Του Νίκου Παναγιωτόπουλου,
Η ύπαρξη αυτοεκτίμησης, αυτοπεποίθησης και αυτοαγάπης είναι σημαντική για κάθε άνθρωπο, επειδή, έτσι, μπορεί να γνωρίσει περισσότερο τον εαυτό του, να εξελίξει την προσωπικότητά του και να ενδυναμώσει τις ανασφαλείς πτυχές του. Τι γίνεται, όμως, όταν η υπερβολική αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση μετατρέπονται σε αλαζονεία και η υπέρμετρη αυτοαγάπη σε αυταρέσκεια; Πάμε να δούμε έναν μύθο από τον χώρο της ελληνικής μυθολογίας, που εξιστορεί τη ζωή και το τραγικό τέλος μιας τέτοιας εγωκεντρικής προσωπικότητας.
Στην ελληνική μυθολογία, ο Νάρκισσος ήταν ο γιος του ποτάμιου θεού Κηφισού και της νύμφης Λειριόπης. Ο νεαρός αυτός διακρινόταν για την ομορφιά του. Σύμφωνα με πληροφορίες που μπορούμε να αντλήσουμε από το τρίτο βιβλίο του έργου του Οβίδιου Μεταμορφώσεις, ο μάντης Τειρεσίας έδωσε έναν χρησμό στη Λειριόπη για τον γιο της, που έλεγε πως θα ζούσε για πολλά χρόνια, αν δεν έβλεπε ποτέ τον εαυτό του. Ωστόσο, για πρώτη φορά ο ωραίος Νάρκισσος, όταν ήταν 16 χρονών, αντίκρυσε το είδωλο του, σκύβοντας σε μια από τις πολλές πηγές του Ελικώνος, στην περιοχή των Θεσπιών της Βοιωτίας, όπου ιδιαίτερα λατρευόταν ο θεός Έρωτας. Ο Νάρκισσος ερωτεύτηκε το είδωλό του στον καθρέφτη του νερού και αποσβολώθηκε ή αυτοκτόνησε από τον ανεκπλήρωτο έρωτα. Η ιστορία του Νάρκισσου ίσως προέρχεται από τον χώρο των αρχαίων ελληνικών προκαταλήψεων. Το να έβλεπε κανείς την αντανάκλασή του θεωρούνταν ως σημάδι κακοτυχίας ή ως προμήνυμα θανάτου.
Υπάρχουν αρκετές εκδοχές που αφηγούνται τη ζωή του νεαρού Νάρκισσου. Εξαιτίας της όμορφης εξωτερικής του εμφάνισης, πολλές θνητές κοπέλες, αλλά και νύμφες, ερωτεύτηκαν τον Νάρκισσο. Εκείνος, όμως, δεν υπέκυπτε στις ερωτικές τους διαθέσεις. Η Ηχώ ήταν μια νύμφη που ερωτεύτηκε παράφορα τον όμορφο νέο. Ο Νάρκισσος, εντούτοις, δεν ανταποκρίθηκε στο ερωτικό της κάλεσμα. Για αυτό τον λόγο, η Ηχώ αποτραβήχτηκε από τη ζωή και εγκατέλειψε τον εαυτό της. Έφτασε σε τέτοιο σημείο που αδυνάτισε πλήρως και το μόνο που απέμεινε από εκείνη ήταν η γοερή φωνή της εξαιτίας του ανεκπλήρωτου έρωτά της.
