Της Ταξιαρχίας Κοζπή,
Σε αντίθεση με τις αλλεργίες, οι τροφικές δυσανεξίες δεν είναι απειλητικές για την ζωή του ατόμου. Είναι όμως δυνατό, να αποδειχτούν ιδιαίτερα ενοχλητικές για όσους τις εμφανίζουν. Η δυσανεξία και η ευαισθησία είναι εξαιρετικά συνηθισμένα ζητήματα, ωστόσο είναι δύσκολο να διαγνωστούν λόγω του μεγάλου εύρους των συμπτωμάτων τους. Οι ειδικοί ορίζουν τη δυσανεξία, ως την υπεραισθησία σε κάποια τροφή, καθώς και τη δυσκολία της πέψης συγκεκριμένων τροφών. Σε αυτό το σημείο, χρειάζεται να τονίσουμε ότι οι δυσανεξίες δεν ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα, όπως γίνεται με τις τροφικές αλλεργίες. Μία ιδιαίτερα γνωστή μορφή τροφικής δυσανεξίας αποτελεί αυτή στη φρουκτόζη, συχνά διαδεδομένη με το όνομα: ζάχαρη των φρούτων.
Τι είναι, όμως, η φρουκτόζη; Η φρουκτόζη είναι ένα απλό σάκχαρο (μονοσακχαρίτης), που εκ φύσεως υπάρχει στα ώριμα φρούτα, τα λαχανικά, το μέλι, ενώ μπορεί να ανιχνευτεί και σε επεξεργασμένα τρόφιμα που περιέχουν πρόσθετα σάκχαρα. Η φρουκτόζη αποτελεί το δεύτερο πιο σημαντικό σάκχαρο μετά την γλυκόζη, ενώ και οι δύο μαζί σχηματίζουν την σακχαρόζη (κοινή ζάχαρη). Στο εμπόριο μπορούμε να τη βρούμε στην κρυσταλλική της μορφή ή σε σιρόπια. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο της ζάχαρης το σιρόπι καλαμποκιού υψηλής φρουκτόζης. Η υπερευαισθησία του ανθρώπινου οργανισμού στη φρουκτόζη μεταφράζεται από τους γαστρεντερολόγους ως δυσανεξία σε αυτή. Υπάρχουν όμως δύο τύποι δυσανεξίας: η δυσαπορρόφηση φρουκτόζης και η κληρονομική δυσανεξία σε αυτή.
Η δυσαπορρόφηση της φρουκτόζης, ή διαφορετικά η δυσανοχή της, παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες με τη δυσανοχή στη λακτόζη. Σε αυτή την περίπτωση, δεν υπάρχει κάποιο ενζυμικό πρόβλημα, αλλά παρατηρείται ανεπαρκής ικανότητα μεταφοράς της φρουκτόζης, καθώς και απορρόφησής της από το σώμα στο λεπτό έντερο. Στα φυσιολογικά άτομα, η φρουκτόζη μεταφέρεται από κάποιες ειδικές πρωτεΐνες-μεταφορείς (GLUT-5) που βρίσκονται στα βλεννογόνα κύτταρα του λεπτού εντέρου. Όταν αυτές οι πρωτεΐνες-μεταφορείς δεν είναι παρούσες ή έχουν απενεργοποιηθεί, η φρουκτόζη δεν απορροφάται σωστά και καταλήγει στο παχύ έντερο. Εκεί, ζυμώνεται γρήγορα από τα εντερικά βακτήρια (εντερική μικροχλωρίδα) σε οξέα και αέρια, κυρίως σε υδρογόνο και διοξείδιο του άνθρακα. Αυτά τα αέρια, με τη σειρά τους, δημιουργούν προβλήματα, όπως τυμπανισμό και κοιλιακό πόνο. Η διάρροια επίσης παρατηρείται συχνά. Το φαινόμενο της δυσαπορρόφησης αναμφισβήτητα δεν προσδίδει ευχαρίστηση, αλλά δεν είναι τόσο σημαντικό όσο η κληρονομική δυσανεξία στη φρουκτόζη.
Τα συμπτώματα που προκαλούνται από τη δυσαπορρόφηση της φρουκτόζης ποικίλλουν, με πιο συνηθισμένα την παλινδρόμηση, τη ναυτία, το κοιλιακό άλγος, τα αέρια, τον εμετό, το πρήξιμο ακόμα και τη δυσαπορρόφηση ορισμένων θρεπτικών συστατικών, όπως ο σίδηρος. Όπως με τη δυσανοχή στη λακτόζη, έτσι και εδώ, τα περισσότερα άτομα δεν εμφανίζουν κάποιο πρόβλημα με τις μικρές ποσότητες φρουκτόζης. Ωστόσο, υπάρχουν και οργανισμοί που αντιδρούν αρνητικά ακόμα και με ποσότητες του 1 γραμμαρίου. Τα αίτια είναι επίσης πολυπληθή. Οι επιστήμονες τονίζουν ότι μία τέτοια μορφή δυσανεξίας προκαλείται από προϋπάρχοντα εντερικά προβλήματα, όπως το σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου, αλλά και από την ύπαρξη ανισορροπίας μεταξύ των «καλών» και των «επιβλαβών» βακτηρίων του οργανισμού μας. Μελέτες έχουν δείξει ότι ακόμα και το στρες ή κάποια φλεγμονή μπορεί να ευθύνονται για τη δυσαπορρόφηση του σακχάρου.
