Η πρώτη σπίθα του πολέμου

Του Στέφανου Κωστούρου,

Συμπληρώνονται φέτος 80 χρόνια από την 1^η Σεπτέμβρη του 1939, όταν οι κατάφρακτες γερμανικές στρατιές εισέβαλαν στην Πολωνική επικράτεια. Λίγες εβδομάδες μετά, θα ακολουθούσαν και οι σοβιετικές δυνάμεις, διαμελίζοντας την Πολωνία στα δύο. Ήταν η αρχή του δεύτερου και πιο καταστροφικού πολέμου, μιας παγκόσμιας σύγκρουσης, που όμοιά της δεν είχε βιώσει ποτέ ολόκληρη η ανθρωπότητα.

Ο Χίτλερ, ήδη με την υπογραφή του Συμφώνου Μολότοφ – Ρίμπεντροπ (Αύγουστος 1939), είχε εξασφαλίσει  την ενσωμάτωση της δυτικής Πολωνίας, παραχωρώντας την ανατολική πλευρά στους σοβιετικούς. Ταυτόχρονα, ωστόσο, προετοιμαζόταν πυρετωδώς για τη στρατιωτική εισβολή. Πάνω από 1.5 εκατομμύρια στρατιώτες, 10.000 πυροβόλα διαφόρου βεληνεκούς, 2.511 υπερσύγχρονα τεθωρακισμένα και 2.152 αεροπλάνα κάθε είδους, συγκεντρώθηκαν για την εισβολή. Απέναντι στην άψογα οργανωμένη και υπερσύγχρονη στρατιωτική μηχανή των Γερμανών, οι Πολωνοί αντιπαρατάσσουν έναν σχετικά μεγάλο στρατό, ο οποίος, όμως, μάχεται με ανεπαρκή και ξεπερασμένο για τα δεδομένα της εποχής εξοπλισμό. Πολλά από τα πολωνικά πυροβόλα χρησιμοποιούνταν ήδη από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, επομένως το βεληνεκές και η τεχνολογία τους ήταν ξεπερασμένη. Επιπλέον, ο πολωνικός στρατός δε βασιζόταν στη συνεισφορά των τεθωρακισμένων μέσα στη μάχη, παρά μόνο για αναγνώριση ή ως υποστήριξη του ξεπερασμένου πια ιππικού. Αυτό φάνηκε από τον μεγάλο αριθμό ελαφρών αρματιδίων που χρησιμοποιούσε, έναντι των βαριά θωρακισμένων και με ισχυρό οπλισμό γερμανικών τεθωρακισμένων (panzer).

Το Γερμανικό Επιτελείο Στρατού (Βέρμαχτ) θα δοκίμαζε και στην πράξη για πρώτη φορά μια νέα πολεμική τακτική, που θα αντικαθιστούσε τον στατικό πόλεμο των χαρακωμάτων του προηγούμενου πολέμου. Ο κεραυνοβόλος πόλεμος ή blitzkrieg, όπως συχνά αναφέρεται, έμελλε να αλλάξει τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου, να αναθεωρήσει παλιές τακτικές και να οδηγήσει στον εκσυγχρονισμό των ενόπλων δυνάμεων της εκάστοτε χώρας. Ο «Αστραπιαίος Πόλεμος», ευνοούσε τον πόλεμο αιφνιδιαστικών κινήσεων με συνδυασμένες επιθετικές ενέργειες όπλων, όπως το πυροβολικό, την αεροπορία, το μηχανοκίνητο πεζικό και τα τεθωρακισμένα. Το αποτέλεσμα αυτής της τακτικής ήταν ότι οι αντίπαλες δυνάμεις κατακερματίζονταν και έχαναν τη δυνατότητα ουσιαστικής αντίδρασης.

