Της Χριστίνας Κυράντζη,
«Οὐκ ἕστι χείρων οὐδεμία φύσις τέχνης. Καί γάρ αἰ τέχναι τάς φύσεις μιμούνται».
Μάρκος Αυρήλιος, 121-180 μ. Χ., Ρωμαίος Αυτοκράτωρ
Η τέχνη της γλυπτικής, οι ρίζες της οποίας φθάνουν μέχρι και την προϊστορία, άρχισε να αναπτύσσεται στον ελλαδικό χώρο ήδη από την αρχαϊκή περίοδο, τον 7ο και 6ο αιώνα π.Χ.. Την εποχή εκείνη συνέβησαν μεγάλες κοινωνικοπολιτικές αλλαγές και οι Έλληνες ανέπτυξαν γόνιμες επαφές με τον κόσμο της Ανατολής. Υπό αυτές τις συνθήκες οι τέχνες, όπως και αυτή της πλαστικής, άρχισαν να ακμάζουν.
Κατά τον, γνωστό στους μεταγενέστερους ως «Χρυσό Αιώνα», ξεκινά για την τέχνη μία εποχή καινοτομιών και επιτευγμάτων. Παράλληλα, τα έργα του 5ου αιώνα άρχισαν να συνδέονται με έναν ονομαστό καλλιτέχνη. Την κλασική εποχή, πολλοί ήταν οι γλύπτες που ξεχώρισαν για το έργο τους, όπως ο Αθηναίος Φειδίας, ο Αργείος Πολύκλειτος, ο Αλκαμένης, ο Αγοράκριτος κ.ά.. Παρόλο που για τον γλύπτη Φειδία, δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία σχετικά με τη ζωή του, κατάφερε με το έργο του να ξεχωρίσει ανάμεσα στους γλύπτες της κλασικής περιόδου και να γίνει παγκοσμίως γνωστός.
Γεννήθηκε στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. στην Αθήνα, από εύπορους γονείς. Αρχικά, ασχολήθηκε με τη ζωγραφική και έπειτα στράφηκε προς τη γλυπτική τέχνη, μαθητεύοντας κοντά στον Αθηναίο γλύπτη Ηγία. Τα έργα του αντικατοπτρίζουν το πηγαίο ταλέντο και το εξαίρετο ήθος του. Προτιμούσε να δουλεύει με χαλκό αντί για μάρμαρο, δημιουργώντας μοναδικά γλυπτά προς τιμήν των αρχαίων θεών αλλά και σημαντικών ιστορικών γεγονότων. Ο Φειδίας υπήρξε πρωτοπόρος καλλιτέχνης για την εποχή του. Ήταν ο πρώτος γλύπτης που συνδύασε χρυσό και ελεφαντόδοντο ως υλικά στη γλυπτική τέχνη.
Τα πρώτα έργα που φιλοτέχνησε ο Φειδίας ήταν προς τιμήν της σπουδαίας νίκης των Ελλήνων κατά των Περσών, στη μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ.. Το πρώτο έργο που δημιούργησε ήταν ένα γλυπτικό σύμπλεγμα από ορείχαλκο, που περιλάμβανε τα αγάλματα του Απόλλωνα, της Αθηνάς και μερικών άλλων ηρώων.
Πολλά έργα του Φειδία κόσμησαν την Ακρόπολη της Αθήνας πριν την έναρξη του περίκλειου οικοδομικού προγράμματος. Μεταξύ του 465 και 456 π.Χ. χρονολογείται η κατασκευή της Αθηνάς Προμάχου, ενός ορειχάλκινου αγάλματος κολοσσιαίου μεγέθους, που τοποθετήθηκε στο χώρο ανάμεσα στα Προπύλαια και το Ερεχθείο. Στην Ακρόπολη είχε τοποθετηθεί και άλλο χάλκινο άγαλμα του Φειδία, ένα γλυπτό της Αθηνάς, το οποίο χρονολογείται γύρω στο 450 π.Χ..
Ένα από τα κορυφαία έργα του Φειδία, που του ανατέθηκε το 438 π.Χ. για να τοποθετηθεί στον Παρθενώνα, είναι το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς. Ένα γλυπτό που εντυπωσίαζε για τον όγκο του (έφτανε τα 11,5 μέτρα ύψος μαζί με τη βάση του), την αξία του υλικού του (ελεφαντόδοντο για τα γυμνά μέρη της μορφής και χρυσός για τα ενδύματα και τα όπλα) και τον πλούτο των εικονογραφικών του συνδηλώσεων. Η θεά εικονιζόταν στον τύπο της Αθηνάς Παρθένου. Ήταν όρθια, φορούσε πέπλο ζωσμένο στη μέση, αιγίδα με γοργόνειο στο ύψος του στήθους και κράνος αττικού τύπου με τρία λοφία. Στο δεξί της χέρι κρατούσε μία Νίκη και στο αριστερό μία ασπίδα.
Το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς δεν είναι το μοναδικό που φιλοτέχνησε ο Φειδίας. Περίπου το 435-425 π.Χ., όταν αυτοεξορίστηκε στην Πελοπόννησο καθώς ήταν αναμειγμένος στην οικονομική διαχείριση των οικοδομικών προγραμμάτων της Αθήνας και έγινε αντικείμενο πολιτικής δίωξης, του ανατέθηκε η κατασκευή του χρυσελεφάντινου αγάλματος του Ολυμπίου Διός. Ήταν το λατρευτικό άγαλμα του ομώνυμου ναού που είχε ολοκληρωθεί αρκετές δεκαετίες νωρίτερα. Είναι ίσως το διασημότερο έργο του Φειδία και σίγουρα ένα από τα σπουδαιότερα της αρχαιότητας. Ο θεός ήταν καθιστός σε θρόνο, κρατούσε μία Νίκη με το δεξί του χέρι και έναν κεραυνό με το αριστερό. Το συγκεκριμένο έργο του Φειδία επηρέασε την απεικόνιση του Δία στη μετέπειτα ρωμαϊκή τέχνη. Κατά την ύστερη αρχαιότητα, το άγαλμα μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου καταστράφηκε σε πυρκαγιά τον 5ο αιώνα μ.Χ..
Το έργο του Φειδία υπήρξε μεγαλειώδες, όμως, δυστυχώς, όπως συνέβη με την πλειοψηφία των έργων της κλασικής περιόδου, όλα τα έργα του καταστράφηκαν. Ωστόσο, δημιουργήθηκαν ρωμαϊκά αντίγραφα, έργα που μπορούμε να δούμε και να θαυμάσουμε μέχρι και σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Πλάντζος, Δ., Ελληνική τέχνη και αρχαιολογία, 1200-30 π.Χ.,(2011), Εκδόσεις Καπόν, Αθήνα