Ένα τεστ «υδρογόνου στην αναπνοή» (hydrogen breath test), είναι η πιο κοινή εξέταση που χρησιμοποιείται για τη διάγνωση προβλημάτων που σχετίζονται με την πέψη της φρουκτόζης. Πρόκειται για μια εξέταση απλή, αφού δεν απαιτείται αιμοληψία. Αυτό που χρειάζεται να κάνουν οι εξεταζόμενοι είναι να περιορίσουν τους υδατάνθρακες το προηγούμενο βράδυ και να μην φάνε το πρωί πριν την εξέταση. Ο γιατρός θα τους δώσει ένα πόσιμο διάλυμα με υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτόζη και ύστερα, κάθε 20 με 30 λεπτά για αρκετές ώρες, θα αναλύεται ένα δείγμα της αναπνοής τους. Όλη η εξέταση διαρκεί περίπου τρεις ώρες. Όταν η απορρόφηση της φρουκτόζης δεν είναι επιτυχής, τότε λαμβάνει χώρα η παραγωγή υψηλότερων ποσοτήτων υδρογόνου στο έντερο. Μέσω αυτού του τεστ, καταμετράται η ποσότητα του υδρογόνου που υπάρχει στην αναπνοή λόγω της δυσαπορρόφησης. Η διάγνωση δυσανεξίας στη φρουκτόζη μπορεί να γίνει και με τη δοκιμή ή την αποχή από κάποιες τροφές που προκαλούν τα δυσάρεστα συμπτώματα.
Από την άλλη πλευρά, η κληρονομική δυσανεξία στη φρουκτόζη είναι μια κληρονομική μεταβολική διαταραχή, όπου ο οργανισμός δεν παράγει τις χημικές ουσίες που είναι απαραίτητες για το μεταβολισμό της φρουκτόζης στο ήπαρ, με συχνότητα εμφάνισης: 1 στις 20.000 γεννήσεις. Ειδικότερα, η διαταραχή οφείλεται στην αδυναμία παραγωγής ενός ενζύμου, της αλδολάσης της 1-φωσφορικής φρουκτόζης (fructose 1-phosphate aldolase). Στο ήπαρ η φρουκτόζη μεταβολίζεται σε γλυκόζη, ή συχνά σε κάποιο προϊόν του μεταβολισμού της γλυκόζης και συντελεί στον σχηματισμό του γλυκογόνου, προσδίδοντας ενέργεια στον οργανισμό. Όταν η αλδολάση της 1- φωσφορικής φρουκτόζης δεν παράγεται, η φρουκτόζη δεν μπορεί να διασπαστεί και κατά αυτό τον τρόπο έχουμε αύξηση της συγκέντρωσής της στο αίμα και ελάχιστη παραγωγή γλυκογόνου. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, το άτομο εμφανίζει υπογλυκαιμία μετά από τη λήψη φρουκτόζης. Η υπογλυκαιμία είναι μια κατάσταση που παρατηρείται στον διαβήτη και υποδηλώνει πολύ χαμηλό επίπεδο σακχάρων στο αίμα. Άλλα συμπτώματα είναι η οξεία κοιλιακή διαταραχή και ο εμετός. Εκτεταμένη λήψη φρουκτόζης από βρέφη οδηγεί, τελικώς, σε ηπατική ή/και νεφρική ανεπάρκεια και σε θάνατο.
Η κληρονομική δυσανεξία της φρουκτόζης παρουσιάζεται (ή φαίνεται πως παρουσιάζεται) πιο συχνά στη βορειοδυτική Ευρώπη και σε περιοχές όπου διαμένουν αρκετοί άνθρωποι, οι οποίοι έχουν καταγωγή από τη βορειοδυτική Ευρώπη (Η.Π.Α., Αυστραλία). Στοιχεία από άλλους πληθυσμούς είναι σπάνια και πιθανόν να υπάρχουν και άλλοι πληθυσμοί με υψηλές ή παρόμοιες περιπτώσεις κληρονομικής δυσανεξίας της φρουκτόζης, αλλά να μην έχουν ακόμη διαπιστωθεί και καταγραφεί. Η διάγνωση είναι δύσκολη και (σε μικρά παιδιά) επικίνδυνη. Ο μόνος τρόπος εξακρίβωσης της δυσανοχής είναι να κάνει κάποιος μία από τις παρακάτω δοκιμασίες:
- Ενζυματική μέτρηση της δραστηριότητας της αλδολάσης. Κατά τη διάρκεια μιας χειρουργικής διαδικασίας, η οποία αποκαλείται «βιοψία του ήπατος», λαμβάνεται δείγμα από ηπατικό ιστό του ασθενούς, από το οποίο απομονώνεται ακολούθως η αλδολάση.
