Του Λάμπρου Καρασμάνη,
Το 1982 στο Montego Bay της Τζαμάικα υπογράφεται ο καταστατικός χάρτης των θαλασσών και των ωκεανών, η τρίτη Σύμβαση Δικαίου Θαλάσσης των Ηνωμένων Εθνών, γνωστή ως UNCLOS III. Ο θαλάσσιος χώρος χωρίζεται σε ζώνες, εντός των οποίων το παράκτιο κράτος είναι φορέας δικαιωμάτων και υποχρεώσεων.
Οι ζώνες μετρούνται από τις Γραμμές Βάσης και πέραν αυτών, με κατεύθυνση από την ξηρά προς τη θάλασσα. Οι ίδιες οι Γραμμές Βάσης μπορούν να είναι φυσικές (όπου τις λαμβάνουμε από την ακτογραμμή τη στιγμή της κατώτατης ρυχίας, δηλαδή όταν η έκταση της στεριάς βρίσκεται στο μέγιστό της, κατά το φαινόμενο της άμπωτης), ευθείες (όπου, λόγω οδοντώσεων της ακτής δυνάμεθα να ενώσουμε ακρότατα, ώστε η θαλάσσια επικράτεια να εκκινεί εξωτερικά των γραμμών αυτών, ενώ η θαλάσσια επιφάνεια που βρίσκεται εσωτερικά αυτών και εξωτερικά της ακτής αποκτά άμεσα καθεστώς χερσαίας επικράτειας), ή αρχιπελαγικές που αποτελούν ιδιαίτερη κατάσταση που δύνανται να εκμεταλλευτούν μόνο τα αρχιπελαγικά κράτη (πχ Ιαπωνία) και όχι κράτη με ταυτόχρονη αρχιπελαγική και ηπειρωτική δομή (όπως η Ελλάδα).
Εσωτερικά Ύδατα
Η πρώτη ζώνη που συναντάμε είναι αυτή των Εσωτερικών Υδάτων. Αυτά υπάρχουν εσωτερικά των Γραμμών Βάσης, σε κλειστούς κόλπους (για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των παράκτιων κρατών, συγκεκριμένοι κόλποι δύνανται να κλείσουν με νοητές ευθείες γραμμές. Οι περιεχόμενοι θαλάσσιοι όγκοι αποκτούν το καθεστώς του χερσαίου εδάφους), σε εκβολές ποταμών καθώς και στα λιμάνια. Στον συγκεκριμένο χώρο έχουμε την πλήρη, απόλυτη και αποκλειστική κυριαρχία του παράκτιου κράτους. Εδώ δεν ισχύει η αβλαβής διέλευση. Τόσο η είσοδος, όσο και η διαμονή στα εσωτερικά ύδατα λαμβάνουν χώρα σύμφωνα με τους όρους και το κανονιστικό πλαίσιο του παράκτιου κράτους.
Αιγιαλίτιδα Ζώνη
Πέραν των Γραμμών Βάσης εκκινεί η Αιγιαλίτιδα Ζώνη, δηλαδή τα λεγόμενα χωρικά ύδατα. Η ζώνη αυτή φέρει τον χαρακτήρα «ipso facto & ab initio», κοινώς υπάρχει και πιστώνεται στο παράκτιο κράτος εξ υπαρχής και αυτοδικαίως. Το εύρος της ζώνης φτάνει έως και 12 ναυτικά μίλια από τις Γραμμές Βάσης, εξού και γίνεται αντιληπτή η συνέργεια μεταξύ Ευθείων Γραμμών και Αιγιαλίτιδας, η οποία προωθείτε βαθύτερα εντός του θαλασσίου χώρου. Πρέπει να υποσημειώσουμε ότι η Αιγιαλίτιδα Ζώνη, παρότι αποτελεί μια θαλάσσια ζώνη, ουσιαστικά ορίζει και το νομικό καθεστώς του υπερκείμενου εναερίου χώρου, καθώς και του υποκείμενου βυθού, αποδίδοντάς τα στην παράκτια κρατική οντότητα. Εντός της Αιγιαλίτιδας ισχύει το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης, το οποίο δύναται να περιοριστεί προσωρινά από το παράκτιο κράτος σε συγκεκριμένα τμήματα της ζώνης, για λόγους εθνικής ασφάλειας, πάντα στη βάση της αρχής της μη διάκρισης, ενώ απαιτείται πρότερη γνωστοποίηση μέσω NAVTEX.
