Του Νίκου Σαρρή,
Ο Τειρεσίας αποτελεί έναν από τους πιο γνωστούς μάντεις της ελληνικής μυθολογίας. Καταγόμενος από τη Θήβα, έζησε κοντά στους βασιλείς της περιοχής, όντας ο σύμβουλός τους. Ωστόσο, το πιο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του Τειρεσία, εκτός από τις μαντικές του ικανότητες, είναι πως αποτελεί το πρώτο μυθολογικό πρόσωπο που υπέστη δύο αλλαγές φύλου.
Ο μύθος ξεκινάει στο όρος Κυλλήνη, όπου ο Τειρεσίας, έφηβος ακόμη, συνάντησε δύο φίδια, που ζευγάρωναν. Με ένα ξύλο χτύπησε το θηλυκό φίδι, σκοτώνοντάς το. Τότε, η τιμωρία του ήταν να μεταμορφωθεί ακαριαία σε γυναίκα. Αφού είχε ζήσει λίγα χρόνια ως γυναίκα και, πιο συγκεκριμένα, ως εταίρα, συνάντησε ακριβώς στο ίδιο σημείο δύο φίδια, που ζευγάρωναν. Αυτή τη φορά, σκοτώνει το αρσενικό και ο Τειρεσίας αποκτά την αρχική του μορφή, καθώς μεταμορφώνεται σε άνδρα.
Την ίδια χρονική περίοδο, στον Όλυμπο διαδραματιζόταν μια διαφωνία μεταξύ Δία και Ήρας. Η Ήρα είχε θυμώσει με τον σύζυγό της λόγω των απιστιών του. Ο Δίας δικαιολογούσε τον εαυτό του με το επιχείρημα πως οι γυναίκες ηδονίζονται περισσότερο από τους άνδρες στη συνουσία, άποψη με την οποία η Ήρα δε συμφωνούσε. Οι δύο θεοί αποφάσισαν πως την απάντηση στο ερώτημα «Ποιο από τα δύο φύλα ευχαριστείται περισσότερο τη σεξουαλική επαφή;» θα την έδινε ο Τειρεσίας, ο οποίος είχε ζήσει ως άνδρας, αλλά και ως γυναίκα. Στην απάντησή του, ποσοστικοποίησε την ηδονή. Μόλις το ένα από τα δέκα μέρη της το απέδωσε στην ηδονή των ανδρών, ενώ τα υπόλοιπα εννέα σε αυτή των γυναικών, με αποτέλεσμα να δικαιώνει τον Δία. Τότε, η Ήρα έξαλλη τύφλωσε τον Τειρεσία. Ο Δίας, τότε, για να τον παρηγορήσει, του έδωσε την ικανότητα να προβλέπει το μέλλον και διάρκεια ζωής επτά γενεών.
Ο μύθος του Τειρεσία δεν αποτελεί την πρώτη φορά που κάποιο μυθολογικό πρόσωπο αλλάζει φύλο, είτε μόνιμα είτε προσωρινά. Αρκετοί θεοί μπορούν να αλλάξουν το φύλο τους, ώστε να επιτύχουν κάποιο σκοπό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μεταμόρφωση της Αθηνάς στον φίλο του Οδυσσέα, Μέντη, προκειμένου να συμβουλέψει τον Τηλέμαχο να βρει τον πατέρα του.
Σε αντίθεση με τους θεούς, οι θνητοί δεν μπορούσαν να αλλάξουν το φύλο τους κατά βούληση. Ωστόσο, οι θεοί σε μερικές περιπτώσεις έχουν αλλάξει το φύλο μερικών θνητών, όπως στον αρκετά σκοτεινό μύθο του Καινέα, ο οποίος γεννήθηκε ως Καινίς, μια όμορφη γυναίκα από τη Θεσσαλία. Η κοπέλα βιάστηκε από τον Ποσειδώνα και εκείνος, για να επανορθώσει για την αποτρόπαια πράξη του, της υποσχέθηκε να πραγματοποιήσει μία ευχή της. Τότε, τον παρακάλεσε να τη μεταμορφώσει σε άνδρα. Ο Καινέας ως άνδρας ήταν εξαίρετος πολεμιστής, ο οποίος κατάφερε σε μάχη να σκοτώσει πέντε Κενταύρους, πριν καταπλακωθεί από τους υπόλοιπους.
Όταν, όμως, οι θεοί δεν ακούν τις επιθυμίες άλλων θνητών να αλλάξουν προσωρινά ή μόνιμα φύλο, τότε, οι ίδιοι οι θνητοί προσπαθούν να το πραγματοποιήσουν με μεταμφιέσεις, συχνά χωρίς επιτυχία. Μία αρκετά διάσημη περίπτωση είναι εκείνη του Αχιλλέα. Όταν η μητέρα του, Θέτις, πήρε χρησμό πως ο γιος της θα πέθαινε αναπόφευκτα στην Τροία, προσπάθησε να τον μεταμφιέσει ως κοπέλα, προκειμένου να μην πάει στον πόλεμο. Οι Αχαιοί, ωστόσο, έμαθαν πως ο Αχιλλέας είχε κρυφτεί ανάμεσα στις παλλακίδες του βασιλιά Λυκομήδη από τη Σκύρο. Τότε, ο Οδυσσέας, για να αναγνωρίσει ποια από όλες ήταν στην πραγματικότητα ο αρχηγός των Μυρμιδόνων, διέταξε να ηχήσουν τα πνευστά, που σήμαιναν έναρξη μάχης. Ο Αχιλλέας, νομίζοντας πως ο εχθρός πλησιάζει, πέταξε τα γυναικεία ρούχα και άρπαξε τα όπλα του, με αποτέλεσμα να αποκαλυφθεί.
Φαίνεται, λοιπόν, πως η αλλαγή της έμφυλης ταυτότητας ήταν ένα στοιχείο, που είχε απασχολήσει αρκετά τη μυθολογία. Είτε με εκούσιες αλλαγές φύλου διαφόρων θεοτήτων, είτε με μεταμορφώσεις θνητών που πραγματοποιούσαν οι θεοί, είτε με μεταμφιέσεις θνητών, ώστε να μοιάζουν στο αντίθετο φύλο, φαίνεται πως αρκετά μυθολογικά πρόσωπα επιθύμησαν να τροποποιήσουν την έμφυλη ταυτότητά τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Sexual Ambivalence: Androgyny and Hermaphroditism in Graeco-Roman Antiquity, Μετάφραση από Janet Lloyd, Εκδόσεις του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, 2002
- Hansen, W. (2004), Handbook of Classical Mythology, Santa Barbara: ABC-CLIO Publications
