Της Στεργιανής Τσιαντά,
Τα Ποινικά Δικαστήρια Θεραπείας από τα ναρκωτικά (εφεξής: ΔΘΝ) είναι τα Δικαστήρια εκείνα που έχουν ως πρωταρχικό στόχο τη διακοπή της κατάχρησης των ναρκωτικών και της συναφούς εγκληματικής δραστηριότητας των παραβατών, μέσω προγραμμάτων θεραπείας και απεξάρτησης, που κατευθύνονται από το δικαστήριο. Οι επιλέξιμοι συμμετέχοντες, δηλαδή, υποβάλλονται σε μία διαδικασία θεραπείας, αντί των παραδοσιακών κυρώσεων, όπως η φυλάκιση.
Η πρώτη εμφάνιση του μοντέλου θεραπευτικού δικαστηρίου τοποθετείται στην Αμερική, το έτος 1989, λόγω της προβληματικής αύξησης της σχετικής με τα ναρκωτικά εγκληματικότητας και της συμφόρησης των φυλακών από εξαρτημένους υπόδικους και κατάδικους, ειδικά την δεκαετία του 1980. Η λύση βρέθηκε στην ουσιαστική θεραπεία του εξαρτημένου και στην αλλαγή της συμπεριφοράς του, μακριά από το έγκλημα, εντός του πλαισίου της δικαστικής επίβλεψης. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πολλοί εξαρτημένοι, εκτός φυλακής, δεν ολοκλήρωναν τη θεραπεία τους, με απότοκο να επανέρχονται στον εγκλεισμό. Προς διακοπή αυτού του φαύλου κύκλου, αποφασίστηκε η επίβλεψη της θεραπείας, μέσω του δικαστηρίου.
Το μοντέλο των δικαστηρίων που επιβλέπει τη θεραπεία από την εξάρτηση των ναρκωτικών επεκτάθηκε με τάχιστους ρυθμούς και σε άλλες χώρες εκτός της Αμερικής, όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Αγγλία, η Ιρλανδία και το Βέλγιο. Η γρήγορη αυτή επέκταση οφείλεται στο γεγονός ότι οι επιστημονικές έρευνες τεκμηρίωσαν πως η υποτροπή στο έγκλημα μειώθηκε και το κόστος της φυλάκισης εξαλείφθηκε, για το χρονικό διάστημα που το άτομο βρισκόταν υπό θεραπεία σε ανοιχτά προγράμματα, ενώ τα δικαστήρια αυτά συνέτειναν στη μείωση, ή και εξάλειψη, όχι μόνο της ατομικής, αλλά και της κοινωνικής βλάβης. Χρήζει σημασίας το γεγονός ότι η εισαγωγή αυτών των —αμερικανικού μοντέλου— δικαστηρίων, σε κράτη με ίδιο ποινικοδικονομικό μοντέλο, όπως η Αμερική , επέλεξαν να τα εφαρμόσουν πρώτα σε πιλοτική μορφή, χωρίς να χρειάζονται ακραίες δικονομικές ή άλλες νομοθετικές μεταρρυθμίσεις.
Ο δικαστής διαδραματίζει αυξημένο ρόλο. Ως αρχηγός μεταξύ ίσων στη διεπιστημονική ομάδα του δικαστηρίου για τα συστήματα δικαιοσύνης και υγειονομικής περίθαλψης, παρακολουθεί την πρόοδο κάθε συμμετέχοντα, καθ’ όλη τη διάρκεια της θεραπείας του. Στην περίπτωση της επιτυχημένης ολοκλήρωσης, είναι δυνατή, για παράδειγμα, η αναστολή, ή η απόρριψη της ποινικής υπόθεσης, ή η επιβολή ποινής, χωρίς στέρηση της ελευθερίας ή σε επιτήρηση. Αντίθετα, σε περίπτωση υποτροπής, ή σοβαρής μη συμμόρφωσης με το πρόγραμμα, ο συμμετέχων αποβάλλεται και, εν συνεχεία, αντιμετωπίζεται από το παραδοσιακό σύστημα ποινικής δικαιοσύνης. Επιπροσθέτως, για μια επιτυχημένη διαδικασία, χρειάζεται ισχυρή συνεργασία μεταξύ των μελών της διεπιστημονικής ομάδας, εντός της οποίας ο καθένας διατηρεί την επαγγελματική του ανεξαρτησία, καλές γνώσεις για τον εθισμό, τη θεραπεία και την αποκατάσταση από τα μέλη της ομάδας του συστήματος της δικαιοσύνης, λεπτομερή αξιολόγηση κάθε δυνητικού συμμετέχοντα και πλήρως, σαφής, συγκατάθεσή του.
Όσον αφορά τη λειτουργία τους, τα ΔΘΝ δεν είναι όλα όμοια μεταξύ τους. Προς το παρόν, δεν υφίσταται ένα ενιαίο καθολικό μοντέλο λειτουργίας τους. Ενώ τα βασικά τους χαρακτηριστικά παραμένουν τα ίδια, οι κυριότερες τους διαφορές παρατηρούνται στα κριτήρια επιλεξιμότητας. Βασικές κοινές αρχές όλων των θεραπευτικών δικαστηρίων αποτελούν, μεταξύ άλλων, η επιβεβαίωση της ιδιότητας του ατόμου ως ικανού προσώπου και ισότιμου πολίτη, το δικαίωμα του ατόμου στη «φωνή», στην αξία και το σεβασμό, η αντιμετώπιση του ατόμου με αξιοπρέπεια, η εφαρμογή ηθικής στη φροντίδα του ατόμου, η ενεργητική δικαστική παρέμβαση, η ενεργητική συμμετοχή όλων των συμμετεχόντων και η ενθάρρυνση της αυτοδιάθεσης και της ατομικής επιλογής.
Αδιαμφισβήτητα, ακούγονται και αντιρρήσεις, ως προς την εφαρμογή και ένταξη των θεραπευτικών αυτών δικαστηρίων στον κόσμο της ποινικής δίκης. Ο αντίλογος για τις δυσκολίες υιοθέτησης των δικαστηρίων αυτών, ή η αντίδραση από τους νομικούς, κυρίως, για την αλλαγή του «ύφους» της ποινικής κατασταλτικής δικαιοσύνης, υπήρξε από την πρώτη ημέρα της ίδρυσής τους. Η μη παράλληλη νομική εξέλιξη στον ευρωπαϊκό χώρο ίσως θα μπορούσε να βρει μια αιτιολογία στο ότι επί έτη η θεραπεία στα ευρωπαϊκά κράτη έχει θεωρηθεί ως κάτι που συνδέεται περισσότερο με την αποκατάσταση του ατόμου, παρά με κάτι που θα μπορούσε να συνιστά επιλογή ποινικής διαδικασίας. Πάρα ταύτα, οι επιστημονικές και οικονομικές εκτιμήσεις αποδεικνύουν το πλήθος των πλεονεκτημάτων που προκύπτουν από την ένταξη της πρακτικής των δικαστηρίων αυτών, καθώς ενισχύουν το αίσθημα μιας κοινωνίας δικαίου και δίνουν μια δεύτερη ευκαιρία ανώδυνης κοινωνικής επανένταξης στον παραβάτη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Demetra Sorvatzioti, Τα Ποινικά Δικαστήρια Θεραπείας από τα Ναρκωτικά. Δικαιοσυγκριτική προσέγγιση και προτάσεις για την εφαρμογή τους στο Ελληνικό σύστημα δικαίου, διαθέσιμο εδώ
- United Nations, DRUG TREATMENT COURTS WORK!, διαθέσιμο εδώ
