθοδολογία αυτής της έρευνας. Είναι ένα πολύ σημαντικό μέσο συνηγορίας και έχει ως βάση του την αρχή της μίμησης μεταξύ των κρατών. Αυτός ο δείκτης είναι αρκετά διαδεδομένος και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, η επιρροή που έχει στις κυβερνήσεις αυξάνεται όλο και περισσότερο.
Πρόσφατα, οι RSF δημοσίευσαν την ετήσια έρευνά τους για το 2022. Με βάση αυτή την έρευνα, η Ελλάδα βρίσκεται στην 108η θέση ανάμεσα σε 180 χώρες και στην τελευταία θέση, όσον αφορά την Ευρωπαϊκή κατάταξη. Βέβαια, η έρευνα που έγινε το 2021, έδειχνε την Ελλάδα στην 70η θέση. Αυτή η σύγκριση (μεταξύ των δύο ερευνών), αλλά και όλα τα τελευταία γεγονότα, μαζί με τις διώξεις κατά των δημοσιογράφων, έρχονται να επικυρώσουν την άποψη ότι ο περιορισμός της Ελευθερίας του Τύπου έχει γίνει, δυστυχώς, μία κανονικότητα, τουλάχιστον όσον αφορά την Ελλάδα.
Η πτώση που έκανε η Ελλάδα, συγκριτικά με την έρευνα του 2021 (38 θέσεις), βασίζεται κυρίως στα ακόλουθα γεγονότα. Αρχικά, στη δολοφονία του δημοσιογράφου Γεώργιου Καραϊβάζ στις 9 Απριλίου του 2021, αλλά και στις αμφιβολίες σχετικά με την έκβαση της έρευνας και στην απροθυμία που υπάρχει από τη μεριά των ελληνικών αρχών να αποκαλύψουν όσους βρίσκονται πίσω από τη δολοφονία του δημοσιογράφου. Επιπλέον, η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στις χώρες της Ε.Ε. που έχουν αυξήσει τους ήδη αυστηρούς νόμους κατά των δημοσιογράφων. Τα αποτελέσματα της έρευνας, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσαν και αντιδράσεις. Ειδικότερα, ο εκπρόσωπος Τύπου της κυβέρνησης υποστήριξε πως η μεθοδολογία που χρησιμοποίησαν οι RSF, ήταν η αιτία για την κατάταξη που είχε η Ελλάδα, δίχως να γίνεται περαιτέρω συζήτηση για τα αποτελέσματα της έρευνας, αλλά και τα στοιχεία πάνω στα οποία βασίστηκε.
Πέρα, όμως, από τα παραπάνω δεδομένα, τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, δημοσιογράφοι, οι οποίοι ανέλαβαν να ερευνήσουν σημαντικές υποθέσεις και, πιο συγκεκριμένα, ένα σκάνδαλο διαφθοράς (υπόθεση Novartis), είναι πλέον αντιμέτωποι με σοβαρές ποινικές κατηγορίες. Πιο συγκεκριμένα, ο Κώστας Βαξεβάνης, ο οποίος είναι ερευνητής δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας Documento, κατέθεσε στο Ειδικό Ανώτατο Δικαστήριο για τέσσερις ποινικές κατηγορίες, οι οποίες αφορούσαν συνωμοσία, με σκοπό την κατάχρηση εξουσίας μέσω της αναφοράς που είχε κάνει για το φαρμακευτικό σκάνδαλο Novartis, στην εφημερίδα του. Εκτός από τον Κώστα Βαξεβάνη, αντίστοιχες κατηγορίες αντιμετωπίζει και η Ιωάννα Παπαδάκου, πρώην ερευνητική δημοσιογράφος και τηλεοπτική παρουσιάστρια. Οι κατηγορίες έχουν να κάνουν κυρίως με συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση, που συνωμότησε για την κατασκευή ειδήσεων σχετικά με την υπόθεση Novartis και τη λεγόμενη «λίστα Λαγκάρντ», συμπεριλαμβανομένης και της υποτιθέμενης εκβίασης ενός επιχειρηματία μέσω κριτικής κάλυψης.