Συνορεύουσα Ζώνη
Προχωρώντας παρακάτω συναντούμε τη Συνορεύουσα Ζώνη, πρόκειται για προαιρετική ζώνη και την οποία το κράτος μας δε χρησιμοποιεί. Εντός αυτής το παράκτιο κράτος δεν αναπτύσσει κυριαρχία, αλλά δικαίωμα ελέγχου νομοθεσίας FISC (Financial, Immigration, Sanitary, Customs) και δύναται να τιμωρήσει παραβάσεις που έχουν συμβεί στα χερσαία εδάφη του, στα εσωτερικά του ύδατα ή στην αιγιαλίτιδα ζώνη του. Η έκτασή της φτάνει έως και 24ν.μ. από τις γραμμές βάσης.
Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη
Αποτελεί έμπνευση της Σύμβασης του 1982, στη βάση της πρακτικής που είχαν ήδη αναπτύξει διμερώς (ή/και πολυμερώς) ορισμένα κράτη στην απόπειρα τους για απόκτηση μιας «εκτεταμένης» Αιγιαλίτιδας και ζώνης αλιευτικού ενδιαφέροντος. Η Α.Ο.Ζ. είναι μια “suis generis” ζώνη, για την ύπαρξη της οποίας απαιτείται ανακήρυξη από το παράκτιο κράτος και η οποία προϋποθέτει την οριοθέτηση σε περίπτωση ύπαρξης γειτονικών κρατών. Το εύρος της φτάνει μέχρι τα 200 ναυτικά μίλια από τις Γραμμές Βάσης, ενώ, όπως ορίζει η Σύμβαση, στον βυθό και το υπέδαφος κάτω από την Α.Ο.Ζ. ισχύουν οι αντίστοιχες διατάξεις της Υφαλοκρηπίδας. Το παραπάνω μας αποδεικνύει και τη σημαντικότητα της ζώνης, ειδικά σε περιοχές αμφισβητούμενου καθεστώτος, καθώς με μια και μόνο κίνηση το παράκτιο κράτος επιτυγχάνει την ικανοποίηση των στόχων του σε δυο επίπεδα.
Τέλος πρέπει να αναφέρουμε ότι γειτονικά κράτη που φέρουν της ιδιότητα του «περίκλειστου» κράτους (ως «περίκλειστα» κράτη χαρακτηρίζουμε όσα κράτη δεν έχουν μέτωπο στο θαλάσσιο χώρο. Πρόκειται για αμιγώς ηπειρωτικές κρατικές οντότητες. Πχ: Ουζμπεκιστάν) ή του «γεωγραφικώς μειονεκτούντος» (ως «γεωγραφικώς μειονεκτούντα» κράτη χαρακτηρίζουμε τις κρατικές οντότητες, που παρότι είναι παράκτιες, δε δύνανται να αναπτύξουν πλήρως τις ζώνες τους. Πχ: Ιορδανία) έχουν δικαίωμα συμμετοχής στο πλεόνασμα των αλιευμάτων της Α.Ο.Ζ. του παρακτίου κράτους.