- Τεστ ανοχής της φρουκτόζης. Τα διάφορα επίπεδα γλυκόζης, φρουκτόζης και φωσφορικών ενώσεων προσδιορίζονται έπειτα από ενδοφλέβια χορήγηση φρουκτόζης, υπό ελεγχόμενες συνθήκες.
Το τεστ «υδρογόνου στην αναπνοή», το οποίο χρησιμοποιείται για τη διάγνωση δυσαπορρόφησης της φρουκτόζης, δεν αποτελεί αποτελεσματική μέθοδο διάγνωσης της κληρονομικής δυσανεξίας της φρουκτόζης. Νέες μελέτες αρχίζουν να κατευθύνουν τη διάγνωση της κληρονομικής αυτής διαταραχής μέσω ενός τεστ DNA, χωρίς να υπάρχουν ακόμα πολλές ελπίδες, καθώς έως τώρα, δεν έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αξιόπιστο.
Η δυσανεξία στη φρουκτόζη τόσο στην περίπτωση της κληρονομικής της μορφής όσο και στην απλή μορφή της δυσαπορρόφησης/δυσανοχής της, αντιμετωπίζεται γενικά μέσω της προσαρμογής ενός κατάλληλου διαιτολογίου (για παράδειγμα: δίαιτα FODMAP) με μειωμένη ή και μηδενική κατανάλωση φρουκτόζης. Κάθε περίπτωση ασθενή είναι μοναδική και η δίαιτα θα πρέπει να εφαρμόζεται εξατομικευμένα, με βάση τις ανάγκες του κάθε οργανισμού. Άτομα με κληρονομική δυσανεξία στη φρουκτόζη, πρέπει σε κάθε περίπτωση να συνεργάζονται με τον θεράποντα ιατρό. Εκτός από την φρουκτόζη, αποτελεί επιτακτική ανάγκη η αποφυγή και άλλων σακχάρων, όπως η σορβιτόλη και η σουκρόζη. Η σορβιτόλη είναι φυσικό σάκχαρο, που περιέχεται σε ορισμένα φρούτα. Η σορβιτόλη απορροφάται μερικώς από τον οργανισμό και μεταβολίζεται ως φρουκτόζη, για αυτό και απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή. Η σουκρόζη, αντίστοιχα, μεταβολίζεται σε φρουκτόζη και γλυκόζη. Τρόφιμα που πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγονται σε περίπτωση δυσανεξίας είναι τα φρούτα, τα φυσικά γλυκά προϊόντα, τα όσπρια καθώς και το μέλι. Η Αμερικανική Ένωση Γαστρεντερολόγων θέτει περιορισμούς και στην κατανάλωση αλκοόλ. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίδεται και στις ετικέτες των τροφίμων, καθώς η φρουκτόζη όπως και η σορβιτόλη απαντώνται σε πολλά προϊόντα αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής.
Επιλογικά, η δυσανεξία στη φρουκτόζη απασχολεί τους επιστήμονες και ταλαιπωρεί πλήθος ασθενών, είτε μέσω της αδυναμίας απορρόφησής της είτε μέσω της μεταβολικής της διαταραχής. Ωστόσο, σε μία κοινωνία ιδιαίτερα ανεπτυγμένη στο τομέα της έρευνας, οι περαιτέρω μελέτες καθίστανται αναγκαίες, ώστε να βρεθεί μία αποτελεσματική θεραπεία. Μία θεραπεία στην οποία ο ασθενής θα στερείται ολοένα και λιγότερα τρόφιμα, ή ομάδες τροφίμων, προκειμένου να ζήσει φυσιολογικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- M. S. Kim, J. S. Moon, M. J. Kim, M. W. Seong, S. S. Park, J. S. Ko (2020 Jan 15), “Hereditary Fructose Intolerance Diagnosed in Adulthood”. PubMed Central, National Center for Biotechnology Information, National Library of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- Fedewa, S. S. C. Rao (2015 Jan 1), “Dietary fructose intolerance, fructan intolerance and FODMAPs”. PubMed Central, National Center for Biotechnology Information, National Library of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- Ali, P. Rellos, T. M. Cox (1998 May 1) page 353-365, «Hereditary fructose intolerance» J Med Jenet, BMJ Journals, Medical Genetics. Διαθέσιμο εδώ
- Πώς θα αντιμετωπίσετε την δυσανεξία στη φρουκτόζη (2012 Δεκέμβριος 17), ιατροnet. Διαθέσιμο εδώ
- Fructose malabsorption: Fructose sensitivity, Two Types: Fructose malabsorption or intolerance? (2021 October 26), FOOD INTOLERANCE INSTITUTE. Διαθέσιμο εδώ.
- «Hereditary Fructose Intolerance», MEDline Plus, National Library of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
