Της Έλενας Κοντραφούρη,
Το σάλιο αποτελεί το έκκριμα των μικρών και μεγάλων σιελογόνων αδένων, που βρίσκονται στη στοματική κοιλότητα. Συχνά, ο ρόλος του θεωρείται ότι είναι μόνο η έκπλυση και η λίπανση του στόματος ή η δημιουργία του βλωμού κατά τη μάσηση. Στην πραγματικότητα, όμως, το σάλιο αποτελεί ένα πολύτιμο υγρό για το ανθρώπινο σώμα, το οποίο επιτελεί σημαντικές βιολογικές λειτουργίες.
Το σάλιο συμμετέχει στη γεύση μέσω της διαλυτοποίησης των γευστικών παραγόντων των τροφών. Το αλμυρό, το πικρό, το γλυκό ή το ξινό στοιχείο μίας τροφής αποτελούν χημικές ενώσεις, οι οποίες, όταν εισέλθουν στη στοματική κοιλότητα, συνδέονται με ειδικούς υποδοχείς στην επιφάνεια των εξειδικευμένων γευστικών κυττάρων. Αυτή η σύνδεση υποβοηθείται από το σάλιο, που παίζει τον ρόλο του διαλύτη-μεταφορέα αυτών των στοιχείων, καθώς τα οδηγεί στους ειδικούς υποδοχείς, διευκολύνει τη σύνδεσή τους και συμβάλλει στην αντίληψη και επεξεργασία των γευστικών ερεθισμάτων. Η συμμετοχή του σάλιου στην αίσθηση της γεύσης είναι εμφανής, άλλωστε, σε περιπτώσεις μειωμένης παραγωγής του, όπως λόγω ξηροστομίας ή μεταβολικών νόσων, όπου παρατηρείται μειωμένη ευαισθησία της γεύσης και δυσκολία αναγνώρισης του αλμυρού, του γλυκού, του πικρού ή του ξινού.
Το σάλιο έχει την ικανότητα, μέσω συγκεκριμένων μηχανισμών, να προστατεύει τα δόντια από τη διάβρωση, δηλαδή την προοδευτική απώλεια οδοντικής ουσίας, λόγω επίδρασης όξινων παραγόντων. Αρχικά, περιέχει τρία βασικά ρυθμιστικά συστήματα, που στόχο έχουν την επαναφορά του όξινου περιβάλλοντος στο φυσιολογικό: α) το σύστημα των διττανθρακικών β) το σύστημα των φωσφορικών ιόντων και γ) το πρωτεϊνικό σύστημα. Ο μηχανισμός και των τριών αποσκοπεί στην πλήρη εξάλειψη του βλαπτικού ερεθίσματος, μέσω μετατροπής των όξινων χημικών ενώσεων σε ουσίες που δεν αντιδρούν με τα συστατικά του εξωτερικού στρώματος του δοντιού και δεν φθείρουν τον σμάλτο.
Παράλληλα, το σάλιο στην επιφάνεια των δοντιών δημιουργεί μία λεπτή μεμβράνη που ονομάζεται σιαλικό υμένιο. Αυτό το υμένιο αποτρέπει την άμεση επαφή μεταξύ των οξέων και του δοντιού, μειώνοντας έτσι τον ρυθμό διάλυσης του σκληρού οδοντικού ιστού. Τέλος, η απώλεια οδοντικής ουσίας λόγω όξινων χημικών παραγόντων προλαμβάνεται λόγω της περιεκτικότητας του σάλιου σε ασβέστιο, φωσφορικά άλατα και φθόριο. Αυτά τα στοιχεία συμβάλλουν στην επαναμεταλλικοποίηση του δοντιού, δηλαδή στην κάλυψη ορισμένων κενών που ενδέχεται να δημιουργηθούν στην επιφάνειά του από τα οξέα, αποτρέποντας την εξέλιξη της διάβρωσης.
