Tης Χάρις Λιάτσου,
Ο όρος μηδενισμός ή νιχιλισμός προέρχεται από την λατινική λέξη “nihil”, που σημαίνει «τίποτα». Είναι ένα σύνολο απόψεων που αρνείται αντικειμενικό νόημα ή πραγματική αξία σε οποιαδήποτε πτυχή της ανθρώπινης ζωής. Κατατάσσεται στους πιο γνωστούς φιλοσοφικούς όρους, οι οποίοι μπορούν να προκαλέσουν μια ριζική οντολογική μεταβολή. Αν και οι ρίζες του εντοπίζονται στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, η πιο έντονη εμφάνισή του βρίσκεται στο έργο Πατέρες και παιδιά του Ρώσου μυθιστοριογράφου Ivan Turgenev.
Σύμφωνα με τους φιλοσόφους Nietzsche και Camus, ο νιχιλισμός προέρχεται από μια αρνητική δύναμη καταστροφής, η οποία δεν αφήνει περιθώρια αναγέννησης και γι’αυτό οδηγεί τελικά στον υποβιβασμό της ανθρώπινης ύπαρξης. Κάποιοι από τους πιο σημαντικούς φιλοσόφους και υποστηρικτές του νιχιλισμού είναι οι Ντμίτρι Πισαρέφ, Nikolai Dobrolyubov, Nikolai Chernyshevski, Φρίντριχ Νίτσε, Camus και Zαλ Πολ Σαρτρ. Όμως, επειδή ο νιχιλισμός είναι μια ευρεία φιλοσοφική κατεύθυνση χωρίζεται σε διάφορες υπο-κατευθύνσεις. Από τις οποίες οι κυριότερες είναι οι εξής:
Η πρώτη υπο-κατεύθυνση είναι ο κοινωνικός μηδενισμός, ο οποίος είναι ευρέως διαδεδομένος στην Ρωσία και στην Δυτική Ευρώπη. Αποτελεί μια πολυσύνθετη έννοια, καθώς περιλαμβάνει ακόμη και θρησκευτικά στοιχεία. Ταυτίζεται με την κοινωνική αποξένωση και την αυτογνωσία. Οι υποστηρικτές του απορρίπτουν με ανασφάλεια όλους τους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς καθώς και τα πρότυπα συμπεριφοράς που επιβάλλει η κοινωνία. Πιο συγκεκριμένα, αποδοκιμάζουν κοινωνικές αλλαγές και κρατικούς θεσμούς ενώ ταυτόχρονα διαφωνούν με παραδοσιακά ιδεώδη.
Η δεύτερη υπο-κατεύθυνση συχνά ταυτίζεται με τον αμοραλισμό και ονομάζεται ηθικός μηδενισμός. Ο ηθικός μηδενισμός καταφρονεί πέρα από ηθικές αξίες και την τιμή. Διαπιστώνει ότι οι ηθικές αξίες δεν έχουν παγκόσμια ισχύ, αλλά αποτελούν μεταβλητά μεγέθη που βασίζονται στην ανθρώπινη κρίση. Μάλιστα, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι στην σημερινή εποχή ο ηθικός μηδενισμός είναι ζωντανός ως απότοκο της οικονομικής κρίσης. Ακόμη, χρησιμοποιείται στον πολιτικό χώρο ανάμεσα σε πολιτικούς αντιπάλους οι οποίοι προσπαθούν να αμαυρώσουν τον ηθικό χαρακτήρα του άλλου.
Η τρίτη υπο-κατεύθυνση είναι ο γνωσιολογικός μηδενισμός, ο οποίος θυμίζει τον απόλυτο σκεπτικισμό. Ο γνωσιολογικός μηδενιστής δεν αποδέχεται καμία αλήθεια, καθώς αμφισβητεί την ορθότητα όλων των πληροφοριών που δέχεται σε καθημερινή βάση. Ερμηνεύει, όμως, την γνώση ως ένα υποκειμενικό ανθρώπινο κτήμα. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος, αν και γνωρίζει ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ του «φαίνεσθαι» και του «είναι», δεν μπορεί να την εντοπίσει. Έτσι, η αλήθεια δεν αποκτά ποτέ αντικειμενική όψη και μπορεί εύκολα να ανατραπεί.
Η τέταρτη υπο-κατεύθυνση ανήκει στον χώρο της Ιστορίας και είναι ο ιστορικός μηδενισμός. Οι οπαδοί του συμφωνούν ότι η ιστορική εξέλιξη δεν έχει καμία αξία, καθώς δεν υπάρχει τελικός σκοπός στην ανθρώπινη ύπαρξη. Αν λοιπόν το τέλος δεν έχει αξία, τότε γιατί να έχει η αρχή; Υπάρχει αναγκαιότητα στην Ιστορία; Πόσο ακριβής είναι η Ιστορία με δεδομένο ότι την γράφουν οι νικητές; Πώς μπορούμε να καταλάβουμε αν η Ιστορία είναι η πραγματική εξέλιξη των παρελθοντικών γεγονότων και όχι μια ψευδαίσθηση; Αυτά είναι κάποια από τα ερωτήματα που θέτουν οι ιστορικοί μηδενιστές σε οποιονδήποτε προσπαθεί να καταλάβει την ροή της σκέψης τους.
Η τελευταία υπο-κατεύθυνση του μηδενισμού και η πιο διαδεδομένη στο σήμερα είναι ο μεταφυσικός μηδενισμός. Ο μεταφυσικός μηδενισμός διδάσκει ότι δεν υπάρχει κάποιο νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη, η οποία είναι ένα απλό βιολογικό γεγονός. Κατά συνέπεια, εκτός από την ανθρώπινη ύπαρξη, οι μεταφυσικοί μηδενιστές αρνούνται να εντοπίσουν νόημα στην έννοια του θεϊκού στοιχείου.
Αξίζει, λοιπόν, να συμμερίζεται κανείς τις απόψεις του μηδενισμού; Το να απαντηθεί αυτό το ερώτημα δεν είναι τόσο εύκολο. Αυτό γιατί στον σύγχρονο κόσμο η θεωρία του μηδενισμού μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δούρειος ίππος από άτομα τα οποία θέλουν να εκφράσουν έμμεσα ακραίες θέσεις. Ωστόσο, η νιχιλιστική θεωρία αποτελεί ένα ενδιαφέρον πεδίο ενασχόλησης και μελέτης για ανθρώπους που επιθυμούν να εξερευνήσουν σε βαθύ επίπεδο το κόσμο της φιλοσοφίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- What Is Nihilism?, learnreligions.com, διαθέσιμο εδώ
- Τι είναι ο Μηδενισμός; athens.indymedia.org, διαθέσιμο εδώ
- ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΣΚΕΨΗ ΤΩΝ NIETZSCHE ΚΑΙ CAMUS, doi.org, διαθέσιμο εδώ
- Νομικό, κοινωνικό μηδενισμό – η ουσία, η έννοια, η μορφή, housepsych.com, διαθέσιμο εδώ
- Pratt, A. (n.d.). Nihilism | Internet Encyclopedia of Philosophy. Internet Encyclopedia of Philosophy, διαθέσιμο εδώ