Ένα ακόμα περιστατικό, το οποίο δικαιολογεί την πτώση της Ελλάδας στον Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου, είναι και η περίπτωση του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη, ο οποίος ασχολείται κυρίως με το οικονομικό ρεπορτάζ. Πιο συγκεκριμένα, το καλοκαίρι του 2021, το κινητό του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη χακαρίστηκε με το λογισμικό υποκλοπών Predator. Με βάση τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή του το Reporters United, τα οποία είναι κυρίως κρατικά έγγραφα, αποδεικνύεται ότι το καλοκαίρι του 2020 (έναν χρόνο πριν το χακάρισμα του Predator) η ΕΥΠ (Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών), η οποία τελεί υπό την άμεση εποπτεία του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, είχε υπό την παρακολούθησή της το κινητό τηλέφωνο του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη, με τη δικαιολογία ότι πρόκειται για λόγους εθνικής ασφάλειας.
Αξίζει να σημειωθεί πως τα προηγούμενα χρόνια μέχρι κι εκείνη την περίοδο, ο κύριος Κουκάκης ερευνούσε την υπόθεση των συναλλαγών μεταξύ της Τράπεζας Πειραιώς (με τον τραπεζίτη Μιχάλη Σάλλα) και του επιχειρηματικού ομίλου Libra (ο οποίος ανήκει στον εφοπλιστή Γιώργο Λογοθέτη). Τα ρεπορτάζ αυτά, που ξεκινούν από τον Νοέμβριο του 2019 έως τον Φεβρουάριο του 2020, όπου και δείχνουν πώς αυτές οι συναλλαγές πιθανότατα ζημίωσαν την τράπεζα. Έπειτα, συνεχίζει να γράφει για αυτό το θέμα και για το υπόλοιπο της χρονιάς (2020). Επιπλέον, ο δημοσιογράφος δημοσίευσε στους Financial Times ρεπορτάζ σχετικά με τον τρόπο που η κυβέρνηση Μητσοτάκη κατάφερε να τροποποιήσει τον Ποινικό Κώδικα, έτσι ώστε να υπάρχει πιο ευνοϊκή αντιμετώπιση για υποθέσεις που σχετίζονται με το ξέπλυμα χρήματος.
Ακόμη, πρέπει να τονιστεί πως δεν είναι μόνο οι ποινικές διώξεις, με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι οι δημοσιογράφοι, αλλά και οι απειλές που έχουν εισπράξει αρκετές φορές. Επίσης, ο περιορισμός που μπορεί να έχουν από τους εργοδότες τους, αν πρόκειται για έρευνα, όπου θίγονται τα συμφέροντα ενός υψηλά ιστάμενου προσώπου (είτε πρόκειται για πολιτικό, επιχειρηματία, εφοπλιστή ή και κάποιο γνωστό πρόσωπο), θα μπορούσε να θεωρηθεί επαρκές στοιχείο.
Έχοντας λάβει υπόψη όλα τα παραπάνω στοιχεία, αλλά και την έρευνα των RSF για την Ελευθερία του Τύπου, μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτό ότι η Ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα απειλείται. Πλέον, τα περιστατικά για διώξεις, παρακολουθήσεις, μέχρι και δολοφονίες δημοσιογράφων όλο και αυξάνονται, ενώ, παράλληλα, το νομικό πλαίσιο που τους προστάτευε έχει αρχίσει να γίνεται πιο χαλαρό. Η φίμωση και η παρεμπόδιση του έργου των δημοσιογράφων ισχυροποιεί την πεποίθηση ότι μάλλον δεν υφίσταται κράτος δικαίου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Εχθρός του Κράτους: Αποδεικνύουμε ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη παρακολουθούσε τον δημοσιογράφο Θανάση Κουκάκη, reportersunited.gr, διαθέσιμο εδώ
- Στον πάτο της Ε.Ε. η Ελλάδα στον δείκτη ελευθερίας του Τύπου, efsyn.gr, διαθέσιμο εδώ
- Europe – Central Asia Polarisation to the West, war & propaganda to the east, rsf.org, διαθέσιμο εδώ
- Global Score Analyses 2022 – Reporters Without Borders, rsf.org, διαθέσιμο εδώ
- Methodology used for compiling the World Press Freedom Index, rsf.org, διαθέσιμο εδώ
- RSF asks Greek authorities to speed up Giorgos Karaivaz murder investigation, rsf.org, διαθέσιμο εδώ
- Greece: Concern over criminal charges against investigative reporters, europeanjournalists.org, διαθέσιμο εδώ
