Του Νίκου Παναγιωτόπουλου,
Ο μύθος αυτός θα μας ταξιδέψει στον χώρο της Μέσης Ανατολής και, πιο συγκεκριμένα, στο βασίλειο του Λιβάνου. Εκεί θα συναντήσουμε τον Άδωνη, τον νεαρό εραστή της θεάς Αφροδίτης, ο οποίος χαρακτηριζόταν για την εξαιρετική του ομορφιά. Η ιστορία του συνδεόταν με την ιστορία ενός αραβικού θάμνου, που ονομαζόταν Μύρρα ή Σμύρνα, και που οι αρχαίοι λαοί θαύμαζαν για τη λεπτή μυρωδιά του ρετσινιού του. Επιπλέον, η διήγηση αυτή ήταν γνωστή κατά κύριο λόγο σε ανατολικές περιοχές (Συρία, Κύπρος, Μικρά Ασία).
Κατά τη μυθολογική παράδοση, η Μύρρα ή Σμύρνα ήταν κόρη κάποιου βασιλιά του Λιβάνου, που τον έλεγαν Θεία. Κατά άλλους, πατέρας της Μύρρας αναφέρεται ο Κινύρας, που ήταν ιδρυτής της Πάφου στην Κύπρο. Η Μύρρα είχε έναν διακαή ερωτικό πόθο για τον ίδιο της τον πατέρα. Η ερωτική της έξαψη οφειλόταν είτε στην οργή του θεού Ήλιου προς την ίδια είτε στον θυμό της θεάς Αφροδίτης, γιατί η Μύρρα θεωρούσε πως είχε ωραιότερα μαλλιά από τη θέα του έρωτα. Η Μύρρα κατάφερε να ξεγελάσει τον πατέρα της ή να τον μεθύσει, προκειμένου να πλαγιάσει μαζί του.
Οι ερωτικές τους περιπτύξεις διήρκεσαν δώδεκα νύχτες. Όταν, όμως, ο πατέρας της, υπό το φως ενός κρυμμένου λύχνου, κατάλαβε πως η άγνωστη μέχρι τότε συντρόφισσά του ήταν η ίδια του η κόρη, την κυνήγησε με γυμνό σπαθί. Η Μύρρα, ωστόσο, είχε μείνει ήδη έγκυος από αυτόν τον απαγορευμένο έρωτα και ένιωθε πάρα πολύ ντροπιασμένη για την ύβρη που είχε διαπράξει. Ικέτευσε τους θεούς να γίνει ένα τίποτα ανάμεσα στους ζωντανούς ή στους νεκρούς. Μια θεότητα, είτε ο Δίας είτε η Αφροδίτη, άκουσε τη θερμή παράκλησή της, τη λυπήθηκε και τη μεταμόρφωσε σε δέντρο. Η Μύρρα, μεταμορφωμένη σε δέντρο, δε σταμάτησε να κλαίει για το παιδί που είχε στα σπλάγχνα της. Τα αρωματισμένα δάκρυά της έγιναν το ρετσίνι που κυλάει από το φυτό αυτό. Από τον κορμό του δέντρου, στη συνέχεια, γεννήθηκε ο μελλοντικός εραστής της Αφροδίτης, ο Άδωνης.
Το βρέφος αυτό, που προέκυψε από την παράνομη αιμομικτική σχέση της Μύρρας με τον πατέρα της, βρήκε η θεά Αφροδίτη. Η ίδια γοητεύτηκε από την αξιοθαύμαστη ομορφιά του μικρού Άδωνη. Αμέσως μετά τη γέννησή του, έβαλε το μωρό μέσα σε ένα κιβώτιο, του οποίου τη φύλαξη εμπιστεύτηκε στη βασίλισσα του Κάτω Κόσμου, την Περσεφόνη. Όταν, στη συνέχεια, η Περσεφόνη άνοιξε το κουτί για να δει τι περιέχει και είδε το βρέφος, θαύμασε, επίσης, την εξωπραγματική ομορφιά του και αρνήθηκε να το επιστρέψει στην Αφροδίτη. Συνεπώς, ο Άδωνης έγινε το «μήλον της έριδος» ανάμεσα στην Αφροδίτη και την Περσεφόνη.
Η διένεξη που προκλήθηκε ανάμεσα στις δύο αυτές θεές μεταφέρθηκε μπροστά στον Δία, ο οποίος ήταν εκείνος που αποφάσισε σχετικά με το ποια θα ήταν η μοίρα του Άδωνη. Ο ωραίος νέος θα έπρεπε να περνάει ένα τρίτο του χρόνου με τη θεά Αφροδίτη, ένα τρίτο του χρόνου με την Περσεφόνη στο βασίλειο των νεκρών και τον υπόλοιπο χρόνο ο Άδωνης θα ζούσε μόνος του. Στη συνέχεια, θα δούμε πως αυτό θα αλλάξει.
Η Αφροδίτη ήταν παράφορα ερωτευμένη με τον Άδωνη. Για αυτόν τον λόγο, συνεχώς απέτρεπε τον Άδωνη από το κυνήγι, που του άρεσε πολύ, προκειμένου να μην σκοτωθεί εξαιτίας κάποιου ατυχήματος. Δυστυχώς για την ίδια, ο Άδωνης, τελικά, σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια του κυνηγιού ενός αγριόχοιρου. Σύμφωνα με την τραγωδία του Ευριπίδη Ιππόλυτος, η Άρτεμις ήθελε να εκδικηθεί για τον χαμό του προστατευόμενού της, του Ιππόλυτου. Έτσι, η θεά προκάλεσε τον θάνατο του Άδωνη, επειδή τόλμησε να εισβάλλει στη σφαίρα επιρροής της, δηλαδή, στον κόσμο του κυνηγιού. Πιο συγκεκριμένα, λοιπόν, ο Άδωνης σκοτώθηκε ενώ κυνηγούσε έναν άγριο κάπρο. Σύμφωνα με μία άλλη παράδοση, την καταδίωξη του Άδωνη προκάλεσε ο θεός Άρης.
