Της Δήμητρας Στρόμπολα,
Η προστασία του περιβάλλοντος βρίσκεται σε άμεση και διαρκή σχέση με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών. Αυτό φάνηκε ήδη από το 1972 στη Διακήρυξη της Στοκχόλμης, όπου αναγνωρίζεται ότι το περιβάλλον, αποτελούμενο από το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, αποτελεί κρίσιμο στοιχείο στην απόλαυση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Συγκεκριμένα, στη διακήρυξη ρητά επισημαίνεται ότι: «Ο άνθρωπος έχει το θεμελιώδες δικαίωμα στην ελευθερία, την ισότητα και σε κατάλληλες συνθήκες ζωής, σε ένα περιβάλλον τέτοιας ποιότητας που του επιτρέπει μια ζωή αξιοπρέπειας και ευζωίας…».
Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) αποτελεί το σημαντικότερο μέσο προστασίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Κατά το Προοίμιό της, τα δικαιώματα και οι ελευθερίες που κατοχυρώνει αποτελούν το θεμέλιο της δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο. Τέθηκε σε ισχύ το 1953, εκείνη την εποχή όμως το περιβάλλον δεν ήταν ακόμα μέρος της διεθνούς ατζέντας και έτσι ούτε η ΕΣΔΑ ούτε τα πρόσθετα Πρωτόκολλά της κατοχυρώνουν ευθέως ένα δικαίωμα στο περιβάλλον. Αν και μέσω πρόσθετων Πρωτοκόλλων έχουν ενσωματωθεί άλλα πιο πρόσφατα δικαιώματα, το δικαίωμα στο περιβάλλον δεν αναφέρεται σε κανένα από αυτά. Έτσι, ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση της σχέσης της προστασίας του περιβάλλοντος και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών στην Ευρώπη έχει διαδραματίσει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), μέσω της εκτεταμένης νομολογίας του σε περιβαλλοντικές υποθέσεις και των εργαλείων ερμηνείας της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που έχει αναπτύξει.
Η ΕΣΔΑ στερείται επίσης ειδικής πρόβλεψης αναφορικά με διαδικαστικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στην περιβαλλοντική πληροφορία, τα δικαιώματα συμμετοχής του κοινού στη λήψη αποφάσεων σε σχέση με περιβαλλοντικά ζητήματα και στο δικαίωμα στην πρόσβαση στην περιβαλλοντική δικαιοσύνη. Επομένως, τα περιβαλλοντικά ζητήματα και η προστασία του περιβάλλοντος εν γένει, άγονται εμμέσως από την κρίση του ΕΔΔΑ με δυναμική ερμηνεία μέσα από ρητώς αναγνωρισμένα στην ΕΣΔΑ δικαιώματα και ελευθερίες. Οι υποθέσεις με περιβαλλοντικό υπόβαθρο έχουν συσχετιστεί κατά κύριο λόγο με το δικαίωμα στη ζωή (άρ. 2 ΕΣΔΑ), με το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής (άρ. 8 ΕΣΔΑ), με την ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης (άρ. 10 ΕΣΔΑ) και με το δικαίωμα στην ιδιοκτησία (άρ. 1 Πρώτου Προσθέτου Πρωτοκόλλου). Συνεπώς, η προστασία του περιβάλλοντος δεν προκύπτει ως υποχρέωση που γεννιέται ευθέως από την ΕΣΔΑ, ωστόσο το Δικαστήριο επιβάλει την υποχρέωση να προστατεύονται τα άτομα των οποίων τα δικαιώματα έχουν προσβληθεί ή δύνανται να προσβληθούν από την περιβαλλοντική υποβάθμιση.
Συνοψίζοντας, παρά την απουσία ρητής πρόβλεψης σχετικά με το δικαίωμα στο περιβάλλον, το ΕΔΔΑ έχει αναπτύξει μία πλούσια νομολογία για την προστασία του, μέσω άλλων κατοχυρωμένων σε αυτήν δικαιωμάτων. Ωστόσο, από την άλλη πλευρά, η προστασία του περιβάλλοντος φαίνεται να μην κατέχει μια θέση ανάλογη της σημασίας του στη σύγχρονη εποχή. Η προστασία που παρέχει το Δικαστήριο είναι αναγκαστικά έμμεση, λόγω μη προβλέψεως ενός αυτοτελούς δικαιώματος στο περιβάλλον. Έτσι, έχουν διαμορφωθεί προτάσεις και έχουν εκφραστεί προβληματισμοί για το εάν θα πρέπει να προστεθεί ένα πρόσθετο Πρωτόκολλο στην ΕΣΔΑ, ώστε να προστατεύεται το δικαίωμα στο περιβάλλον ευθέως και ρητώς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Human rights and the environment, Impact of the European Convention on Human Rights, Council of Europe, διαθέσιμο εδώ
- Environment and the European Convention on Human Rights, European Court of Human Rights, διαθέσιμο εδώ
- Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΣΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΔΑ, διαθέσιμο εδώ
- «Η ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ», διαθέσιμο εδώ
