Της Κωνσταντίνας Αργουδέλη,
Η συνεχής εξέλιξη της τεχνολογίας δε θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο τον τομέα της ιατρικής. Ωστόσο, ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι η εικονική πραγματικότητα, που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία των βιντεοπαιχνιδιών θα είχε την ικανότητα να εφαρμοστεί στην ιατρική για την εκπαίδευση των μελλοντικών ιατρών, την ανακούφιση του χρόνιου πόνου και την αντιμετώπιση θεμάτων ψυχικής υγείας;
Σύμφωνα με τον Jaron Lanier, ο οποίος χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο με την τεχνολογική του χροιά, η εικονική πραγματικότητα είναι ένα «αλληλεπιδραστικό, τρισδιάστατο περιβάλλον φτιαγμένο από υπολογιστή, στο οποίο μπορεί κάποιος να εμβυθιστεί». Βασικά χαρακτηριστικά της εικονικής πραγματικότητας είναι η εμβύθιση, η αλληλεπίδραση και η πλοήγηση. Η εμβύθιση αφορά την ψευδαίσθηση της παρουσίας του χρήστη σε ένα περιβάλλον. Η αλληλεπίδραση αναφέρεται στην ψευδαίσθηση του χειρισμού, η οποία επιτυγχάνεται με την αναγνώριση και τη δημιουργία σημάτων από το υπολογιστικό σύστημα. Τέλος, η πλοήγηση περιλαμβάνει την κίνηση του χρήστη μέσα στον κόσμο της εικονικής πραγματικότητας.
Μία από τις ποικίλες εφαρμογές της εικονικής πραγματικότητας στην ιατρική είναι η εκπαίδευση των φοιτητών. Η εκπαίδευση είναι πρακτική και περιλαμβάνει τις διαδικασίες που καλούνται οι φοιτητές να διεκπεραιώνουν στην κλινική πράξη, όπως η συρραφή τραυμάτων και η χειρουργική. Σύμφωνα με μελέτη του Εργαστηρίου Ιατρικής Φυσικής της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, η εξάσκηση αρχάριων φοιτητών στον ενδοφλέβιο καθετηριασμό σε περιβάλλον προσομοίωσης είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του χρόνου διεκπεραίωσης της διαδικασίας και των σφαλμάτων σε βαθμό στατιστικά σημαντικό (p-value<0,01), συγκρίνοντας τις αποδόσεις τους πριν και μετά την εκπαίδευση. Η χρήση εικονικής πραγματικότητας στην εκπαίδευση έχει πολλά πλεονεκτήματα. Αρχικά, οι φοιτητές μπορούν να κάνουν λάθος, χωρίς να προκαλέσουν βλάβη σε κάποιον ασθενή. Παράλληλα, είναι δυνατή η καταγραφή των σφαλμάτων, προς χρήση του διδάσκοντα ή του διδασκομένου, με σκοπό την αξιολόγηση και τη βελτίωση. Επιπρόσθετα, επειδή όπως γνωρίζουμε η επανάληψη είναι μητέρα πάσης μαθήσεως, οι φοιτητές με τη συνεχή εξάσκησή τους μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τις δεξιότητές τους.
Η εικονική πραγματικότητα μας δίνει, επίσης, ελπίδες για την ανακούφιση του χρόνιου άλγους. Η απεικόνιση γαλήνιων τοπίων, ψηφιακών ή πραγματικών, σε συνδυασμό με την αναπαραγωγή ήχων της φύσης και τη φωνή ενός αφηγητή, μπορεί να ηρεμήσει τον ασθενή, να κατευνάσει τις αρνητικές σκέψεις ή απλώς να αποσπάσει τον εγκέφαλο από τη λήψη των σημάτων του πόνου. Ο Δρ. Binder, ψυχίατρος και διευθυντής καινοτομίας στο Κέντρο Αποκατάστασης Spaulding, το οποίο συνεργάζεται με το Πανεπιστήμιο του Harvard, αναφέρει ότι: «Το στρες, το άγχος, η κατάθλιψη και ο φόβος συμβάλλουν στον πόνο. Πληθώρα στοιχείων δείχνουν ότι, αν είσαι σε θέση να τα αντιμετωπίσεις, μπορείς να μειώσεις τον πόνο». Σε μια τυχαιοποιημένη μελέτη 179 ατόμων, τα μισά χρησιμοποίησαν τη συσκευή εικονικής πραγματικότητας, ενώ τα άλλα μισά χρησιμοποίησαν μια συσκευή με δισδιάστατο περιβάλλον, σε αντίθεση με την εικονική πραγματικότητα που είναι τρισδιάστατη. Ύστερα από οκτώ εβδομάδες θεραπείας, στην ομάδα που χρησιμοποίησε τη συσκευή εικονικής πραγματικότητας ο πόνος μειώθηκε σε λιγότερο από το μισό στο 46% των ατόμων, ενώ στην ομάδα με την πλαστή συσκευή το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 26%.
Η χρήση εικονικής πραγματικότητας φαίνεται να επιδρά θετικά και στην αντιμετώπιση θεμάτων ψυχικής υγείας. Ο τρόπος με τον οποίο συμβαίνει αυτό είναι η έκθεση του ατόμου σε ένα περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας όμοιο με εκείνο που του προκαλεί φόβο ή τον ωθεί στη χρήση μιας ουσίας που προκαλεί εθισμό. Για παράδειγμα, ένας ασθενής με εθισμό στο αλκοόλ εκτίθεται στο αντίστοιχο περιβάλλον και καλείται να διαχειριστεί την επιθυμία του για ένα ακόμη ποτό με τον πιο ωφέλιμο τρόπο για τον ίδιο, δηλαδή να σταματήσει την κατανάλωση όταν φτάσει σ’ ένα συγκεκριμένο όριο. Σταδιακά, ο ασθενής μαθαίνει να διαχειρίζεται τον φόβο ή τον εθισμό του και στην πραγματική ζωή.
Ανακεφαλαιώνοντας, η εικονική πραγματικότητα ξεπήδησε ελπιδοφόρα από τον κόσμο των βιντεοπαιχνιδιών και προσγειώθηκε στο πεδίο της ιατρικής, για να συμβάλει στην εκπαίδευση των ανερχόμενων ιατρών και να ανακουφίσει τους ασθενείς. Θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε, λοιπόν, ότι το αποτέλεσμα κρίνεται από αυτόν που διαχειρίζεται το μέσο, και όχι από το ίδιο το μέσο. Με άλλα λόγια, αντί να κατηγορούμε την τεχνολογία για τις επιπτώσεις που ίσως επιφέρει, θα ήταν πιο ωφέλιμο να μάθουμε να την αξιοποιούμε για το κοινό καλό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- A Virtual Reality Simulation Curriculum for Intravenous Cannulation Training, onlinelibrary.wiley.com. Διαθέσιμο εδώ
- Θέματα υγείας, Εφημερίδα «Η Καθημερινή», Τεύχος 109, 30 Μαρτίου 2022, σελ. 8-10
- Virtual reality in the assessment, understanding, and treatment of mental health disorders, ncbi.nlm.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