Η Αφροδίτη, πληγωμένη από τον θάνατο του εραστή της, ικέτευσε για τη ζωή του τον Δία, ο οποίος, τελικά, επέτρεψε στον Άδωνη να περνάει τον μισό χρόνο μαζί της και τον άλλο μισό στον κάτω Κόσμο. Στο σημείο που χύθηκε το αίμα του Άδωνη, φύτρωσαν κόκκινες ανεμώνες και το ρυάκι στη Συρία, που πήρε το όνομά του, είχε κόκκινο νερό.
Πολλοί σύγχρονοι ακαδημαϊκοί θεωρούν ότι ο Άδωνης αποτελούσε το αρχαίο πνεύμα της βλάστησης ή ότι ήταν ο προστάτης θεός της γεωργίας. Ο κεντρικός πυρήνας του παραπάνω μύθου είναι ο θάνατος και η ανάσταση του Άδωνη, που συμβολίζει την παρακμή της φύσης κάθε χειμώνα και την αναγέννησή της με τον ερχομό της άνοιξης. Επιπλέον, το όνομα του Άδωνη θεωρείται πως προέρχεται από τα σημιτικά και συνιστά μία εξελληνισμένη μορφή της λέξης “adoni” (στα ελληνικά «άδωνι»= Κύριέ μου, αφέντη μου), που έλεγαν επανειλημμένως οι γυναίκες της Φοινίκης, στις γιορτές προς τιμήν του Άδωνη, κατά τη διάρκεια των θρήνων.
Η λατρεία του νεαρού άνδρα, που στη βιβλική παράδοση ταυτιζόταν με τον μεσοποταμιακό θεό της βλάστησης και των σιτηρών, Ταμμούζ, ήταν ευρέως διαδεδομένη στη Φοινίκη. Πιο συγκεκριμένα, στην πόλη της Βίβλου, αυτές οι γιορτές τελούνταν με μεγαλοπρέπεια. Οι εορταστικές εκδηλώσεις ονομάζονταν από τους Έλληνες «Αδώνια» και λάμβαναν χώρα κάθε χρόνο με το τέλος του θερισμού, με σκοπό οι άνθρωποι της περιοχής να προωθήσουν την ανάπτυξη της βλάστησης και τον ερχομό των βροχών. Οι γιορτές αυτές τιμούσαν τον πονεμένο έρωτα της θεάς Αφροδίτης για τον Άδωνη και αναπαριστούσαν τη μέρα της συνάντησης και τη μέρα του χωρισμού της θεάς από τον αγαπημένο της. Ο Άδωνης βρισκόταν νεκρός μπροστά στα μάτια της θεάς και εκείνη θρηνούσε για τον χαμό του. Εν τέλει, η Αφροδίτη δεν μπόρεσε να κρατήσει κοντά της τον εραστή της. Την επόμενη μέρα, ο ίδιος απομακρυνόταν από εκείνη και χανόταν στη θάλασσα και στον αέρα.
Οι γυναίκες της Φοινίκης που λάμβαναν μέρος στις εκδηλώσεις πρόσφεραν για χάρη του αδικοχαμένου Άδωνη αργυρά κιβώτια, που ονομάζονταν «κήποι του Αδώνιδος». Επίσης, στα ιερά της Ανατολής, οι ίδιες δίνονταν στους ξένους. Όποια γυναίκα, όμως, δεν το έκανε αυτό, έπρεπε απαραιτήτως να θυσιάσει τα μαλλιά της στον Άδωνη.
Μέσα σε αυτά τα κιβώτια, που παραπάνω αναφέρθηκαν ως «κήποι του Αδώνιδος», οι γυναίκες τοποθετούσαν φυτά που αναπτύσσονταν γρήγορα, όπως άνηθο, κριθάρι και μαρούλι. Το μαρούλι είχε ιδιαίτερη σημασία διότι, σύμφωνα με τον μύθο, η Αφροδίτη τοποθέτησε το νεκρό σώμα του εραστή της επάνω σε ένα στρώμα από μαρούλια. Τα φυτά αυτά, λόγω του καιρού που επικρατεί τον Ιούνιο, μεγάλωναν μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα και μαραίνονταν εξίσου γρήγορα, ελλείψει χώματος, συμβολίζοντας την εφήμερη ζωή του Άδωνη.
Αυτοί οι μικροί «κήποι» εξετίθεντο μαζί με τα αγαλματίδια του Άδωνη κατά την πομπή και, μετά το τέλος της, τα έριχναν στη θάλασσα ή σε οποιαδήποτε ρέοντα ύδατα. Αργότερα, ο Λουκιανός και ο άγιος Ιερώνυμος ανέφεραν πως σε αυτές της θρηνωδίες προστέθηκε και χαρούμενη τελετουργία για να γιορτάζεται η ανάσταση και η ανάληψη του Άδωνη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κερένυι, Κ. (1996), Η μυθολογία των Ελλήνων, μτφρ. Σταθόπουλος, Δημήτρης, Αθήνα: Εκδόσεις Εστία
- Guirand, F., (1953), Παγκόσμιος Μυθολογία, μτφρ. Τετενές, Νικόλαος, Ελλάδα: Εκδοτικός Οίκος Βίβλος
- britannica.com, Adonis. Διαθέσιμο εδώ
