Η θεωρία των «Μαύρων Κύκνων» (Black Swans) και ο αντίκτυπός της στην Παγκόσμια Οικονομία

Του Θοδωρή Μπουλούμπαση, 

Με τον όρο «Μαύρος Κύκνος» αναφερόμαστε σε ένα γεγονός εξαιρετικά απίθανο και απρόσμενο, αδύνατο να προβλεφθεί. Όταν λαμβάνει χώρα, οι επιπτώσεις του είναι δραματικές για την οικονομία και την κοινωνία. Από τον 17^ο αιώνα, η συγκεκριμένη έννοια χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει ένα αναπάντεχο γεγονός. Εξάλλου, ο πρώτος μαύρος κύκνος εντοπίστηκε το 1967 στην Αυστραλία, οπότε όλος ο υπόλοιπος κόσμος μέχρι και τότε πίστευε πως όλοι οι κύκνοι ήταν λευκοί. Ο εμπνευστής της συγκεκριμένης έννοιας θεωρείται ο Nassim Nicolas Taleb, Λιβανέζος δοκιμιογράφος, μαθηματικός και αναλυτής κινδύνου. Στο βιβλίο του με τίτλο Ο αντίκτυπος του εξαιρετικά απίθανου αναλύει τον ρόλο, που διαδραματίζει η αβεβαιότητα στον τομέα των χρηματοπιστωτικών αγορών και την τυφλότητα της οικονομικής επιστήμης ως προς το ενδεχόμενο κατάρρευσης. Αποτελεί ένα ορόσημο στην κατανόηση του σύγχρονου, ευμετάβλητου κόσμου μας. Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφέρουμε ότι μπορούν να υπάρξουν και θετικοί «μαύροι κύκνοι», ιδιαίτερα απρόσμενα γεγονότα που λειτούργησαν καθοριστικά στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, όπως η ανακάλυψη του Internet και των υπολογιστών, όπου είναι ξεκάθαρο ότι δεν υπήρχε καμία πρόβλεψη για την επικράτησή τους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός Black Swan και «νωπό» στη μνήμη όλων μας δε θα μπορούσε να μην είναι άλλο από αυτό της πανδημίας του Covid-19. Ο παραλληλισμός, άλλωστε, με τα βασικά χαρακτηριστικά της έννοιας είναι έντονος και εύκολα αντιληπτός από τον καθένα. Στις αρχές του 2019, κανένα μοντέλο πρόβλεψης από το σύνολο του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού τομέα δε θα μπορούσε να προβλέψει το γεγονός ότι ένα στέλεχος ιού από κάποιο μακρινό εργαστήριο της Γιουχάν στην Κίνα θα άλλαζε ριζικά τις ζωές μας και θα οδηγούσε σε ύφεση την Παγκόσμια οικονομία.

Οι οικονομικές επιπτώσεις θα μπορούσαν να συγκριθούν με αυτές του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, η ειδοποιός διαφορά, όμως, είναι πως στην πανδημία οι υποδομές και το κεφάλαιο δεν καταστρέφονται, όπως σε έναν πόλεμο, αλλά μένουν αναξιοποίητα. Το παγκόσμιο ΑΕΠ κατά τη διάρκεια των πρώτων αυστηρών ανά την υφήλιο lockdown παρουσίασε μείωση αρκετών ποσοστιαίων μονάδων. Ενδεικτικά, το Αμερικανικό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, από στοιχεία του Υπουργείου Εμπορίου, συρρικνώθηκε με ρυθμό-ρεκόρ κατά 32,9% στο 2^ο τρίμηνο του 2020, ενώ στην Ευρωζώνη, σύμφωνα με την Eurostat, για το σύνολο του έτους μειώθηκε κατά 6,6%. Οι συνέπειες του Covid-19 προβλέπεται να είναι μακροχρόνιες, αφού η διάσπαση των εφοδιαστικών αλυσίδων στο παγκόσμιο εμπόριο λειτουργεί ως τροχοπέδη στην ανάπτυξη της οικονομίας.

Ιστορικά, τα φαινόμενα των μαύρων κύκνων δεν είναι τόσο απίθανα όσο πιστεύουμε. Στις 15 Σεπτεμβρίου του 2008, η παγκόσμια κοινότητα έγινε μάρτυρας της μεγαλύτερης εταιρικής χρεοκοπίας στην ιστορία, την κατάρρευση της Lehman Brothers, ανοίγοντας τον ασκό του Αιόλου και συμπαρασύροντας την Ευρώπη στη δίνη της κρίσης χρέους, της οποίας οι συνέπειες διήρκησαν μία δεκαετία. Στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ (Wall Street) θα μείνει χαραγμένη η ημερομηνία της Δευτέρας 19 Οκτωβρίου του 1987, η οποία και έμεινε στην Ιστορία ως «Μαύρη Δευτέρα». Τότε, ο δείκτης του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης είχε υποχωρήσει κατά 22,6%, εξανεμίζοντας πάνω από 1 τρις. δολάρια από τη χρηματιστηριακή αγορά. Παρόμοια ήταν και η περίπτωση της «Μαύρης Πέμπτης» του 1929, με την ειδοποιό διαφορά να βρίσκεται στο γεγονός ότι το 1987 η Αμερικανική οικονομία αναπτυσσόταν και η Fed (Ομοσπονδιακή τράπεζα των ΗΠΑ) λειτούργησε «πυροσβεστικά», μειώνοντας τα επιτόκια.

Ακόμη, εκτός από γεγονότα παγκόσμιας εμβέλειας, παρατηρούνται και τομεακά Black Swans, που επιδρούν σε  μία συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων, όπως μία επιχείρηση. Η περίπτωση της Nokia μας επιβεβαιώνει το πόσο καθοριστική μπορεί να αποβεί μία απόφαση για την πορεία μιας εταιρείας. Στις αρχές του 21^ου αιώνα κατείχε περίπου το 50% της αγοράς. Η κρίσιμη επιλογή της, που, εν τέλει, υπήρξε ο αρνητικός μαύρος κύκνος της, ήταν η απόρριψη του λειτουργικού συστήματος Android, μένοντας πιστή στην παραγωγή κινητών τηλεφώνων με πλήκτρα, με αποτέλεσμα μετά από 6 χρόνια να κατέχει μόλις το 3% των πωλήσεων.

Εν κατακλείδι, συμπεραίνουμε ότι, παρότι εν έτει 2022 η διαχείριση κινδύνων βρίσκεται στο επίκεντρο κάθε οργανισμού, εγκυμονούν γεγονότα, που δεν μπορούν να προβλεφθούν εκ των προτέρων και δυνητικά μπορούν να αποτελέσουν «νάρκες» στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