Εκδίκηση για την Ηχώ, με αφορμή την ίδια, ζήτησαν και οι άλλες νέες που περιφρονήθηκαν από τον Νάρκισσο. Η Νέμεση ήταν εκείνη που ανέλαβε να δώσει σε αυτές τη δικαίωση. Μια καλοκαιρινή μέρα, μετά από κυνήγι, η Νέμεση οδήγησε τον Νάρκισσο σε μια πηγή για να πιει νερό και να ξεκουραστεί. Σε εκείνο το σημείο, όταν έσκυψε για να πιει νερό, είδε το πρόσωπό του και ερωτεύτηκε τον εαυτό του. Παρέμεινε ερωτευμένος με τον εαυτό του μέχρι τον θάνατό του, αδιαφορώντας για τον υπόλοιπο κόσμο και για την ίδια του τη ζωή. Όμως, ακόμα και όταν κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο, αναζητούσε να δει το πρόσωπό του στα νερά της Στύγας. Στον τόπο όπου πέθανε φύτρωσε ένα λουλούδι που πήρε το όνομά του.
Ο ταξιδευτής και γεωγράφος Παυσανίας, στο ένατο βιβλίο του έργου του Ελλάδος περιήγησις, παρουσιάζει με πιο ορθολογιστικό τρόπο τον μύθο αυτό. Κατά τα λεγόμενα του περιηγητή, ο Νάρκισσος είχε μια δίδυμη αδελφή, που το όνομά της ήταν Ηχώ. Εκείνη είχε πεθάνει πρόωρα. Ο Νάρκισσος αγαπούσε υπερβολικά, σχεδόν ερωτικά, την αδελφή του. Ο ίδιος, προσπαθώντας να δώσει παρηγοριά στον εαυτό του, έσκυβε πάνω από τα νερά του Δονακώνα και κοίταζε την αντανάκλασή του, μιας και είχε παρόμοια φυσικά χαρακτηριστικά με τη χαμένη αδελφή του. Έτσι, μπορούσε εύκολα να ζωντανέψει τη μορφή της, κοιτάζοντας επίμονα τη θωριά του πάνω στα νερά. Ο τόπος που αναφέρει ο Παυσανίας ως Δονακών (που σημαίνει με καλάμια), τοποθετείται δίπλα σε έναν χείμαρρο, νοτιοδυτικά των Θεσπιών. Ο αυτοκράτορας Αδριανός είχε αφιερώσει ανάθημα στον Θέσπιο Έρωτα, πάνω στο οποίο ονόμαζε τον τόπο Ναρκίσσου κῆπον ἀνθόεντα («λουλουδιασμένο κήπο του Νάρκισσου»).
Μία άλλη εκδοχή του μύθου, που προέρχεται από τη Βοιωτία, τοποθετεί την εξέλιξη της ιστορίας στην περιοχή των Θεσπιών. Σύμφωνα με αυτή, τη θέση των ερωτευμένων κοριτσιών και της ερωτευμένης νύμφης Ηχούς παίρνει ένας νεαρός άνδρας, ο Αμεινίας. Ο Αμεινίας παρουσιάζεται και αυτός ως ένας ερωτευμένος με τον Νάρκισσο νέος, ο οποίος ήρθε σε επαφή με την περιφρονητική στάση, που είχε ο Νάρκισσος απέναντι στα ερωτικά του συναισθήματα. Ο Νάρκισσος δώρισε στον Αμεινία ένα ξίφος, με το οποίο του έκανε υπαινικτικά την πρόταση να αυτοκτονήσει. Ο Αμεινίας αυτοκτόνησε μπροστά στην πόρτα του Νάρκισσου, αφού πρωτίστως ζήτησε από τους θεούς να τιμωρήσουν τον Νάρκισσο για τη σκληρή στάση που έδειξε απέναντι στον ίδιο. Τότε, οι θεοί τον οδήγησαν σε μια πηγή, όπου, όταν είδε το είδωλό του, το ερωτεύτηκε. Όμως, επειδή δεν μπορούσε να το αποκτήσει, ο Νάρκισσος αυτοκτόνησε. Στο μέρος που άφησε την τελευταία του πνοή, εκεί που το χορτάρι ποτίστηκε με το αίμα του, φύτρωσε ένα νέο λουλούδι, ο νάρκισσος, και οι κάτοικοι των Θεσπιών καθιέρωσαν τη λατρεία του Θεού Έρωτα.
