Της Έλενας Αμπελακιώτη,
Η Σοφία Αφεντάκη ξεκουράζεται στο λίκνο της, αναπνέοντας μελωδικά, χωρίς τίποτα να προδίδει θανατηφόρα ακαμψία. Κρατά το πόδι της λυγισμένο και το κεφάλι της ακουμπισμένο στο πλάι, ενώ το σεντόνι που τη σκεπάζει φαίνεται να αλλάζει κυματισμούς καθώς μετακινείται στον ύπνο της. Το μόνο στοιχείο που τη συνδέει με τον κόσμο των νεκρών είναι ο σταυρός που κρατά στο στήθος της με το αριστερό της χέρι. Το επιτύμβιο, αυτό, γλυπτό του Γιαννούλη Χαλεπά κοσμεί τη Γλυπτοθήκη της Εθνικής Πινακοθήκης της Ελλάδος, στο Άλσος Στρατού στο Γουδί. Πιστό αντίγραφό του βρίσκεται τοποθετημένο στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, ανάμεσα σε πλειάδα κορυφαίων αριστουργημάτων τέχνης.
Το Α’ Νεκροταφείο Αθηνών, που θα συναντήσουμε στην περιοχή Μετς της Αθήνας, δεν είναι ένα απλό κοιμητήριο. Μοιάζει με ένα υπαίθριο «μουσείο». Αποτελείται από ναούς, μαρμάρινα γλυπτά, περίτεχνες ταφόπλακες και εντυπωσιακά μνήματα, όπου βρίσκονται θαμμένες εξέχουσες δημόσιες προσωπικότητες της χώρας, συμπεριλαμβανομένων ηρώων της Ελληνικής Επανάστασης, πολιτικών, επιχειρηματιών, ποιητών και καλλιτεχνών. Ωστόσο, το Α’ Νεκροταφείο δεν είναι το μόνο αξιοθέατο της περιοχής. Το Μετς, όπως και πολλές περιοχές και δρόμοι της Αθήνας —μολονότι λιγότερο γνωστοί στους τουρίστες και διαδεδομένοι στους τουριστικούς οδηγούς— είναι, χωρίς αμφιβολία, μια από τις πιο γραφικές γειτονιές της πρωτεύουσας.
Νεοκλασικά σπίτια, καλυμμένα με μπουκαμβίλιες, γραφικά καφέ στη σκιά ανθισμένων πορτοκαλιών και αμυγδαλιών, λοφώδη δρομάκια με παραδοσιακά κλασσικά φανάρια, σαν από καρέ ασπρόμαυρης ταινίας παρμένα, παραδοσιακά παντοπωλεία, γάτες τεμπέλικες που απολαμβάνουν τη σιέστα τους και μπαράκια που σιγοπαίζουν τζαζ. Λίγο Μπρούκλυν, λίγο Παρίσι και, κυρίως, κοντά στα περισσότερα από τα κύρια τουριστικά αξιοθέατα της Αθήνας, όπως την Πλάκα και το Μοναστηράκι, το Μετς έχει μια μοναδική οικιστική αίσθηση, που το κάνει να ξεχωρίζει μεταξύ άλλων περιοχών. Και φυσικά, οι άγνωστες μικρές γωνιές της Αθήνας δεν περιορίζονται στο Μετς.