Το μεσημέρι της 31^ης Αυγούστου, η Ανώτατη Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση εξέδωσε το επίσημο διάταγμα επίθεσης. Το γερμανικό ραδιόφωνο ανέφερε επεισόδια στα γερμανοπολωνικά σύνορα. Στην πραγματικότητα, δεν ήταν τίποτα παραπάνω από σκηνοθετημένες ενέργειες Γερμανών στρατιωτών, οι οποίοι μεταμφιεσμένοι σε πολωνούς στρατιώτες εισέβαλαν σε κοντινό ραδιοφωνικό σταθμό και μετέδιδαν προπαγανδιστικά μηνύματα περί πολωνικής εισβολής στη Γερμανία. Επιπλέον, το σενάριο «εμπλουτίστηκε» με σορούς Πολωνών στρατιωτών, που στην πραγματικότητα επρόκειτο για κρατουμένους στρατοπέδων συγκέντρωσης. Η «Λευκή Επιχείρηση» είχε μόλις αρχίσει. Από την 1^η μέχρι και την 4^η Σεπτέμβρη, οι γερμανικές μεραρχίες, εισβάλλοντας από την Ανατολική Πρωσία και την Πομερανία, κατάφεραν να προελάσουν ταχύτατα στο εσωτερικό της Πολωνίας και να αναγκάσουν τις πολωνικές μεραρχίες να συμπτυχθούν προς την Κρακοβία. Αξίζει να σημειωθεί ότι την πρώτη βδομάδα των επιχειρήσεων, οι πολωνικές δυνάμεις κατάφεραν μικρής κλίμακας αντεπιθέσεων, χωρίς ωστόσο να σταματήσουν τη γερμανική προέλαση. Οι γερμανικές μεραρχίες, με την ισχυρή παρουσία της αεροπορίας και των τεθωρακισμένων, είχαν εισχωρήσει 80 χιλιόμετρα τις πρώτες 3 μέρες. Στα μέσα του μήνα ξεκινούσε σταδιακά η κατάρρευση. Στις 17 Σεπτέμβρη, εισβάλλει ο Κόκκινος Στρατός, βάσει της Συμφωνίας με τη Γερμανία. Η Πολωνία πλέον εγκλωβίζεται σε ένα διμέτωπο κλοιό. Δύο μέρες μετά, στη μάχη του Μπζούρα, αιχμαλωτίζονται 170.000 Πολωνοί στρατιώτες. Στις 25 Σεπτεμβρίου, συντελείτε ο ανηλεής βομβαρδισμός της Βαρσοβίας. Πάνω από 400 τόνους βομβών καταστρέφουν το 84% των κτηρίων της πόλης, ανάμεσά τους και νοσοκομεία του Ερυθρού Σταυρού. Δύο μέρες μετά, η πόλη παραδόθηκε. Μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου, η κατάρρευση της χώρα είχε επέλθει ολοκληρωτικά. Ο απολογισμός για την Πολωνία τεράστιος: 65.000 νεκροί, 133.700 τραυματίες και 694.000 αιχμάλωτοι. Συγκριτικά, οι γερμανικές απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό είναι ελαφρότατες: 16.343 νεκροί, 30.300 τραυματίες, 3.500 εξαφανισθέντες. Είναι ο πιο αναίμακτος (για τη Γερμανία) πόλεμος που έχει γίνει ποτέ.

Η αντίδραση των Δυτικών Συμμάχων απέναντι στην εισβολή των γερμανικών στρατευμάτων στη Πολωνία ήταν άμεση. Γαλλία και Βρετανία, ως εγγυήτριες δυνάμεις της Πολωνίας, αποστέλλουν προειδοποιήσεις στη Γερμανία υπό την απειλή κήρυξης πολέμου. Ύστερα από την αρνητική στάση της γερμανικής πλευράς, κηρύσσουν τον πόλεμο εναντίον της την 3^η Σεπτέμβρη 1939. Οι Πολωνοί από την πλευρά τους, ήλπιζαν στη δημιουργία ενός Δυτικού Μετώπου που θα έθετε τη ναζιστική Γερμανία σε έναν διμέτωπο πόλεμο. Ωστόσο, ο αντιπερισπασμός των συμμάχων εξελίχτηκε σε έναν «Ψεύτικο Πόλεμο», όπως σχολιάστηκε από τις αμερικανικές εφημερίδες, με μερικές αψιμαχίες μεταξύ των στρατευμάτων, χωρίς ωστόσο να προβούν αμφότεροι σε άλλες μεγάλης κλίμακας επιθετικές κινήσεις.

Με την κατάληψη της Πολωνίας, το ναζιστικό καθεστώς ξεκινά την υλοποίηση ενός σχεδίου εξόντωσης του Πολωνικού πληθυσμού. Ήδη από τον Σεπτέμβρη εφαρμόζεται το πρόγραμμα ευθανασίας Τ-4, όπου δημιουργούνται θάλαμοι αερίων για τη μαζική εξόντωση των πληθυσμών. Σχεδόν 26.000 Πολωνοί με ψυχικές και άλλου είδους παθήσεις θα βρουν φρικτό θάνατο. Παράλληλα, ο σχεδιασμός γκέτο εντός των πόλεων για την εξόντωση των πληθυσμών τους από την πείνα, αλλά και των στρατοπέδων συγκέντρωσης για τον εγκλεισμό του Εβραϊκού πληθυσμού και άλλων ομάδων, ανοίγουν το δρόμο για τα πιο ειδεχθή και φρικιαστικά εγκλήματα που θα ακολουθήσουν στη διάρκεια του πολέμου. Για τους Ναζί, οι Πολωνοί στη νέα τάξη πραγμάτων ήταν κατώτερα όντα, στο επίπεδο των ζώων, και ο προορισμός τους ήταν να είναι οι σκλάβοι της Άριας φυλής.

Βιβλιογραφία

• Ιωάννης Κωστούλας, Εγκλήματα Πολέμου του Άξονα 1939 – 1945, Εκδόσεις Περισκόπιο, Αθήνα 2007
• Στρατιωτική Ιστορία, Οι φλόγες του Πολέμου 1939 – 1945, Εκδόσεις Περισκόπιο, Αθήνα 2007
• https://www.mixanitouxronou.gr/oi-polonoi-theorountan-isaksioi-me-ta-zoa-kai-tous-proorizan-gia-sklavous-tis-nea-taksis-i-eisvoli-ton-nazi-stin-polonia-opou-dolofonisan-amesos-olous-tou-morfomenous/

Στέφανος Κωστούρος

Γεννήθηκε το 1998 και ζει στο Ναύπλιο, είναι προπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στη Καλαμάτα. Το επιστημονικό του ενδιαφέρον εστιάζει στη Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική και Ευρωπαϊκή Ιστορία.