Εκτός από τη βλάβη που οφείλεται σε χημικούς παράγοντες, η ανάπτυξη των παθογόνων μικροοργανισμών μπορεί, επίσης, να προληφθεί λόγω των αντιμικροβιακών ιδιοτήτων του σάλιου. Η λυσοζύμη, που περιέχεται στο σάλιο, αποτελεί μία ουσία που έχει βακτηριοκτόνο δράση, καθώς καταστρέφει την κυτταρική δομή του μικροοργανισμού. Η λακτοφερίνη μπορεί να δεσμεύει απαραίτητα διατροφικά στοιχεία των βακτηρίων, ώσπου να κορεστεί, στερώντας τα από τους τερηδονοπαθογόνους μικροοργανισμούς και οδηγώντας τους σε διατροφική ένδεια. Τέλος, στο σάλιο κυκλοφορούν αντισώματα, τα οποία στρέφονται έναντι των βακτηριακών κυττάρων, παρακωλύοντας την προσκόλληση των μικροοργανισμών στους ιστούς και ενεργοποιώντας την άμυνα. Έτσι, μέσω της δράσης αυτών των ουσιών, η στοματική κοιλότητα προστατεύεται από την εγκατάσταση των μικροβίων και προλαμβάνεται, σε έναν βαθμό, η εμφάνιση παθήσεων του στόματος.
Τα τελευταία χρόνια, το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας έχει στραφεί στην ιδιαίτερη ικανότητα του σάλιου να συμβάλλει στη διάγνωση και την πρόγνωση διαφόρων νόσων. Το σάλιο αποτελεί δεξαμενή βιομορίων, τα οποία δύνανται να αποτελέσουν δείκτες ύπαρξης στοματικών παθήσεων, όπως η τερηδόνα και η περιοδοντική νόσος, αλλά και συστηματικών διαταραχών, όπως ο διαβήτης ή ο καρκίνος. Οι βιολογικοί δείκτες του σάλιου που εντοπίζονται μετά τη συλλογή και την εργαστηριακή ανάλυση ενός δείγματος, κυμαίνονται από αλλαγές στο γενετικό υλικό και τις παραγόμενες πρωτεΐνες έως αλλαγές στον πληθυσμό των μικροβίων που βρίσκονται φυσιολογικά στο στόμα και δεν είναι παθογόνα.
Παράλληλα, λόγω του ότι οι σιελογόνοι αδένες περιβάλλονται από αγγεία και είναι αρκετά διαπερατοί σε μόρια μικρού μεγέθους, αρκετές φορές μόρια που κυκλοφορούν στο αίμα και αποτελούν διαγνωστικούς δείκτες εκκρίνονται και στο σάλιο. Το σάλιο, συνεπώς, αποτελεί καθρέφτη της συνολικής υγείας του ατόμου.
Το σάλιο αποτελεί ένα από τα πιο πολύτιμα και ιδιαίτερα βιολογικά υγρά του ανθρώπινου σώματος. Δεν συμμετέχει μόνο στην ομιλία, την κατάποση και την πέψη της τροφής, αλλά παίζει σπουδαίο ρόλο στη διατήρηση της στοματικής υγείας, ενάντια στους χημικούς και μικροβιακούς παράγοντες, και στην αίσθηση της γεύσης. Το σημαντικότερο, όμως, είναι ότι πλέον το σάλιο αποτελεί έναν μη επεμβατικό τρόπο διάγνωσης νόσων της στοματικής κοιλότητας, αλλά και άλλων συστημάτων του σώματος, καθιστώντας το ένα πολύτιμο εργαλείο στα χέρια της επιστήμης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ραχιώτης, Χ., & Βουγιουκλάκης, Γ. (2015). Σάλιο και Βιοϋμένια. Στο Ραχιώτης, Χ., & Βουγιουκλάκης, Γ. 2015. Οδοντική τερηδόνα [Προπτυχιακό εγχειρίδιο]. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις. κεφ 2. Διαθέσιμο εδώ
- Buzalaf, M. A., Hannas, A. R., & Kato, M. T. (2012). Saliva and dental erosion. Journal of applied oral science: Revista FOB, 20(5), 493-502. Διαθέσιμο εδώ
- Zhang, C. Z., Cheng, X. Q., Li, J. Y., Zhang, P., Yi, P., Xu, X., & Zhou, X. D. (2016). Saliva in the diagnosis of diseases. International Journal of oral science, 8(3), 133-137. Διαθέσιμο εδώ
- Vincis, R., & Fontanini, A. (2019). Central taste anatomy and physiology. Handbook of clinical neurology, 164, 187-204. Διαθέσιμο εδώ