«Δεν ζη κανείς εις τας Αθήνας αν δεν περνά μίαν τουλάχιστον ώραν την ημέραν εις τα Χαυτεία» γράφει ο Γρηγόριος Ξενόπουλος στην «Εφημερίς», τον Ιούλιο του 1913. Και τα Χαυτεία ποια είναι; Είναι δεδομένο πως άνθρωποι νεότερης ηλικίας αγνοούν τα Χαυτεία ή —έστω κι αν τα έχουν ακουστά— αγνοούν πού βρίσκονται. Όμως, τα Χαυτεία, στο σταυροδρόμι των Αθηνών, αποτελούσαν για πολλά χρόνια τον παλμό της πόλης. Εκεί όπου η Αιόλου συναντά τη Σταδίου και την Πανεπιστημίου, στην προέκταση της Πατησίων —δρόμοι διόλου άγνωστοι στο ευρύ κοινό— τα Χαυτεία συμβολίζουν την εποχή που η Αθήνα έσφυζε από ζωή. Περιοχή από τις πλέον πολυσύχναστες, με γνήσια λαϊκή παραδοσιακή ταυτότητα, με μυρωδιά δική της, φρεσκοκομμένου καφέ από το καφεκοπτείο του Λουμίδη στις αρχές της Πανεπιστημίου, και φωνές, ήχους δικούς της από την κοσμοπλημμύρα στα πεζοδρόμια, στα παντοπωλεία, τα καφενεία και τα πολυκαταστήματα.
Με την παρακμή της Ομόνοιας και της Σταδίου λόγω της οικονομικής αποσάθρωσης, τα Χαυτεία έπαψαν να συνιστούν πόλο έλξης των Αθηναίων. Το πάλαι ποτέ κινηματογραφικό σκηνικό, με το πλήθος ξεχυμμένο στους δρόμους, με την κυκλοφοριακή συμφόρηση και τις κόρνες των Volkswagen και των Chevrolet της δεκαετίας του εξήντα και του εβδομήντα, συντηρείται, πλέον, σχεδόν αποκλειστικά από το παλιό, ελληνικό ασπρόμαυρο σινεμά και τις αφηγήσεις Ελλήνων λογοτεχνών. Ωστόσο, στην περιοχή απαντώνται, τα τελευταία χρόνια, προσπάθειες ανάκαμψης, με την ανέγερση ξενοδοχείων και την αναβάθμιση του συντριβανιού στην πλατεία Ομονοίας. Ανεξάρτητα από τη συνθήκη, πάντως, με μια ματιά λογοτεχνική και αύρα ποιητική, μπορεί ο περιπατητής να αναγνωρίσει στα Χαυτεία την εκπνοή της παλιάς αθηναϊκής πολιτιστικής αστικής ιστορίας.
Η Αθήνα είναι πλούσια από πολιτιστική παράδοση. Προφορικές μαρτυρίες, τραγούδια, ταινίες φωτίζουν τις παλιές παραδοσιακές γωνιές της. Δρόμοι, γειτονιές πετρωμένες στον χρόνο, πολυκατοικίες παλιές, ένας κόσμος αλλιώτικος, ξεχασμένος και κυρίως, παράλληλος με τον σύγχρονο. Μέσα στην νέα Αθήνα συμβιώνει ένα ξεχωριστό σύμπαν: αυτό όπου το Κολωνάκι αποκαλούνταν Κατσάδικα και βόρεια της πλατείας δεν υπήρχαν παρά καλύβες βοσκών, η Μεταμόρφωση αποκαλούνταν Κουκουβάουνες και το Ελληνικό Λοιμικό, εξαιτίας ενός λοιμοκαθαρτηρίου που υπήρχε στην περιοχή. Την επόμενη φορά που θα επιχειρήσουμε μια βόλτα στην πρωτεύουσα, ας φέρουμε στο νου μας τα αφηγήματα για τις μικρές γωνιές της και μέσα από τη συνδιαλλαγή του παρελθόντος με το παρόν, ίσως, μπορέσουμε να σχεδιάσουμε, με περισσότερο σεβασμό, το μέλλον της πόλης μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “The Sleeping Girl”, Desolationroad.gr, διαθέσιμο εδώ
- “The First Cemetery of Athens: An open-air museum”, Greek News Agenda, διαθέσιμο εδώ
- “A peaceful walk through Mets, Athens”, The Culture Trip, διαθέσιμο εδώ
- «Η Σταδίου και το κλειδί των Χαυτείων », Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
- «Οι γειτονιές της Αθήνας και οι παλιές ονομασίες τους», Economy365, διαθέσιμο εδώ
