Οι πτυχές της αμυλοείδωσης

Του Αλέξανδρου Κομπή,

Η αμυλοείδωση είναι μια σπάνια ασθένεια η οποία κατατάσσεται στα αυτοάνοσα νοσήματα και σχετίζεται με ένα σύνολο από διαταραχές, οι οποίες προκαλούν βαθμιαία δυσλειτουργία και καταστροφή στους ιστούς που εμφανίζονται. Οι διαταραχές αυτές οφείλονται σε εναποθέσεις ινιδοειδών πρωτεϊνών στον εξωκυττάριο χώρο, γεγονός το οποίο αποτελεί το κύριο παθολογικό χαρακτηριστικό της νόσου.

Φυσιολογικά, όλες οι πρωτεΐνες που συντίθενται μέσα στο κύτταρο αναδιπλώνονται με τη βοήθεια ειδικών πρωτεϊνών που ονομάζονται πρωτεΐνες-συνοδοί, έτσι ώστε να αποκτήσουν τη λειτουργικότητά τους. Στην περίπτωση της αμυλοείδωσης, οι πρωτεΐνες που εμπλέκονται, δεν αναδιπλώνονται σωστά ή παράγονται σε υπερβολικά μεγάλο βαθμό, με αποτέλεσμα να χάνουν τη λειτουργικότητα τους και να συσσωρεύονται στα εξωκυττάρια διαμερίσματα. Εκεί, συνδέονται με πρωτεογλυκάνες και γλυκοζαμινογλυκάνες, οι οποίες τους προσδίδουν χρωστικές ιδιότητες, με αποτέλεσμα οι εναποθέσεις να μοιάζουν μορφολογικά με το άμυλο. Για αυτόν τον λόγο, οι εναποθέσεις ονομάστηκαν αμυλοειδώσεις και η ασθένεια αμυλοείδωση.

Δομικά, οι περισσότερες αμυλοειδώσεις απαρτίζονται από β-πολυπεπτιδικές αλυσίδες υπό μορφή πτυχωτού ελάσματος, οι οποίες σχηματίζουν διαπλεκόμενα ινίδια. Η δομή αυτή ευνοεί τη συσσώρευση και προκαλεί κάκωση στους ιστούς. Τα αίτια της νόσου και οι πρωτεΐνες που εμπλέκονται σε αυτήν ποικίλλουν. Έτσι, λόγω της ετερογένειας που παρουσιάζει, ταξινομείται σε μεγάλες κατηγορίες, ανάλογα την παθοφυσιολογία. Οι πιο συχνές μορφές αμυλοείδωσης που παρατηρούνται είναι οι εξής:

• Η αμυλοείδωση AL (αμυλοείδωση ελαφρών αλυσίδων) η οποία οφείλεται σε συσσώρευση αμυλοειδών που αποτελούνται από ελαφρές αλυσίδες ανοσοσφαιρινών κ ή λ. Ο συγκεκριμένος τύπος αμυλοείδωσης προκαλείται από υπερπλασία ενός κλώνου πλασματοκυττάρων που παράγουν ανοσοσφαιρίνες. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε υπερπαραγωγή και συσσώρευση ανοσοσφαιρινών, οι οποίες απελευθερώνονται στην κυκλοφορία του αίματος, κατανέμονται σε όλο το σώμα και προσβάλλουν πολλά όργανα, όπως οι νεφροί, ο σπλήνας και η καρδιά. Η αμυλοείδωση AL κατατάσσεται στις πρωτοπαθείς αμυλοειδώσεις και σχετίζεται με άλλα νοσήματα που αφορούν υπερπλασίες β μονοκλωνικών λεμφοκυτταρικών πληθυσμών, όπως το πολλαπλό μυέλωμα.
• Η αμυλοείδωση ΑΑ, η οποία οφείλεται σε ένα ινίδιο που προέρχεται από την πρωτεόλυση της πρωτεΐνης SAA (serum amyloid-associated). Η πρωτεΐνη SAA παράγεται στο ήπαρ και ανευρίσκεται στον ορό του αίματος. Η παραγωγή της αυξάνεται σε καταστάσεις φλεγμονής υπό την επίδραση ορισμένων κυτταροκινών. Σπάνια, η υπερπαραγωγή μπορεί να προκαλέσει τον σχηματισμό αμυλοειδών, κυρίως στην περίπτωση χρόνιων φλεγμονών. Ο συγκεκριμένος τύπος αμυλοείδωσης κατατάσσεται στις δευτεροπαθείς αμυλοειδώσεις, καθώς εμφανίζεται ως απόρροια μιας προϋπάρχουσας φλεγμονώδους κατάστασης ή κάποιου αυτοάνοσου νοσήματος.
• Η οικογενής κληρονομική αμυλοείδωση, η οποία εμφανίζεται σε διάφορες μορφές. Η πιο σημαντική από αυτές είναι ο οικογενής μεσογειακός πυρετός που συνοδεύεται από πυρετό και φλεγμονή και οφείλεται σε μια μεταλλαγμένη πρωτεΐνη που ονομάζεται πυρίνη και φυσιολογικά εμπλέκεται στη διαδικασία της φλεγμονής. Το αμυλοειδές που δημιουργείται διαχέεται σε όλο το σώμα. Επιπλέον, στην κατηγορία αυτή ανήκει και η αμυλοείδωση που οφείλεται στο αμυλοειδές τρανσθυρετίνης, το οποίο προσβάλλει την καρδιά και το περιφερικό νευρικό σύστημα. Η τρασθυρετίνη είναι μια πρωτεΐνη στον ορό του αίματος που φυσιολογικά μεταφέρει θυροξίνη και ρετινόλη.
• Η αμυλοείδωση που σχετίζεται με την αιμοκάθαρση, η οποία οφείλεται σε συσσώρευση β2 μικροσφαιρίνης. Στην περίπτωση αυτή, η πρωτεΐνη συσσωρεύεται στην κυκλοφορία του αίματος, λόγω ανεπαρκούς διήθησης από τις μεμβράνες αιμοδιάλυσης.