Επιπλέον, υπάρχει και μια τελευταία εκδοχή του μύθου αυτού. Με βάση εκείνη, ο Νάρκισσος είχε καταγωγή από την Ερέτρια. Ο ίδιος σκοτώθηκε από κάποιον που ονομαζόταν Έποπας ή Εύπος και από το αίμα του φύτρωσε το ομώνυμο λουλούδι.
Ο φιλόσοφος και θεολόγος Κλήμης ο Αλεξανδρεύς (150-250 μ.Χ.), στο έργο του Παιδαγωγός, προτείνει μια διαφορετική ερμηνεία του μύθου του Νάρκισσου. Για εκείνον, ο μύθος αυτός εξηγεί ακριβώς τι μπορεί να υποστεί ένα αγόρι, που χαρακτηρίζεται για τη ματαιοδοξία του και τη φιλαρέσκειά του, που χάνει τον πολύτιμο χρόνο της ζωής του κοιτάζοντας μονίμως το είδωλό του και που, τελικά, ο παθολογικός αυτοθαυμασμός του τον οδηγεί στην αυτοκαταστροφή. Ο Κλήμης διακρίνει την αδυναμία του Νάρκισσου να μην αντιλαμβάνεται τη διαφορά, που υπάρχει ανάμεσα στον κόσμο της πραγματικότητας και στον απατηλό κόσμο της αυταπάτης και της ψευδαίσθησης σε δύο επίπεδα, τόσο στο οπτικό (η εικόνα στα νερά της λίμνης) όσο και στο ακουστικό (το ακουστικό φαινόμενο της ηχούς που πολλαπλασιάζει τη φωνή και δημιουργεί την ψευδαίσθηση της παρουσίας άλλου ή άλλων). Όπως αναφέρει και ο Πλωτίνος, ο Νάρκισσος αιχμαλωτίζεται στο σπήλαιο των αισθήσεων και προσηλώνεται στη θέαση των ωραίων σωμάτων, με αποτέλεσμα η ψυχή και το σώμα να χάνονται ταυτοχρόνως.
Ο μύθος του Νάρκισσου ήταν ένα από τα δημοφιλέστερα θέματα της ρωμαϊκής τέχνης. Από την εποχή της Αναγέννησης και αργότερα, ο μύθος βοήθησε στην οριοθέτηση της ζωγραφικής και της τέχνης γενικότερα, καθώς, επίσης, και στον καθορισμό του είδους της σχέσης που έχει ο κάθε καλλιτέχνης με το προϊόν δημιουργίας του. Κατά τον 20ό αιώνα, στον χώρο της φροϋδικής ψυχιατρικής και ψυχανάλυσης, ο μύθος του Νάρκισσου έδωσε το όνομά του σε μια νέα τάση που εμφανίστηκε, στον ναρκισσισμό. Ο όρος αυτός περιγράφει την υπέρμετρη αυτοεκτίμηση ή αυτοαπορρόφηση ενός ανθρώπου στις δικές του ασχολίες, χάνοντας την αίσθηση της πραγματικότητας γύρω του, που συνιστά συνήθως μια μορφή μη συναισθηματικής ωρίμανσης. Τέλος, η παρετυμολογία των λέξεων νάρκισσος και νάρκη συνδέει τα δύο ονόματα μεταξύ τους, μιας και η βαριά οσμή του φυτού αυτού επιδρά σαν ναρκωτικό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κερένϋι, Κ. (1996), Η μυθολογία των Ελλήνων, μτφρ. Σταθόπουλος, Δημήτρης, Αθήνα: Εκδόσεις Εστία
- Μήττα, Δ., Νάρκισσος, greek-language.gr. Διαθέσιμο εδώ
- britannica.com, Narcissus. Διαθέσιμο εδώ
