Της Εμιλένας Πούπα,
Η γενέτειρα των πυραμίδων, η Αίγυπτος, είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο για τον πολιτισμό της. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη σπουδαιότητα της αιγυπτιακής ιστορίας και μυθολογίας, η οποία χρονολογείται από το 3000 π.Χ. Είναι γεγονός ότι χαρακτηριστικό της αιγυπτιακής μυθολογίας είναι ο μεγάλος αριθμός θεοτήτων. Θεότητες που κοσμούν τα αιγυπτιακά έργα τέχνης, τα οποία, μαζί με το κείμενο των πυραμίδων, αποτελούν πηγές των αιγυπτιακών μύθων. Όπως κάθε λαός προσπαθεί να εξηγήσει τη δημιουργία του κόσμου με βάση τις δικιές του πεποιθήσεις, έτσι και οι άνθρωποι που ζούσαν στις όχθες του Νείλου, δημιούργησαν μύθους σχετικούς με τη δημιουργία του κόσμου.
Όσον αφορά, λοιπόν, τις αιγυπτιακές κοσμοθεωρίες, τα πράγματα περιπλέκονται. Αυτό γίνεται, αν λάβει κανείς υπόψιν τις διαφορετικές ερμηνείες που υπάρχουν, προερχόμενες η κάθε μια από διαφορετικές πόλεις του αρχαίου αυτού βασιλείου. Κάθε πόλη ερμήνευε με διαφορετικό τρόπο τη δημιουργία του κόσμου, συμπεριλαμβάνοντας τον δικό της τοπικό θεό. Ωστόσο, αξίζει να επισημανθεί ότι αυτές οι διαφορετικές εκδοχές είναι περισσότερο συμπληρωματικές μεταξύ τους παρά αντίθετες.
Σε όλες κοινό στοιχείο αποτελεί το χάος που υπήρχε πριν τη δημιουργία του κόσμου, χάος χωρίς ίχνος ζωής. Όταν τα νερά του χάους υποχώρησαν, εμφανίστηκε ένας λοφίσκος, πάνω στον οποίο εντοπίστηκε η πρώτη ζωή. Με μια βαθύτερη ανάγνωση γίνεται σαφές ότι υπάρχει συσχετισμός με τις πλημμύρες του ποταμού Νείλου, χάρη στις οποίες τα εδάφη γίνονταν γόνιμα για καλλιέργεια. Επιπλέον, σε όλους τους κοσμογονικούς μύθους εντοπίζεται ο θεός ήλιος, Ρα, που φαίνεται να ανέτειλε από τον λόφο που αναδύθηκε.
Αρχικά, στην Ερμούπολη υποστηρίζουν ότι η ζωή προήλθε από την ένωση και τον συνδυασμό 8 θεοτήτων, ομάδα γνωστή και ως «Ογδοάδα της Ερμούπολης». Πρόκειται για θεότητες χωρισμένες σε αρσενικές και θηλυκές: ο θεός Νουν και η αντίστοιχη θεά Νουνέτ, ο θεός Χε και η Χεκτ, ο θεός Κουκ και η Κουκέτ και, τέλος, ο Άμμων και η Αμουνέτ. Απεικονίζονταν ως θαλάσσια πλάσματα που ζούσαν στα νερά αυτά, τα οποία, στη συνέχεια, ενωθήκαν, προκαλώντας αναταραχή, από την οποία προέκυψε ο λόφος. Από τον λόφο αναδύθηκε ο θεός ήλιος και φώτισε τον κόσμο που δημιουργήθηκε.
Διαφορετικός είναι ο μύθος, προερχόμενος από την πόλη με το όνομα Ηλιούπολις. Εκεί, γίνεται λόγος για τον θεό Ατούμ, υπεύθυνο για τη δημιουργία. Πρόκειται για έναν ξεχωριστό μύθο όχι μόνο για την αιγυπτιακή μυθολογία, αλλά και για άλλες μυθολογίες του κόσμου. Σύμφωνα, λοιπόν, με τους κατοίκους της Ηλιούπολις, ο Ατούμ υπήρξε ένα ον που γεννήθηκε από μόνος του, εξελίχθηκε και δημιούργησε όλα τα υπόλοιπα στοιχεία. Πιο συγκεκριμένα, έκανε την εμφάνισή του στον λόφο και «έφτιαξε» τον θεό του αέρα, Σου, και την αδερφή του, Τεφνούτ. Οι δύο τελευταίοι ζευγάρωσαν και «έφτιαξαν» τον θεό Γκέμπ, που αντιπροσωπεύει τη γη και τη θεά Νουτ, που αντιπροσώπευε τον ουρανό. Από αυτούς προέκυψαν 4 παιδιά, ο Όσιρις, η Ίσιδα, ο Σετ και η Νέφθυς. Γίνεται κατανοητό, λοιπόν, ότι πρόκειται για «Εννεάδα της Ηλιούπολις» ή, για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, για 8 θεότητες που προέκυψαν από τον έναν και μοναδικό Ατούμ.
Στην πόλη της Μέμφιδος, ο τοπικός θεός Πτα ήταν ο δημιουργός του κόσμου. Σε αντίθεση με τις δύο προαναφερθείσες εκδοχές της κοσμογονίας, στη συγκεκριμένη ο Πτα παρουσιάζεται να δημιουργεί τον κόσμο με το μυαλό του. Λέγοντας τις ιδέες που σκεφτόταν, άρχισε να δημιουργεί θεούς. Παρόλα αυτά, στη συνέχεια, ο μύθος ταυτίζεται με τον μύθο της Ηλιούπολις, καθώς, με βάση τις αρχαίες πηγές, ο Πτα δημιούργησε τον Ατούμ, από τον οποίο προέκυψαν όλες οι υπόλοιπες θεότητες. Τέλος, η θηβαϊκή εκδοχή για τη δημιουργία του κόσμου τονίζει ότι ο Άμμων ήταν ο δημιουργός και όχι απλώς μέλος της Ογδοάδας. Στην πραγματικότητα, όλες οι υπόλοιπες θεότητες αποτελούσαν εκφάνσεις του Άμμων, καθώς αυτός ήταν ο υπέρτατος θεός.
Σαφέστατα, ο αιγυπτιακός πολιτισμός προκαλεί δέος και η αιγυπτιακή μυθολογία αφήνει άφωνο τον αναγνώστη. Εκτός από τις πυραμίδες και τα έργα τέχνης, ο αιγυπτιακός λαός έχει φροντίσει να αφήσει πίσω του μια ανεπανάληπτη κληρονομιά. Αυτό φαίνεται, άλλωστε, και από τη μοναδικότητα των μύθων, σε συνδυασμό με τις διαφορετικές εκδοχές για τη δημιουργία του κόσμου. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι η αιγυπτιακή μυθολογία επιδέχεται μια πιο εκτεταμένη και βαθύτερη ανάλυση, για να γνωρίσει ο αναγνώστης καλύτερα τον πολιτισμό της Αιγύπτου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Pinch, Geraldine (2002), Handbook of Egyptian Mythology, Santa Barbara: ABC-CLIO
- Honigsblum, Gerald (1991), Greek and Egyptian Mythologies, Εκδόσεις: University of Chicago Press
- britannica.com, Ancient Egyptian Religion. Διαθέσιμο εδώ