Σε όλες τις περιπτώσεις αμυλοείδωσης, τα αμυλοειδή μπορεί να εντοπίζονται είτε τοπικά είτε συστημικά και να προσβάλλουν περισσότερα από ένα όργανα. Τα όργανα που προσβάλλονται περισσότερο από τις εναποθέσεις αμυλοειδούς είναι η καρδιά, οι νεφροί, ο σπλήνας και το ήπαρ. Για αυτόν τον λόγο, αρχικά, τα συμπτώματα που εμφανίζει ο ασθενής είναι γενικά και περιλαμβάνουν κόπωση, αδυναμία και απώλεια βάρους, ενώ στη συνέχεια είναι ειδικά με το όργανο που προσβάλλεται. Έτσι, ο ασθενής μπορεί να εμφανίσει ηπατομεγαλία, σπληνομεγαλία, νεφρική ανεπάρκεια, πρωτεϊνουρία, καρδιακή ανεπάρκεια, γαστρεντερικές διαταραχές, καθώς και διαταραχές στην πήξη του αίματος.

Η διάγνωση της ασθένειας πραγματοποιείται με κλινική εξέταση, βιοψία, σπινθηρογράφημα, ειδικές εργαστηριακές εξετάσεις αίματος, καθώς και ειδικές εργαστηριακές εξετάσεις ούρων. Οι θεραπευτικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση της αμυλοείδωσης περιλαμβάνουν τη λήψη φαρμάκων, τη γενετική καθοδήγηση και, στην περίπτωση της πρωτοπαθούς αμυλοείδωσης, την αντιμετώπιση της νεοπλασίας και την αφαίρεση του αιτιολογικού παράγοντα.

Παρ’ όλα αυτά, οι θεραπευτικές τεχνικές έχουν χαμηλά ποσοστά επιτυχίας και σε συνδυασμό με τη γρήγορη εξέλιξη της νόσου και τις πολλαπλές προεκτάσεις της, οι ασθενείς έχουν χαμηλό προσδόκιμο ζωής. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη για νέες θεραπείες και προσεγγίσεις, οι οποίες θα προσφέρουν μια καλύτερη ποιότητα ζωής για τους ασθενείς και θα αυξάνουν το προσδόκιμο ζωής.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Vinay Kumar, Abul K. Abbas, Jon C. Aster, Βασική Παθολογική Ανατομική, 5^η ελληνική έκδοση, Επιστημονικές Εκδόσεις Παρισιάνου, Αθήνα 2020
• Amyloidosis, rarediseases.org. Διαθέσιμο εδώ
• Amyloidosis, hopkinsmedicine.org. Διαθέσιμο εδώ
• Amyloidosis, mayoclinic.org. Διαθέσιμο εδώ