Ηπειρωτική Υφαλοκρηπίδα
Η τελευταία ζώνη εθνικής δικαιοδοσίας που συναντάμε είναι η Υφαλοκρηπίδα. Η σύλληψη της συγκεκριμένης ζώνης πιστώνεται στον Πρόεδρο Truman, ο οποίος το 1945 δήλωσε πως οι υποθαλάσσιοι πόροι γειτνιαζόντων βυθών ανήκουν στις Η.Π.Α. από τη στιγμή που αυτή θα μπορεί να τους ανασύρει. Η πρόοδος της τεχνολογίας έδωσε νέες προοπτικές εκμετάλλευσης του θαλασσίου βυθού, πέραν των τριών ναυτικών μιλίων που απάρτιζαν εκείνη την εποχή την Αιγιαλίτιδα Ζώνη τους. Η θέση των Η.Π.Α αποτελεί κλασικό παράδειγμα «υφέρπουσας δικαιοδοσίας». Στη βάση της ισχύς του κράτους που κλείδωσε το αποτέλεσμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Η.Π.Α. είχαν το διεθνές εκτόπισμα να απαιτήσουν αυτό που έκριναν ότι του αναλογεί και έτσι δημιούργησαν μια νέα διεθνή τάση. Μέχρι το 1958, όπου η ζώνη αποκτά διεθνή νομική υπόσταση, 20 ακόμα κράτη είχαν ακολουθήσει το παράδειγμα του Προέδρου Truman κηρύσσοντας τη δική τους “de facto” υφαλοκρηπίδα. Η ζώνη πιστώνεται στο παράκτιο κράτος ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που πιστώνεται η Αιγιαλίτιδα σε αυτό, καθώς η φύση της είναι και εδώ “ipso facto & ab initio”. Δικαίωμα εκμετάλλευσης των πόρων της ζώνης, η οποία βρίσκεται αποκλειστικά σε βυθό και υπέδαφος και όχι στα υπερκείμενα ύδατα, έχει αποκλειστικά το παράκτιο κράτος. Λοιπά κράτη έχουν δικαιώματα όπως αυτό της πόντισης υποθαλάσσιων αγωγών και καλωδίων, πάντα σύμφωνα με τους κανόνες του παράκτιου κράτους και δεδομένου ότι δεν εμποδίζουν δικές του δραστηριότητες επί της ζώνης. Η Σύμβαση του 1982 δίνει τον ακόλουθο ορισμό:
«Η υφαλοκρηπίδα ενός παράκτιου κράτους αποτελείται από το θαλάσσιο βυθό και το υπέδαφός του που εκτείνεται πέραν της χωρικής του θάλασσας καθ’ όλη την έκταση της φυσικής προέκτασης του χερσαίου του εδάφους μέχρι του εξωτερικού ορίου του υφαλοπλαισίου ή σε μια απόσταση 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της χωρικής θάλασσας όπου το εξωτερικό όριο του υφαλοπλαισίου δεν εκτείνεται μέχρι αυτή την απόσταση».
Ενώ παρακάτω, εντός της Σύμβασης, εξειδικεύονται υποπεριπτώσεις και καθορίζεται ο καταμερισμός εσόδων των πόρων στην περίπτωση της Εκτεταμένης Ηπειρωτικής Υφαλοκρηπίδας μεταξύ του παράκτιου κράτους και της Επιτροπής Ηπειρωτικής Υφαλοκρηπίδας.
Ανοιχτή Θάλασσα & Διεθνής Βυθός
Πέραν των ορίων της κρατικής δικαιοδοσίας βρίσκουμε δυο ακόμα ζώνες με το δικό τους ιδιαίτερο καθεστώς, στη βάση του οποίο αποκλείεται η υπαγωγή τους σε κρατικό δεσπότη.
Πρόκειται για την Ανοιχτή Θάλασσα και το Διεθνή Βυθό, οι ιδιαιτερότητες των οποίων θα μας απασχολήσουν σε επόμενο άρθρο!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- United Nations Convention on the Law of the Sea, διαθέσιμο εδώ
- Proclamation 2668 Sept.28 1945, διαθέσιμο εδώ
